Nadir Şah’ın Afganistan Seferi ve Burada Kurduğu Düzen

Yıl 2020, Sayı: 67, 471 - 479, 31.01.2020

Muhammed Bilal Çelik , Seyed Shafiqula Sedat

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4285

Öz

18. yüzyılın ilk yarısında bugünkü İran topraklarında tarih sahnesine çıkan Nadir Şah, başta İran tarihi olmak üzere Osmanlı, Kafkasya, Türkistan ve Hindistan tarihi üzerinde derin izler bırakmıştır. İz bıraktığı yerlerden biri de bugünkü Afganistan topraklarıdır. Nadir Şah, Hindistan’a kaçan Afgan yağmacıları geri almak için Muhammed Şah’a elçi gönderdi. Ancak Muhammed Şah’tan olumlu yanıt alamadı. Bunun üzerine Nadir Şah büyük bir ordu ile Hindistan seferine çıkmak için önce Afganistan toprakları üzerine yürüdü. 3 Şubat 1737’de Nadir Şah, bir birliği Sistan’da bırakıp Delhek ve Dilaram yolundan Kandahar’a doğru ilerledi. Gereşk Hisarı’na vardığında garnizondaki Afganlar Nadir Şah’ın ordusuna direnince Avşarlı topçusu, hisarın yüksek duvarlarına ateş açıp Kandahar şehrini dört yandan kuşattı. On bir ay süren kuşatmanın ardından 10 Nisan 1737 tarihinde Kandahar zapt edildi. Kandahar’ı ele geçirdikten oğlu Rıza Kulu Han’ı Afganistan’ın kuzey topraklarını fethe gönderdi. Nadir Şah Kandahar’ı fethettikten sonra 11 Haziran 1738 tarihinden itibaren sırasıyla Gazne, Kabil, Celalabad ve 4 Aralık 1738 tarihinde de Peşaver’i hâkimiyeti altına aldı. Bu fetih ile birlikte, bugünkü Afganistan topraklarında Özbekler ile Babürlüler arasındaki sonu gelmeyen çatışmalar sona ermiş, kabileler arasındaki anlaşmazlıklar çözümlenmiş, böylece halk huzur ve sükûna kavuşmuş, talan ve yağmalamalar ortadan kalkmıştır. Ayrıca, Nadir Şah, ülkede yaptığı imar ve iskân faaliyetlerinin yanı sıra, burayı bir ilim merkezi olması için de gayret sarf etmiştir. Bu makalede Nadir Şah’ın Afganistan’ı fethi ile sonrasında bölgede kurduğu idari ve sosyal düzen üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Nadir Şah, Afganistan, Kandahar, Kabil

Nader Shah’s Afghanistan Expedition and his Order Founded There

Öz

Nadir Shah, appeared in the first half of the 18th century on the stage of history in today-Iran, left a deep impression on the history of Iran, Ottoman Turkey, Caucasus, Turkestan and India. One of the places where he left his mark is today-Afghanistan territory. Nader Shah sent ambassador to Muhammad Shah to reclaim the Afghan looters who had fled to India. However, Muhammad Shah did not respond positively. Thereupon Nader Shah marched on the territory of Afghanistan with a large army before going out to the expedition to India. On 3 February 1737, Nader Shah left a military unit in Sistan and proceeded to Kandahar through the road of Delhek and Dilaram. When the Afghans in the garrison resisted Nader Shah’s army when he arrived at the Gereshk Fort, Afsharid artillery opened fire on the high walls of the fort and besieged the city of Kandahar. After the siege lasting eleven months, Kandahar was conquered on 10 April 1737. After conquering Kandahar, his son Reza Quli Khan was sent to conquer the Afghanistan’s northern lands. After conquering Kandahar, Nader Shah took control of Ghazna, Kabul, Jalalabad, and Peshawar on 4 December 1738. Through this conquest, the endless clashes between the Uzbeks and the Baburids in today-Afghanistan ended, the disputes between the tribes were resolved, so that the people gained peace and tranquillity, and the plundering and looting were eliminated. In addition, Nadir Shah, as well as the zoning and settlement activities in the country, has made an effort to become this place as a science centre. This article will focus on the administrative and social order established by Nader Shah in Afghanistan after the conquest.

Anahtar Kelimeler

Nader Shah, Afghanistan, Kandahar, Kabul

Kaynakça

• Alpargu, M., M. Bilal Çelik (2009). Nadir Şah’ın Batı Türkistan Seferi ve Sonuçları. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29, 511-530. Ateş, Abdurrahman (2001). Avşarlı Nadir Şah ve Döneminde Osmanlı-İran Mücadeleleri, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi. Axworthy, M (2006). The Sword of Persia: Nader Shah, From Tribal Warrior to Conquering Tyrant. London: I. B. Tauris. Büyükbaş, M. (2006). Amerika Birleşik Devletleri’nin Afganistan’a Müdahalesi ve Afganistan’da Oluşturulan Yeni Yönetim Yapısı. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi. Farhang, M. E. (1993). Afganistan Der Penc Karn-i Ahir. Meşhed: İrfan. Floor, W. M. (1998). The Afghan Occupation of Safavid Persia, 1721-1729. Paris: Association pour l’avancement des études iraniennes. Fraser, James (1742). The History of Nadir Shah, formerly called Thamas Kuli Khan, the present Emperor of Persia; to which is prefixed a short History of the Moghol Emperors. Londra: W. Strahan. Hanway, Jonas (1346 hş.). Zindegi-i Nadir Şah. tr. İsmail Devlet Şahî, Tahran: Bengah-i Tercüme Neşr-i Kitab. Larudi, N. (1383 hş.). Nadir: Piser-i Şemşir. Tahran: Dünya-yı Kitab. Lockhart, Laurence (1938). Nadir Shah: A Critical Study Based Mainly Upon Contemporary Sources. London: Luzac & Company. Lockhart, Laurence (1958). The Fall of the Safavi Dynasty and the Afghan Occupation of Persia. Cambridge: Cambridge University Press. Mirza Mehdihan Esterabadî (1341 hş.). Dürre-i Nadiri, ed: Seyid Cafer Şehidî, Tahran. Şirket-i İntişarat-ı İlmi ve Ferhengi. Muhammed Kazım Mervî (1364 hş.). Alemara-yı Nadiri. ed: Muhammed Emin Riyahî, Tahran: İntişarat-ı İlmi ve Ferhengi. Necmi, N. (1382 hş.). Nadir Şah: O’kab-i Kelat. Tahran: Gotenberg. Olson Robert W. (1975). The Siege of Mosul and Ottoman-Persian Relations 1718-1743: A Study of Rebellion in the Capital and War in the Provinces of the Ottoman Empire. Bloomington: Indiana University. Özcan, Azmi (2006). “Nadir Şah”, DİA, 32, 276-277. Pour, Ali Djafar (1977). Nadir Şah Devrinde Osmanlı İran Münasebetleri, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Osmanlı Müesseseleri ve Medeniyeti Tarih Kürsüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi. Saray, M. (2002). Afganistan ve Türkler. Ankara: ASAM Yayınları. Saray, Mehmet (1988). “Afganistan”. DİA, 1, 401-408. Sevinç, T. (2011). Nadirşah’ın 1738-1739 Hindistan Seferi ve Sonuçları. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24, 13-35. Seyyidi, A. (1385 hş.). Nadir Şah Avşar Horasani. Kabil: Saadet. Şafik, R. (1388 hş.), Nadir Şah. Tahran: Veliasr.