Türkçede -(I) K Eki ve Oluşturduğu Kategoriler

Yıl 2018, Sayı: 61, 159 - 174, 31.01.2018

Özlem Erdoğan

https://doi.org/10.14222/Turkiyat3835

Öz

Türkçede fiil tabanına gelen -(I)k eki, anlama ve yapıya göre değişik gramer kategorileri oluşturabilen eklerden biridir. -(I)k’nin oluşturduğu bu kategorilere bazı ağız çalışmalarında çeşitli şekillerde temas edilmiş olsa da Türkiye Türkçesi kaynaklarının büyük çoğunluğunda hiç değinilmemiş ve -(I)k eki, bu kaynakların hemen her birinde fiilden isim türeten bir yapım eki olarak ele alınmıştır. Bu çalışma, ağızlardaki kullanım örnekleri de göz önünde bulundurulmakla birlikte temel olarak ölçünlü Türkçenin esas alınmasıyla hazırlanmış ve çalışmada, -(I)k’nin sadece ve her kullanımda bir yapım eki olmadığı belirtilerek söz konusu ekin kullanımıyla ilgili üç farklı kategori üzerinde durulmuştur. Bu bağlamda, ekin yapım eki, sıfat-fiil ve kip kategorilerinde değerlendirilebilecek kullanım örnekleri incelenmiştir. Ayrıca, bir şekilde bu ekle ilişkilendirilmiş olan daha başka kategoriler ile bunların konu çerçevesinde nasıl değerlendirilebileceği hususlarına da yer verilmiştir. Böylece, -(I)k ekinin günümüz Türkiye Türkçesi çerçevesinde değerlendirilmesi noktasında ekin temel kullanım alanları ve sınırları ile ilgili olarak üzerinde durulması önerilen bazı ölçütler ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

kategori, yapım eki

-(I)K Affıx and Categories Constituted By -(I)K in Turkish

Öz

-(I)k added to verb base is one of the affixes which constitutes diffirent categories in terms of meaning and structure in Turkish. Although it has been dwelled upon these categories constituted by -(I)k with diffirent points in some studies about local languages, it hasn’t been touched on this subject hardly ever in most of sources on Turkish grammar and -(I)k affix has been considered as a derivational affix in these sources. This study has been prepared basing on standart Turkish besides taking samples of local languages into consideration and in the study, it has been stated that -(I)k affix isn’t always a derivational affix and it has been focused on three different categories about using of this affix. In this context, usage examples of this affix which can be evaluated in the categories of derivational affix, participle and mode have been examined. In addition, it has been touched on other categories correlated with this affix in some way and this mattter how they can be evaluated within the context of the subject. Thus, it has been put forward that some criterias are suggested to be considered about the main usage fields and boundaries of the -(I)k affix when it is examined in Turkish.

Anahtar Kelimeler

category, derivational affix

Kaynakça

• Adıvar, Halide Edip. (2007). Sinekli Bakkal. İstanbul: Can Sanat Yayınları. Atay, Oğuz. (2013). Bir Bilim Adamının Romanı. İstanbul: İletişim Yayınları. Atay, Oğuz. (2014). Tutunamayanlar. İstanbul: İletişim Yayınları. Baykurt, Fakir. (2013). Yılanların Öcü. İstanbul: Literatür Yayıncılık. Karaosmanoğlu, Yakup Kadri. (1972). Yaban. İstanbul: Remzi Kitabevi. Kemal Tahir. (1993). Devlet Ana. İstanbul: Tekin Yayınevi. Pamuk, Orhan. (2017). Benim Adım Kırmızı. İstanbul: YKY yayınları. Peyami Safa. (2008). Yalnızız. İstanbul: Alkım Yayınevi. Sabahattin Ali. (2016). Kuyucaklı Yusuf. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Yunus Emre Dîvanı (1990). (hzl. Mustafa Tatçı), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları Aksoy, Ömer Asım. (1945). Gaziantep Ağzı I. İstanbul: İbrahim Horoz Basımevi. Aktan, Bilâl. (2009). Türkiye Türkçesinin Söz Dizimi. Ankara: Gazi Kitabevi. Arıkoğlu, Ekrem. (2007). “Hakas Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri. (Ed. Ahmet Bican Ercilasun). Ankara: Akçağ Yayınları, 1085-1148. Arıkoğlu, Ekrem. (2007). “Tuva Türkçesi”. Türk Lehçeleri Grameri. (Ed. Ahmet Bican Ercilasun). Ankara: Akçağ Yayınları, 1149-1228. Banguoğlu, Tahsin. (1986). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları. Biray, Himmet. (1999). Batı Grubu Türk Yazı Dillerinde İsim. Ankara: TDK Yayınları. Boz, Erdoğan. (2012). Türkiye Türkçesi Biçimsel ve Anlamsal İşlevli Biçimbilgisi (Tasnif Denemesi). Ankara: Gazi Kitabevi. Buran, Ahmet. (1996). “-Ik Ekinin Anadolu Ağızlarında Kullanılışı”, TDAY-Belleten, 1994: 11-18. Cemiloğlu, İsmet. (2001). Dede Korkut Hikâyeleri Üzerinde Söz Dizimi Bakımından Bir İnceleme. Ankara: TDK Yayınları. Delice, İbrahim. (2007). Türkçe Sözdizimi. İstanbul: Kitabevi. Delice, İbrahim. (2008). Sözcük Türleri. Sivas: Asitan Yayıncılık. Demir, Nurettin. (1996a). “Einige Merkmale yörükischer Dialekte”. Symbolae Turcologicae: Studies in Honour of Lars Johanson on his Sixtieth Birthday 8 March 1996. (ed. Arpad Berta, Bernt Brendemoen and Claus Schönig). (Series: Swedish Research Institute in Istanbul, Transactions, Vol. 6.). Uppsala, 61-70. Demir, Nurettin. (1996b). “Güneybatı Anadolu Ağızlarında Kullanılan Şimdiki Zaman Eki -ik gelir”. Dilbilim Araştırmaları, 1996: 136-148. Demir, Nurettin. (2007). “Anadolu Ağızlarında Kullanılan Geçmiş Zaman Eki -(y)Xk”. Edebiyat ve Dil Yazıları: Mustafa İsen’e Armağan. (Ed. Ayşenur Külahlıoğlu İslam - Süer Eker). Ankara: Grafiker Yayınları, 371-385. Doğan, Talip. (2015). “Mut Yöresi Ağzında “Yaklaşma” Bildiren -DI oldu ve -(y)IK oluġ- Yapıları”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 15/1 Yaz: 105-114. Doğan, Talip; Usta, Çiğdem (2015). “Türkiye Türkçesinde Sınır Öncesi Bakış Açısı ve Yaklaşma”. Türkiyat Mecmuası, 25/Güz: 167-192. Eraslan, Kemal. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yayınları Ercilasun, Ahmet Bican. (2006). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları. Ergin, Muharrem. (1962). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: İstanbul Matbaası. Gabain, A. Von. (2007). Eski Türkçenin Grameri. (çev. Mehmet Akalın). Ankara: TDK Yayınları. Gencan, Tahir Nejat. (1975). Dilbilgisi. Ankara: TDK Yayınları. Hatiboğlu, Vecihe. (1974). Türkçenin Ekleri. Ankara: TDK Yayınları. Hirik, Erkan. (2016). “-(X)k Ekinin Kılınış, Kiplik ve Çatı Kategorisindeki İşlevleri”. Türkbilig, 32: 97-114. Kara, Mehmet. (2005). Türkmen Türkçesi Grameri. Ankara: Gazi Kitabevi. Karahan, Leyla. (2006). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları. Korkmaz, Zeynep. (2007b). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları. Miskioğlu, Ahmet. (1992). “Görülmeyen, Başkasından Duyulmayan (İk’li) Geçmiş Zaman”. Türk Dili Dergisi, 28:1-3. Ölmez, Mehmet. (2006). “Fuyu Kırgızcası ve Fuyu Kırgızcasında Geçmiş Zaman Biçimleri”. Sibirische Studien / Sibirya İncelemeleri, 1.1. 2006: 117-124. Özışık, Sevi. (2007). Muğla İli Ağızlarının Türkmen Türkçesi Ağızlarıyla Karşılaştırılması (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Muğla: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Özkan, Abdurrahman (2007). “Anadolu Ağızlarında –vIk/-vUk ve -yIk/ yUk Ekleriyle Oluşturulan Kelimeler”. Arayışlar-İnsan Bilimleri Araştırmaları, 17: 39-57. Özkan, Mustafa; Sevinçli, Veysel. (2011). Türkiye Türkçesi Söz Dizimi. İstanbul: Akademik Kitaplar. Öztürk, Jale. (2006). “Antakya Ağzında -ºk ve -ºşkAn Eklerinin Kullanımı”. Türk Dili Dergisi, 654: 530-535. Tor, Gülseren. (2009). “Mersin Ağızlarında {-(y)Ik} Ekinin Kullanımı”. Türk Dilleri Araştırmaları, XIX, 107-165. Üstüner, Ahad. (2000). Anadolu Ağızlarında Sıfat-fiil Ekleri. Ankara: TDK Yayınları. Yıldırım, Faruk. (2006). Adana ve Osmaniye İlleri Ağızları I. Ankara: TDK Yayınları. Zülfikar, Hamza. (1991). Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları. Ankara: TDK Yayınları.