Nasrettin Hoca'nın Tarihi Şahsiyetine ve Seçili Fıkralara Birey, Toplum ve Halk Deyişleri Perspektifinde Panoramik Bir Bakış

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 53 - 67, 29.04.2022

Serdar Gürçay

Öz

Ulusların millî ve masalsı kahramanları vardır. Bunlar hem nesiller arasında birer kültür köprüsü hem de birer rol modeldir. Dinleyici ve okurlarını kâh maceralara sürükler kâh öğüt verirler, yer yer hüzünlendirir veya güldürürken düşündürürler. Kahramanların toplumsal kimlikleri birbirinden farklıdır. Kiminin cesareti; kiminin kuvveti ön plandayken; kimi zekâsıyla kimiyse merhametiyle ön plana çıkarak bu yönleriyle tipleştirilirler. Anadolu topraklarının sevilen bir kahramanı da Nasrettin Hoca’dır. Hoca; mizah yeteneğine sahip, toplumsal olaylara kayıtsız kalmayan, hazırcevap bir kişiliğe sahiptir. İsmiyle bütünleşen fıkraları ile ünlüdür. Göle Maya Çalmak, Ye Kürküm Ye, Kazan Doğurdu, Parayı Veren Düdüğü Çalar ve nice fıkraları yüzyıllar boyunca dillerden dillere dolaşmış; nesilden nesile aktarılmıştır. Hoca, halk tarafından romantize edilmiş şekilde sevilmektedir. Doğduğu düşünülen yerleşim yerlerinde hâlen adına şenlikler düzenlenmektedir. Bu anlamda geniş halk kitleleri tarafından benimsendiği söylenebilir. Hoca; anlatıları ile toplumun sorunlarına, sosyo-psikolojik durumlarına ve insanî ilişkilerine mizahî bir dille ayna tutmaktadır. Bu çalışmada; Nasrettin Hoca’nın kimliği hakkında verilen bilgiler ilgili literatür taraması neticesinde kısaca anlatılmıştır. Ayrıca, Hoca’nın konu alındığı seçme fıkraların; birey, toplum ve halk deyişleri açısından panoramik incelemesi yapılmıştır. Nasrettin Hoca fıkralarında bulunan mesaj ve öğütlerle toplumsal aksaklıkların düzeltilmesinde Hoca’nın üstlendiği misyon ortaya çıkarılacak dönemin koşulları ışığında değerlendirilerek toplumsal, kültürel yapı ve ahlâk üzerine genel bir tablo çizilecektir.

Anahtar Kelimeler

Fıkra, halk deyişleri, inceleme, Nasrettin Hoca.

Kaynakça

• Akar, M. (1986). Nasreddin Hoca. Türkpetrol Vakfı Lâle Dergisi. s. 4: 20-31. İstanbul: Aralık.
• Aksoy, Ö. A. (2013). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Albayrak, N. (2006). Nasreddin Hoca. TDV İslâm Ansiklopedisi. c. 32: 418-420. İstanbul: İSAM.
• Ayverdi, İ. (2010). Büyük Misalli Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Lugatı.
• Gölpınarlı, A. (1961). Nasreddin Hoca. İstanbul: Yükselen Matbaası.
• https://sozluk.gov.tr. (01.08.2021). Türk Dil Kurumu. “Fıkra”.
• https://sozluk.gov.tr. (01.08.2021). Türk Dil Kurumu. “İpe Un Sermek”.
• https://sozluk.gov.tr. (01.08.2021). Türk Dil Kurumu. “Mavi Boncuk Dağıtmak”.
• https://sozluk.gov.tr. (01.08.2021). Türk Dil Kurumu. “Nasrettin”.
• https://sozluk.gov.tr. (01.08.2021). Türk Dil Kurumu. “Yok Devenin Başı”
• https://www.aksehir.bel.tr/v2/aksehir/tarihi-sahsiyetler/nasreddin-hoca/hayati/. (01.08.2021). Akşehir Belediyesi. Nasreddin Hoca’nın Hayatı.
• Hüseyin Bey. (2015). Latife-i Hoca Nasreddin. İstanbul: Darüttıba.
• Köksal, M. F. (2018). Sultân Şücaeddin Veli Velâyetnâmesi. Ankara: Alevîlik Araştırmaları Dergisi Yayınları.
• Özsoy, B. S. (2006). Dede Korkut Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınevi.
• Sakaoğlu, S. (1992). Türk Fıkraları ve Nasreddin Hoca. Konya: Selçuk Üniversitesi Basımevi.
• Uluçay, M. (2018). Nasreddin Hoca Lâtifelerinin Tarihsel Gerçekliği ve Yorumlanması Meselesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. C. 11, S. 59: 201- 209.
• Yaman, B. (2021). Nasreddin Hoca Fıkralarının Türkçeden İngilizceye Çevirilerinde Atasözleri ve Deyimlerin Aktarımında Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri. International Journal of Languages’ Education and Teaching. C. 9, S. 2: 35-44.