Maraş’ta Cizye Vergisinin Aktarıldığı Yerler ve Cizye Tahsilinde Yaşanan Zorluklar (XVII. ve XIX. Yüzyıl)

Yıl 2021, Sayı: 70, 489 - 506, 20.01.2021

Adem Çalışkan

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4422

Öz

Osmanlı Devleti’nde farklı dine mensup ve birçok etnik gruptaki insan uzun yıllar boyunca bir arada yaşadı. Gayrimüslimlerde sosyal, ekonomik ve dini yaşantılarını devletin kendilerine vermiş olduğu zimmî statüsü ile özgür bir şekilde yaşadılar. Müslümanlar gibi devlete de vergi ödeyen gayrimüslimler, özellikle cizye vergilerini ekonomik durumlarına göre ödediler. Devlet ise bu vergiyi buluğ çağı ile 65 yaş arasındaki gayrimüslimlerden topladı ve bu verginin toplandığı yerlere de ödendiğini gösteren temessük veya tezkire denilen bir belge verdi. Ayrıca bu vergi Osmanlı’nın önemli gelir kaynakları içerisinde yer aldığı için verginin tahsilinde ve nerelere aktarılacağı konusunda titiz davranıldı.
Osmanlı Devleti’nin önemli kentlerinden olan Maraş’ta da gayrimüslimler diğer şehirlerde olduğu gibi devlete cizye vergisini ekonomik durumlarına göre ödedi. Devlet ise toplamış olduğu bu vergileri kentteki güvenilir kişiler veya atamış olduğu cizyedarlar vasıtası ile topladı. Bununla birlikte vergi toplama işinin kefil gösterilerek ihale usulü ile de verildiği oldu. Toplanan bu vergilerde merkez hazinesine veya şehirdeki cami, buk’a, medrese, vakıf, hac masrafları ve asker maaşları için aktarıldı ve bu yerlere her yıl belirli miktarda cizye vergisinden ödeme yapıldı. Gerçekleştirilen harcamalarda merkeze ayrıntılı bir şekilde bildirildi. Cizye vergisi hakkında şikâyet olduğunda da devlet bunu hemen araştırıp sorun var ise çözüme kavuşturdu.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Maraş, Cizye, Vergi, Cami, Medrese, Vakıf, Asker

THE PLACES WHERE JIZYA TAX IS TRANSFERRED IN MARAS AND DIFFICULTIES IN THE COLLECTION OF JIZYA (XVII. AND XIX. CENTURY)

Öz

People of different religions and different ethnic groups lived together for many years in the Ottoman Empire. For this reason, non-Muslims lived their social, economic, and religious lives freely with the dhimmî status given to them by the state. Non-Muslims, who paid taxes to the state like Muslims, especially paid their jizya taxes according to their economic conditions. The state collected this tax from non-Muslims between the age of puberty and 65 years of age, and a document called temessük or tezkîre was given to the places where this tax was collected. In addition, since this tax was among the important sources of income for the Ottoman Empire, meticulous care was taken regarding the collection of the tax and where it would be transferred.
In Maras, one of the important cities of the Ottoman Empire, non-Muslims paid the tax to the state according to their economic status, as in other cities. The state, on the other hand, collected these taxes by means of reliable persons in the city or the jizya officers it appointed. However, tax collection was also given through tender procedure by showing the guarantor. These taxes were transferred to the central treasury or the mosque in the city, buk’a, madrasah, waqf, pilgrimage expenses, and military salaries, and a certain amount of taxation was paid to these places every year. The expenditures made were reported to the head office in detail. When there was a complaint about the jizya tax, the state immediately investigated and resolved if there was a problem. 

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Maras, Jizya, Tax, Mosque, Buk’a, Madrasa, Waqf, Soldier

Kaynakça

• Arslan, H. (2014). 17. Yüzyılda Maraş Sancağı (Siyasi, idari, iktisadi ve içtimai Tarihi), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Arslanyürek, Y. (2012). “Osmanlı Devleti’nde Maraş’ta Faaliyet Gösteren Medrese ve Buk’alar”. Uluslararası Osmanlı Döneminde Maraş Sempozyumu.
• Arslanyürek, Y. (2017). “Buk’a”. Kahramanmaraş Ansiklopedisi C. 2, Ed. İbrahim Solak, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Yayınları, Yayın No: 146, Kahramanmaraş 2017.
• Arslanyürek, Y. (2017). “Ağa Veli Buk’ası”. Kahramanmaraş Ansiklopedisi C. 1, Editör: İbrahim Solak, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Yayınları, Yayın No: 145, Kahramanmaraş.
• Çiftçi, B. (2014). 49 Numaralı Antep Şer’iyye Sicili Değerlendirme Ve Transkripsiyonu, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Kahramanmaraş: Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Develioğlu, F. (2015). Osmanlıce-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitap Evi.
• Ercan, Y. (2001). Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler, Kuruluştan Tanzimat’a Kadar Sosyal, Ekonomik ve Hukuki Durumları, Ankara: Turhan Kitabevi.
• Eyicil, A. (2009). Yakın Çağda Kahramanmaraş, Kahramanmaraş: Ukde Yayınları.
• Fayda, M. (2013). “Zimmî”. TDV. İA, C. 44, İstanbul, s.428-434.
• Günay, N. (2007). Maraş’ta Ermeniler ve Zeytun İsyanları, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Güneş, M. (2012). “Maraş Şer’iyye Sicillerindeki Tereke Sahipleri Hakkında Bazı Değerlendirmeler (1876-1902)”, Uluslararası Osmanlı Döneminde Maraş Sempozyumu, C. II, Kahramanmaraş Belediyesi, Kahramanmaraş, ss. 375-408.
• İnalcık, H. (1993). “Osmanlılarda Cizye”. TDV. İA, C. 8, İstanbul, s.42-45.
• İpşirli, M. (1992). “Buk’a”. DİA, C. 6, İstanbul, s.386-387.
• Kenanoğlu, M. M. (2013), “Osmanlılar’da Zimmî”, TDV. İA, C. 44, İstanbul, s. 438-440.
• Kenanoğlu, M. M. (2004). Osmanlı Millet Sistemi, İstanbul: Klasik
• Kocaoğlu, B. (2018). “1844 ve 1846 Tarihli Çankırı Cizye Defterlerine Göre Çankırı’da Gayrimüslimler”. Alınteri Sosyal Bilimler Dergisi (ASOBİD), Sayı: 4, s.283-295.
• Kozak, Y. (2005). V ve VI numaralı Maraş Ahkâm defterlerinde Maraş`a gönderilen hükümler, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kahramanmaraş: Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Küçükdağılkan, Ö. (2017). II numaralı Maraş Ahkâm defterinde 1-212 sayfalar arasında bulunan ve Maraş'a gönderilen hükümlerin transkripsiyon ve değerlendirilmesi 1765-1775, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kahramanmaraş: Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özcan, A. (1995. “Etmeydanı” , TDV. İA, C. 11, İstanbul, s. 497-498.
• Öztürk, S. (2006). Osmanlı Salnamelerinde Maraş Sancağı 1284-1326/ 1867-1908. İstanbul: Kahramanmaraş Belediyesi.
• Polat, C. (2012). “16. Yüzyılın Başından 18. Yüzyılın Ortalarına Kadar Maraş’ta El Sanatlarının Gelişmesine Etki Eden Faktörler”, Uluslararası Osmanlı Döneminde Maraş Sempozyumu, C. I, Kahramanmaraş Belediyesi, Kahramanmaraş, s. 435-454.
• Sakin, O. (2008). Osmanlı’da Etnik Yapı ve 1914 Nüfusu, İstanbul: Ekim Yayınları.
• Solak, İ. (2004). XVI. Asırda Maraş Kazası (1526-1563), Ankara: Akçağ Yayınları.
• Şahin, H. (2015). XX. Yüzyılın Başlarında Maraş Sancağı’nın İktisadi, Mali ve Sosyal Durumu. Kahramanmaraş: Dulkadiroğlu Belediyesi, Maraş Kültür Tarih Yayınları Serisi-4.
• Yinanç, R.- Elibüyük M. (1988). Maraş Tahrir Defteri 1563 Cilt I. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.