Gazi Mustafa Pasha Mosque Foundation and Imaret in Skopje

Yıl 2018, Sayı: 61, 519 - 538, 31.01.2018

İbrahim Özgül

https://doi.org/10.14222/Turkiyat3839

Öz

Gazi Mustafa Paşa held office for various positions during the reigns of Fatih Sultan Mehmet, Bayezid II, Yavuz Sultan Selim and Soleiman the Magnificent and due to his outstanding services his superiors always promoted him. Thanks to the foundation he established in Skopje in 1514 the socioeconomic structure of the region improved. The assets of the Gazi Mustafa Paşa Foundation between XV-XVI centuries, the use of these assets, the appointment and dismissal of those worked for the foundation were regularly being registered. The assets of the foundation far and wide in the Balkans, the settlements that the foundation operated and functions of the foundations were well reported in the documents of the foundation. It is also reported in the documents of the foundation that some people who were not interested in the essential principles of the foundation bothered the foundation and they were eliminated later on.
In the documents related to the foundation the movable and unmovable properties of the foundation and the money they yielded were regularly registered. The firmans made for the assignment of those descended from Gazi Mustafa Paşa as trustee and their rights to benefit from the revenues of the foundation were revealed with this study.

Anahtar Kelimeler

The Ottoman State, The Balkans

Üsküp Gazi Mustafa Paşa Camii Vakfı ve İmareti

Öz

Gazi Mustafa Paşa, Fatih Sultan Mehmet, Sultan II. Bayezid, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman dönemlerinde çeşitli görevlerde bulunmuş, yaptığı görevlerde gösterdiği üstün başarıdan dolayı amirleri tarafından hep terfi ettirilmiştir. Üsküp’te kendi adına 1514 yılında kurduğu vakıf sayesinde bölgenin sosyo-ekonomik yapısına katkıda bulunmuştur. Gazi Mustafa Paşa Vakfının XV-XIX yüzyıllar arası mal varlıkları, bunların kullanma şekilleri, vakıfta görevli olanların atama ve azilleri, vakıf evraklarında düzenli bir biçimde kayıt altına alınmıştır. Vakfın Balkanlarda geniş bir alana yayılan mal varlıklarına, bu vakfın bulunduğu yerleşim yerlerine ve icra ettikleri fonksiyonlarına vakıf evraklarında yer verilmiştir. Bu vakfa zamanla ilgisi olmayan kişilerin musallat olmaları ve bunların bertaraf edilmeleri de yine vakıf evraklarında kaydedilmiştir.
Vakıfla ilgili evraklarda vakfın taşınır, taşınmaz mal varlıkları ve bunların sağladığı gelir miktarları düzenli bir biçimde kayıt altına alınmıştır. Vakıfta Gazi Mustafa Paşa soyundan gelenlerin mütevelli olarak görevlendirilmeleri ve vakfın gelirinden istifade edilmeleri için hazırlanan fermanlar, bu araştırmayla ortaya çıkarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Balkanlar, Üsküp, Vakıf, İmaret, Mustafa Paşa.

Kaynakça

• A.RSK.d.1509, 20 Receb 1048/27 Kasım 1638 A.RSK.d.1509, 29 Ramazan 1048/3 Şubat 1639 A.RSK.d.1519, 20 Muharrem 1060/23 Ocak 1650A.RSK.d.1524, 26 Cemaziyelahir 1061/16 Haziran 1651 AE.IV.MRD.6/568, Gurre-i Muharrem 1041/Temmuz-Ağustos 1631 Akgündüz, Ahmed, İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 1996, s. 76-77 Ayverdi, Ekrem Hakkı, Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri, Ayverdi, Ekrem Hakkı, “Yugoslavya’da Türk Abideleri ve Vakıfları”, VD., III (1956) BOA, C.EV.660/33279, 4 Safer 1099/10 Aralık 1687 BOA, C_BLD_140_6977, 24 M. Sene 1119/ 27 Nisan 1707 BOA, C.BLD_12_562, 1 Muharrem. Sene 1143 / 9 Şubat 1731 BOA, C_BLD_24_1198, 15 Ş. Sene 1206/ 6 Haziran 1792 BOA, C_BLD_26_1252, 22 Z. Sene 1223/ 8 Şubat 1809 BOA, C_BLD_61_03027, 25 R. 1234/ 20 Mayıs 1819 BOA, C_EV_249_12440, 18 C. Sene 1114 / 10 Ekim 1702 BOA, C_EV_556_28061, 25 Ş. Sene 1114 / 14 Mart 1703 BOA, C_EV_428_21669, 23 Ca. Sene 1133 / 22 Mart 1721 BOA, C_EV_554_27992, 13 Ş. Sene 1137 / 16 Nisan 1725 BOA, C_EV_551_27834, 17 R. Sene 1165 / 3 Nisan 732 BOA, C_EV_498_25153_1, 9 Şevval Sene 1144/ 5 Nisan 1732 BOA, C_EV_568_28661, 19 Ca. Sene 1172 / 17 Şubat 1759 BOA, C_EV_598_30161, 6 Za. Sene 1175 / 29 Mayıs 1762 BOA, C_EV_448_22651, 28 N. Sene 1181/ 26 Haziran 1767 BOA, C_EV_383_19433, 29 Z. Sene 1182/ 1 Mayıs 1769 BOA, C_EV_173_8635, 24 R. Sene 1187/ 11 Ekim 1773 BOA, C_EV_626_31591, 22 R. Sene 1190 / 6 Eylül 1776 BOA, C_EV_401_20313, 20 C.Sene 1205 / 25 Ocak 1791 BOA, C_EV_244_12173_1, 8 Şaban Sene 1209 / 28 Şubat 1795 BOA, C_EV_244_12173_1, 16 Ş. Sene 1209/ 6 Mayıs 1795 BOA, C_EV_420_21269, C. Sene 1226 / 22 Haziran 1811 BOA, C_EV_252_12753_3: 25 R. Sene 1234/ 22 Ocak 1819 BOA, C_EV_252_12753_1, 25 Recep.1234/ 20 Mayıs 1819 BOA, C_EV_229_11447, 2 Ca Sene 1231/ 2 Mayıs 1836 BOA, C_EV_219_10946, 24 Za. Sene 1265 / 11Ekim 1849 BOA, C_EV_179_8913_01, Fî selh-i Ca. Sene 1265/ 17 Ekim 1849 BOA, C_EV_179_8913_03, 13 Z. 1265/ 30 Ekim 1849 BOA, D.KEV.d.22388, 25 Rebiülevvel 1029/29 Şubat 1620 BOA, ŞD_102_22_1, Evkâf 3No: 62 ve 2 Ca. Sene 1298 / 2 Mayıs 1881 BOA, ŞD_102_22_5, Fî 5 Rebîülâhir sene [12]98 (22 Şubat sene [1]296) / 6-7 Mart 1881 BOA, İE_EV_39_4476, 29 Za. Se ne 1116 / 25 Mart 1705 BOA, İE_EV_64_6959, 3 Z. Sene 1123 / 12 Ocak 1712 BOA, İE_EV_64_6990_1, 7 Ra Sene 1125 / 27 Eylül 1713 BOA, İE_EV_42_4830, 9 Ca. Sene 1132 / 18 Nisan 1720 BOA, İE_EV_41_4720, Selh-i C. Sene 1125 / 24 Haziran 1723 BOA, C_MF_165_8204, 28 Şevval 1177/30 Nisan 1764 BOA, C_MF_69_3416, 5 Ş. Sene [11]78 / 28 Mart 1765 BOA İE_TCT_20_2202, 10 Receb sene 1139 / 3 Mart 1727 BOA, MM.80, 6 Zilkade 1022/18 Aralık 1613 BOA. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi.7024/1 Bogoyeviç, (2008), Üsküp’te Osmanlı Eserleri, Enka Yayınevi, İstanbul. Dede, Mevlüt.(2015), Üsküp Vakıfları Bir Sosyal Tarih İncelemesi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Doktora Terzi), Ankara 2015. Evliya Çelebi, Seyahatnâme, V. Eyice, Semavi. (1963),“Üsküp’te Türk Devri Eserleri”, Türk Kültürü Dergisi, S. 11. Günay, Hacı Mehmet, “Vakıf” DİA, İstanbul, 2012, C 42 İbrahimgil, Mehmet Z, “Makedonya’da Gazi Mustafa Paşanın Vakıf Malları”, Balkanlarda Osmanlı Vakıfları ve Eserleri Uluslararası Sempozyumu, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları-107, Ankara 2012 İnbaşı, Mehmet, Osmanlı İdaresinde Üsküb Kazâsı, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Doktora Tezi), Erzurum 1995 İnbaşı, Mehmet, "Üsküp" DİA, İstanbul 2012,C 42 İpşirli, Mehmet, “Câbî”, DİA, C..VI, İstanbul 1992 İpşirli, Mehmet, “Duâ-gû”, DİA, C.IX, İstanbul 1994 Kazıcı, Ziya, Osmanlı Vakıf Medebiyeti, Bilge Yayınları, 2003 KK.d.258, 26 Receb 1045/5 Ocak 1636 Kul,Eyüp, XVII. Yüzyılda Üsküb Şehri, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Doktora Tezi), Erzurum 2013 Kul. Eyyüp, Mustafa Paşa/Mustafa Paşa İmareti Vakfı; Olivera Dekiç Lidiya Bogoeviç, Mustafa-Paşiya Camiya Skopje, Zagreb 1975 Metodiya Sokoloski, “Vakafi i Vakavski İmoti Vo Skopye i Skopsko Vo XV i XVII. Vek”, Prilozi, VIII/2, Skopye 1977 Özcan, Tahsin, “Na’than” DİA, İstanbul 2006, C.32 Özer, Mustafa, Üsküp’te Türk Mimarisi, TTK, Ankara 2006 Özgüdenli, Osman Gazi, “Vakfiye” DİA, İstanbul, 2012 C 42 Öztürk, Sait, “Kassam”, DİA, İstanbul 2001, C. XXIV, s.579-582. Şeker, Mehmet, İslam’da Sosyal Dayanışma Müesseseleri, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2007 Şeker, Mehmet, Türk Medeniyet Tarihi, Anadolu Üniversitesi Yayınları (15. Ünite), Eskişehir, 2005 Yediyıldız, Bahaeddin, “Vakıf” DİA, İstanbul, 2012 C 42 Zeynep, Tarım Ertuğ, İmaret, DİA, C.22, İstanbul 2000, s.219