Benefiting from the Homonymy and Polysemy in Creating Functional Texts

Yıl 2019, Sayı: 66, 261 - 280, 15.09.2019

Yusuf Tepeli , Muhsine Börekçi

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4218

Öz

Until the 20th century, research studies on language and literature were often directed to religious and literary texts. Particularly after the second half of the 20th century, it was observed that the texts, which can be accepted as “non-literary” concerning linguistics and literature, in other words, the functional texts were also worth examining. Thanks to the mass media, the opportunity has increased to present these texts daily and momentarily to the masses in both national and international contexts in oral and written versions. For the large masses, who had to live a momentary life as a requirement of our age, the presentation properties of these functional texts are important not only for their content but also for their simplicity, clarity, attractiveness, briefness, aliveness, and being reader friendly. Therefore, it is observed that the presentation properties of poetry are frequently used in creation of the functional texts.

It is observed that homonymous and polysemic elements, which are among the presentation properties of poetry, are frequently used in news texts, particularly in the headlines as is in the advertisements, which are among the functional texts. However, in the accessible literature, there are not much research conducted on the rhetoric concerning the homonymy and polysemy in the functional texts. Therefore, it was aimed to contribute to the literature by filling this gap, examples of punned and polysemic double-entendre in the newspaper headlines were detected and examined.

The data of this study were analyzed through the document and content analysis methods, which are among the quantitative research methods. The universe of this study, which aimed at examining the rhetoric used in the newspaper headlines, particularly the homonymous and polysemic elements, in other words, the punned or double-entendre elements in the data collection phase of the document analysis, is comprised of newspaper texts, which are functional texts. The sample of the study is comprised of the online headlines of the best-selling Turkish newspapers in Turkey (Posta, Sabah, Hürriyet, Haber Türk, Bugün, and Fotomaç) published in the last six months between January and June 2012. As per the content analysis phase, the examples of the homonymous and polysemic elements, in other words, the punned or double-entendre elements were determined and explained, they were classified concerning the lexicon and the syntax in linguistic terms, and interpreted concerning the word type and headline subject.

Among the headlines scanned in this study, 38 punned and polysemic double-entendre examples were found. Examining in detail, it was determined that, as a double-entendre type, polysemic double-entendre examples were used (28) more than punned (10) ones, and it was also detected that these were predominantly used in the sports headlines.

Anahtar Kelimeler

Functional text, homonymy, polysemy, pun, double-entendre

Kullanımlık Metin Oluşturmada Eş Biçimlilikten / Adlılıktan ve Çok Anlamlılıktan Yararlanma

Öz

20. yüzyıla kadar dil ve edebiyat incelemeleri genelde dinî ve edebî metinlere yönelik olarak yapılmıştır. Özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren dil ve edebiyat bilimi açısından edebî olmayan yani kullanımlık metinlerin de incelenmeye değer olduğu görülmüştür. Kitle iletişim araçları sayesinde bu metinlerin hem sözlü hem de yazılı ortamda günlü ve anlı olarak ulusal ve uluslararası boyutta kitlelere sunulması imkânı artmıştır. Çağımızın gereği olarak anlı yaşamak zorunda kalan geniş kitleler için bu kullanımlık metinlerin sadece içeriği değil; sadeliği, anlaşılırlığı, çarpıcılığı, akılda kalıcılığı, kısalığı, canlılığı ve kolay okunurluğu gibi sunuluş özelleri de önem kazanmıştır. Bu yüzden kullanımlık metinler oluşturulurken şiir dilinin sunuluş özelliklerine de sık sık başvurulduğu görülmektedir.

Kullanımlık metinlerden biri olan reklâmlarda olduğu gibi, haber yazılarında, özellikle manşetlerinde de şiir dilinin sunuluş özelliklerinden biri olan eş biçimli/adlı ve çok anlamlı ögelerden sıklıkla yararlanıldığı görülmektedir; ancak ulaşılabilen alan yazında, kullanımlık metinlerde eş biçimli ve çok anlamlı ögelerle ilgili söz sanatları üzerine çalışmalara pek rastlanmamıştır. Bu nedenle, gazete manşetlerindeki cinaslı ve çok anlamlı tevriye örnekleri tespit edilip incelenerek alandaki boşluğa bir katkı sağlamak amaçlanmaktadır.

Bu çalışmanın verileri nitel araştırma yöntemlerinden belge (doküman) incelemesi ve içerik analiziyle elde edilmiştir. Belge incelemesi boyutundaki verilerin elde edilmesinde gazete manşetlerinde kullanılan söz sanatlarını, özellikle eş biçimli ve çok anlamlı yani cinaslı veya tevriyeli kullanımlarını incelemeyi amaçlayan bu çalışmanın evrenini bir kullanımlık metin türü olan gazete haber yazıları; örneklemini ise, Türkiye’de en çok satan Türkçe gazetelerin (Posta, Sabah, Hürriyet, Haber Türk, Bugün ve Fotomaç) internet yayımlarının 2012 Ocak ve Haziran ayları arasındaki altı aylık zaman diliminde yayımlanan manşetler oluşmuştur. İçerik analizi boyutunda ise taranan manşetlerdeki eş biçimli (eş adlı) ve çok anlamlı ögeler, yani cinaslı ve çok anlamlı tevriye örnekleri tespit edilerek değerlendirilmiş; dil bilimsel açıdan sözlüksel ve söz dizimsel boyutta sınıflandırılmış; kelime türü ve manşet konusu bakımından yorumlanmıştır.

Bu çalışmada taranan manşetlerde toplam 38 cinaslı ve çok anlamlı tevriye örneği bulunmuştur. Bunlar ayrıntılı incelendiğinde ise gazete manşetlerinde tevriye türü olarak cinaslıdan (10) ziyade çok anlamlı (28) tevriye örneklerinin kullanıldığı, bunların da manşet konusu bakımından ağırlıklı olarak spor manşetlerinde geçtikleri saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kullanımlık metin, eş biçimlilik, çok anlamlılık, cinas, tevriye

Kaynakça

• Aksan, Doğan. (2006). Şiir Dili ve Türk Şiir Dili. Ankara: Engin yayınevi. Bell, Allan. (1991). The Language of News Media. Oxford: Blackwell. Bucaria, Chara. (2004) “Lexical and syntactic ambiguity as a source of humor” The case of newspaper headlines. Humor 17 (3), 279–309. Chovanec, Jan. (2005). “Czeching Out Puns and Clichés in Football Reporting”. Theory and Practice in English Studies 3:Proceedings from the Eighth Conference of British, American and Canadian Studies. Brno: Masarykova univerzita. Clifton, Charles Jr., Lyn Frazier and Keith Rayner. (eds.) (1994). Perspectives on Sentence Processing. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates. Coşkun, Menderes. (2010). Sözün Büyüsü Edebî Sanatlar. İstanbul: Dergâh yayınları. Çınar, Bekir ve Leman Karahan (2009) “Reklam Dilinde Kullanılan Edebî Sanatlar”. Electronic Turkish Studies. 2009. 4/8 (891-916). Dilçin, Cem. (1983). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: TDK yayınları. Dilidüzgün, Şükran. (2017). Metin Dilbilim ve Türkçe Öğretimi Uygulamalı Bir Yaklaşım. Ankara: Anı Yayıncılık. Dor, Daniel. (2003). “On newspaper headlines as relevance optimizers”. Journal of Pragmatics 35(5), 695–721. Fowler, Roger. (1991). “Language in the News”. Discourse and Ideology in the British Press. London: Routledge. Günay, Doğan. (2007). Metin Bilgisi, İstanbul: Multilingual. Halliday, Michael Alexander Kirkwood. (1994). An Introduction to Functional Grammar. London: Arnold. Hansen, Andres., Simon, Cottle, Ralph Negrine, Chris Newbold. (1998). Mass Communication Research Methods. London: Macmillan Press. Ifantidou, Elly. (2009). “Newspaper headlines and relevance: Ad hoc concepts in ad hoc contexts”, Journal of Pragmatics41 (4), pp. 699-720. Kıran, Zeynel ve Ayşe Eziler Kıran, A. (2013) Dilbilime Giriş. Ankara: Seçkin. Koller, Veronika. (2004). Metaphor and Gender in Business Media: A Critical Cognitive Study. New York: Palgrave Macmillan. McArthur, Tom. (Ed). (1992). The Oxford Companion to the English Language, Oxford: OUP. Oaks, Dallin D. (1994) “Creating structural ambiguities in humor: Getting English grammar to cooperate”. Humor: International Journal of Humor Research 7 (4), 377–401. Reah, Danuta. (1998). The Language of Newspapers. London: Routledge. Saraç, Yekta. (2004). Klâsik Edebiyat Bilgisi-Belâgat. İstanbul: Gökkubbe yayınları. Silaski, Nadezda. (2009). “Topic triggered metaphors in Newspaper headlines”. Personal Communication and Translation Studies 2 (1-2). TDK, (2005). Türkçe Sözlük, Ankara: TDK yayınları. Tepeli, Yusuf. (2009). Türkiye Türkçesinde Eş Biçimlilik, Uluslararası Türklük Bilgisi Sempozyumu, 25-27 Nisan 2007, Erzurum, Bildiriler-2; s. 1041-1054. Erzurum: Mega Ofset Matbaacılık Yılmaz, Engin (2004) Medyatik Dil Alanları: Reklamcılık Dili Üzerine Dil Bilimsel Bir İnceleme, Türk Dili, sayı:600 –Özel Sayı- Aralık 2004.