Osmanlı Devleti’ndeki İngiliz Ticaretinin Almanya Karşısında Gerilemesi Tartışmaları Bağlamında İstanbul’da İngiliz Erkek Lisesi’nin Kuruluşu

Yıl 2018, Sayı: 61, 375 - 414, 31.01.2018

Metin Ünver

https://doi.org/10.14222/Turkiyat3864

Öz

İngiliz imparatorluğu uluslararası piyasalara sonradan giren sanayi devletlerinin çetin rekabeti sonucu ekonomik ve ticari bakımdan dünya genelinde önemli bir mevki kaybetmiştir. Rakipleri arasında himayeci bir ekonomik politika benimseyen Almanya 19. yüzyılın sonundan itibaren uluslararası alanda daha keskin bir politika izlemeye başlamıştır. Böylece dünyadaki ekonomik kaynaklardan İngiltere gibi sömürgeci güçlerle eşit şekilde yararlanmayı hedeflemiştir. Ancak Almanya’nın bir taraftan ekonomik ve ticari olarak genişlemesi diğer taraftan takip ettiği agresif dış politika İngiltere’de ciddi bir tepki ve tedirginliğe neden olmuştur. Bir yandan bu duruma karşı çeşitli tedbirler düşünülürken diğer yandan İngiliz gerilemesinin sebepleri tartışılmıştır. Bu tartışmaya bir süre sonra İstanbul’daki İngiliz tüccarlar ve diplomatlar da Almanya’nın Osmanlı Devleti’nde artan siyasi ve özellikle ekonomik nüfuzu sebebiyle katılmışlardır. Söz konusu tartışmalar bağlamında İstanbul’da açılan İngiliz Erkek Lisesi, İngiltere’nin Osmanlı Devleti’ndeki ticarî geleceğinin devamı açısından önemli bir adım olarak düşünülmüştür. Bu çalışmada, dünya çapındaki İngiliz-Alman rekabetinin özelde Osmanlı İstanbul’unda bir ticaret okulunun kuruluş sürecindeki yansımaları ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

İngiliz-Alman Tticarî Rekabeti, Osmanlı İmparatorluğu

The Foundatıon of English High School for Boys in Istanbul in the Context of the Debates Over the British Decline Against Germany in the Ottoman Trade

Öz

British empire lost a great deal of economic and commercial position across the globe due to fierce competition of the industrialized states which entered international markets towards the end of the 19th. century. Amongst its rivals, adopting an economic policy of protection Germany began to follow a severer policy in the international arena from the end of the 19th century. Thus, Germany targeted to equally utilize the global economic sources as the other colonial states like Britain. However, German expansion in economy and trade on the one hand and the aggressive foreign policy that it pursued on the other caused a serious reaction and discontent in Britain. While there were some counter measures to be taken in the face of this rivalry, there were also debates on the possible causes of British decline. British merchants and diplomats in Istanbul a while later joined in this debate since the rise of German political and economic influence over the Ottoman Empire. English High School for Boys founded in Istanbul in this context was considered as an essential step in terms of continuing British commercial interests in the Ottoman Empire in the future. This article deals with the reflections of British-German rivalry across the globe on the foundation of a commercial school in Ottoman Istanbul.

Anahtar Kelimeler

British-German Commerical Rivalry, Ottoman Empire

Kaynakça

• 19. Yüzyılda Osmanlı Dış Ticareti (1995). Haz. Şevket Pamuk, Tarihi İstatistikler Dizisi, I, Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları. Annuaire Oriental Du Commerce De L’Industrie, De L’Administration Et De La Magistrature (1912). Annuaire Oriental du Commerce de L'industrie de L'administration et de la Magistrature (1909). Burman, John (2010). Britain’s Relations with the Ottoman Empire during the Embassy of Sir Nicholas O’Conor to the Porte, 1898-1908, İstanbul: The Isis Press. Calleo, David (1978). The German Problem Reconsidered. Germany and the World Order, 1870 to the Present, Cambridge: Cambridge University Press. Cevizliler, Erkan (2014) “XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti’ndeki İngiliz Okulları Hakkında Bir İnceleme”, Tarihin Peşinde-Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12, 119-155. Chickering, Roger (1979). “Patriotic Societies and German Foreign Policy, 1890-1914”, The International History Review, I/4, 470-489. Çağlar, Burhan (2017). Brief History of an English-Language Journal in the Ottoman Empire: The Levant Herald and Constantinople Messenger (1859-1878), Department of Near and Middle Eastern Civilizations, University of Toronto. Çalen, Mehmet Kaan (2016). “Birinci Dünya Savaşı Bağlamında Yusuf Akçura’dan Bir Tarih Yorumu: <<Türklerin, Cermenlerin ve Slavların Münâsebât-ı Târihiyyeleri>>”, Karadeniz Araştırmaları, 51, 149-170. Dersaadet Ticaret Odası Gazetesi, No. 649, 11 Muharrem 1315/31 Mayıs 1313. Dunn, Archibald J. (1905). Turkey and Its Future, London: Effingham Wilson. Fesch, Paul (1999). Abdülhamid’in Son Günlerinde “İstanbul”, Çev. Erol Üyepazarcı, İstanbul: Pera Yayınları. Fulton, L. Bruce (1996). “France and the End of the Ottoman Empire”, The Great Powers and the End of the Ottoman Empire, ed. Marian Kent, London: Frank Cass, s. 138-164. Geyikdağı, V. Necla (2008). Osmanlı Devleti’nde Yabancı Sermaye 1854-1914, İstanbul: Hil Yayınları. Hamilton, K. A. (1975). An Attempt to Form an Anglo-French 'Industrial Entente', Middle Eastern Studies, 11/1, 47-73. Henderson, W. O. (1948). “German Economic Penetration in the Middle East, 1870-1914”, The Economic History Review, 18/1-2, 54-64. Hoffman, Ross J. S. (1933). Great Britain and the German Trade Rivalry 1875-1914, Philadelphia: University of Pennsylvania Press. İnankur, Zeynep (2011). “Mary Adelaide Walker”, Poetics and Policy of Place, Ottoman Istanbul and British Orientalism, ed: Zeynep İnankur, Reina Lewis, Mary Roberts. University of Washington Press, s. 199-210. Karademir, Ekrem (2007) Between Stumbling and Fall Towards Insolvency: The Endeavors of the Ottoman Empire in the 19th Century, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Kohut, Thomas A. (1991). Wilhelm II and the Germans. A Study in Leadership, New York-Oxford: Oxford University Press. Marti, Oscar A (1917). Anglo-German Rivalry As a Cause of the Great War, Boston: The Stratford Company, Publishers. Meyer, Henry Cord (1951). “German Economic Relations with Southeastern Europe, 1870-1914”, The American Historical Review, 57/1, 77-90 Mutlu, Şamil (20052). Osmanlı Devleti’nde Misyoner Okulları, İstanbul: Gökkubbe Yayınları. Ortaylı, İlber. (20035). Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu, İstanbul: İletişim Yayınları. Önsoy, Rifat (1982). Türk-Alman İktisadi Münasebetleri (1871-1914), İstanbul: Enderun Yayınevi. Özyüksel, Murat (2011). “Abdülhamid Devrinde Osmanlı-Alman İlişkilerinin Gelişimi”, Devr-i Hamid Sultan II. Abdülhamid, haz: Mehmet Metin Hülagü vd., III, Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri, 289-332 Penner, C. D. (1940) “Germany and the Transvaal before 1896”, The Journal of Modern History, 12/1, 31-58 Pommery, Louis (1956). Yeni Zamanlar İktisat Tarihi 1890-1939, çev. Cahit Talas, Ankara: Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları. Rathmann, Lothar (2001). Alman Emperyalizminin Türkiye’ye Girişi. Berlin-Bağdat, Türkçesi: Ragıp Zarakolu, İstanbul: Belge Yayınları. Sağ, M. Kaan (2015). “The British Post Office in the Ottoman Capital: A Transition through a Turbulent Period”, ITU A|Z, XII/2, 103-117. Sakaoğlu, A. Selçuk (2003). “High School-İngiliz Kız ve Erkek Liseleri”, İstanbul Ansiklopedisi, IV, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 65. Shorrock, William I. (1976). French Imperialism in the Middle East. The Failure of Policy in Syria and Lebanon 1900-1914, Madison: University of Wisconsin Press. Simer, Zeynep Naz (2014). Impacts of A Levantine Bourgeois Family; The “Whittalls” in the 19th Century Ottoman Empire, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. Smith, Woodruff D. (1974). “The Ideology of German Colonialism, 1840-1906”, The Journal of Modern History, 46/4, s. 641-663. Smith, Woodruff D. (1978). German Colonial Empire, The University of North Carolina Press. Soy, H. Bayram (2004). Almanya’nın Osmanlı Devleti Üzerinde İngiltere İle Nüfuz Mücadelesi (1890-1914), Ankara: Phoenix Yayınları. Şişman, Adnan (2006). XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devletinde Yabancı Devletlerin Kültürel ve Sosyal Müesseseleri, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları. Taylor, A. J. P (1954). The Struggle for Mastery in Europe 1848-1918, London: Oxford University Press. The Economist, No. 2840 (29 January 1898). The Economist, No: 3318 (30 March 1907). The Levant Herald and Eastern Express, Vol. XXVI/1, (6 January 1906). The Levant Herald and Eastern Express, Vol. XXVI/2, (13 January 1906). The Levant Herald and Eastern Express, Vol. XXVI/3, (20 January 1906). The Levant Herald and Eastern Express, Vol. XXVI/4, (27 January 1906). The Levant Herald and Eastern Express, Vol. XXVI/6, (10 Fabruary 1906). The Levant Herald and Eastern Express, Vol. XXVI/12 (24 March 1906). The Levant Herald and Eastern Express, Vol. XXVI/13, (31 March 1906). The Levant Herald and Eastern Express, Vol. XXVI/15 (14 April 1906). The Levant Herald and Eastern Express, Vol. XXVI/25, (23 June 1906). The Levant Herald and Eastern Express, Vol. XXVI/27 (7 July 1906). The Levant Herald and Eastern Express, Vol. XXVI/28 (14 July 1906). The Levant Herald and Eastern Express, Vol. XXVI/51 (22 December 1906). The National Archives (TNA), Foreign Office (FO) 368/59, No. 20097, No. 29800, No. 34816, No. 38999 TNA, FO 368/135, No.37584, No:38374, 40138, No.41861 TNA, FO 368/226, No. 55, No. 4547, No. 7965 TNA, T 172/39. The Spectator, No. 3936 (5 December 1903). The Spectator, No. 4262 (5 Mart 1910). The Times, No. 38480 (2 Kasım 1907). The Times, No. 38576 (29 Nisan 1908). Urquhart, David (1833). Turkey and Its Resources: Its Municipal Organization and Free Trade; the State and Prospects of English Commerce in the East, the New Administration of Greece, Its Revenue and National Possessions, London: Saunders and Otley. Zükura Mahsus İngiliz Mektebi, 1330-1331, Dersaadet: Fratelli Hayim Matbaası. .