Mu’attıla Düşüncesi ve Günümüze Yansımaları

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 1, 25 - 47, 29.03.2019

İbrahim Halil Erdoğan

Öz

Yaratıcının sıfatlardan tecrit edilmesi
anlamındaki mu’attıla düşüncesi İslâm’ın ikinci asrının ilk yarısında ortaya
çıkmış ve Mu’tezile mensupları tarafından dile getirilen beş prensipten
‘tevhid’ ilkesi bağlamında savunulmuştur. Birçok felsefî/siyâsi ekol tarafından
da dile getirilen ta’tîl meselesi sıfatlardan soyutlanmış bir Tanrı algısını
beraberinde getirirken, özellikle kelam sıfatının bir tezahürü olan vahyin
temsil ettiği Kur’ân’ın da mahluk olduğu iddiasına mesnet teşkil etmiştir. İlk
zamanlarda tenzihî bir yöntem gibi tasavvur edilen ta’tîl meselesi Kur’ân’ın
mahlûk olduğu iddiası ile birlikte siyasi bir krize dönüşmüş ve Hicrî üçüncü
asırla birlikte Abbâsi devleti halifesi Me’mun tarafından bir devlet meselesi
haline getirilmiştir. İslam tarihinde ‘mihne’ diye anılan olayların vukuuna
sebep olan bu konu uzun yıllar İslam alimlerinin de gündemini meşgul etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Uluhiyet, Mu’attıla, Mu’tezile, Oryantalizm

Thought with Muaattılah and its Reflections to Today

Öz

In the first
half of the second century of Islam, the Muattilah thought of the author in the
sense of isolation from the adjectives was defended in the context of the
principle of meaning unity m from the five principles expressed by the Mutazilah
members. While the issue of God, which is also expressed by many philosophical/political
schools, brings together a perception of God, which is abstracted from
adjectives, it forms the basis for the claim that the Qur'an, which is
represented by revelation, which is a manifestation of the title of the kalam,
is also created. At first, the matter of thought, which was conceived as a
certain method, was transformed into a political crisis with the claim that the
Qur'an was created, and with the Hijri third ascension, it was turned into a
state issue by the Caliph of the Abbasid state. This issue which caused the events
known as ‘mihne’ in the history of Islam has occupied the agenda of Islamic
scholars for many years.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Godhead, Muattilah, Mutazilah, Orientalism

Мысль с Муааттилах и ее размышления о сегодняшнем дне

Öz

В первой половине второго столетия
ислама, мысли Muattilah автора в смысле изоляции от прилагательных были
защищены в контексте принципа значения единства m от пяти принципов, выраженных
членами Mutazilah. Хотя проблема Бога, которая также выражается во многих
философских / политических школах, объединяет восприятие Бога, которое
абстрагируется от прилагательных, оно составляет основу для утверждения, что
Коран, который представлен откровением, которое является проявлением титула
калама, также создан. Вначале вопрос мысли, который задумывался как
определенный метод, был превращен в политический кризис с утверждением, что
Коран был создан, а с третьим восхождением хиджры он был превращен халифом в
государственный вопрос Аббасидского государства. Этот вопрос, вызвавший
события, известные как «михне» в истории ислама, занимал повестку дня исламских
ученых на протяжении многих лет.

Anahtar Kelimeler

Калам, Бог, Муаттила, Мутазила, Ориентализм

Kaynakça

• AKOĞLU, M., “Entelektüel Mu’tezile’de Bedevi Etki”, Bilimname: Düşünce Platformu 1, sy. 20, (2011): 7-24. AKOĞLU, M., “İbn Hazm’ın Mu‘tezile’ye Yönelik Eleştirileri”, Bilimname : Düşünce Platformu 1, cilt: IV, sy. 10, (2006): 63-92. AKOĞLU, M., “Kebîre ve İman Bağlamında Hâricilik-Mu‘tezile İlişkisi”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2, sy. 23, (2007): 317-339. AKOĞLU, M., Mihne Sürecinde Mu’tezile, İstanbul: İz Yayıncılık, 2006. Bağdâdî, A., el-Fark Beyne’l-Firak ve Beyânü’l Firkati’n-Nâciye, Beyrut: Dâru’l-Afâki’l-Cedîde, 1977. BAĞDÂDÎ, A., Kitâbu Usûli’d-Dîn, İstanbul: Matbatu’d-Devle, 1928. BAĞDÂDÎ, A., Mezhepler Arasındaki Farklar, Çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008. BOLAY, S. H., Felsefe Doktrinleri ve Terimleri Sözlüğü, Ankara: Atlas Yayınları, 2018. BOZKURT, N., “Me’mûn”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 19:101-104, İstanbul: TDV Yayınları, 2004. CÂRULLAHİ, Z., el-Mu’tezile, Beyrut: el-Ehliyyetü li’n-Neşri ve’t-Tevzî, 1974. CEVİZCİ, A., Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Say yayınları, 2017. CÜRCÂNÎ, S. Ş., Kitâbu’t-Ta’rîfât, Kahire: Dâru’r-Reyyân, 1983. ÇAĞRICI, M., “Gazzâlî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 13:489-505, İstanbul: TDV Yayınları, 1996. ÇELEBİ, İ., “Sıfâtiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ek-2:509-511, İstanbul: TDV Yayınları, 2016. DAVUTOĞLU, A., “İslam Düşünce Geleneğinin Temelleri, Oluşum Süreci Ve Yeniden Yorumlanması”, Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 1, (1996): 1-44. DIMAŞKÎ, S. M., Şerhu’l-Akîdetu’t-Tahâviyye, Kahire: Dâru’s-Selâm, 2005. EŞ’ARÎ, E, H., Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfü’l-Musallîn, thk., Helmut Ritter, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1963. EŞ’ARÎ, E. H., Kitâbu’l-Luma fi’r-Reddi alâ ehli’z-Ziyaği ve’l-Bida’, thk., Hammûde Ğarâbe, Kahire: Mecmau’l-Buhûsi’l-İslâmiyye, 1975. GAZZÂLÎ, E. H., Mecmûatu Reâsili’l-İmamî’l-Gazzâlî, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995. GOLDZİHER, I., el-Akîdetu ve’ş-Serîatu fi’l-İslâm, Vorlesungen über den Islam, Haz. Muhammed Avnî Abdurrauf, Kahire: el-Merkezü’l-Kavmî Li’t-Terceme, 2013. İBN HAZM, E., el-Fasl fi’l-Mileli ve’l-Ehvâi ve’n-Nihal, thk., Muhammed İbrahim Nasr, Riyad: Mektebâtu Ukâz, 1982. İBN MANZÛR, M., Lisânu’l-Arab, Beyrut: Dâru Sâdır, ts. KILAVUZ, A. S., Anahatlarıyla İslâm Akâidi ve Kelâm’a Giriş, İstanbul: Ensar Yayınları, 2012. KUTLUER, İ., “İbnü’l-Mukaffa” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 21:130-134, İstanbul: TDV Yayınları, 2000. MACİT, M., “Tercüme Hareketleri”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 40:498-504, İstanbul: TDV Yayınları, 2011. MÂTÜRÎDÎ, E. M., Te’vîlâtu Ehl-i’s-Sünne, thk. Mecdî Bâsellûm, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005. MÂTÜRÎDÎ, E. M., Kitâbu’t-Tevhîd, thk,. Bekir Toplaoğlu, Beyrut: Dâru Sâdır, 2001. NEDÎM, İ., el-Fihrist, thk., İbrahim Ramazan, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, Lübnân, 1997. ÖZTÜRK, M., İslam Kaynaklarında, Geleneğinde ve Günümüzde Cihad, İstanbul: Kuramer Yayınları, 2016. PİŞGİN, Y., Kur’ân’da Akıl ve Tefsirde Akılcılık, Ankara: İlahiyat Yayınları, 2015. RÂZÎ, F., Mefâtîhu’l-Gayb, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009. RÂZÎ, F., İ’tikâdâtu Firaki’l-Müslimîne ve’l-Müşrikîn, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1986. SAFEDÎ, S., el-Vafî bi’l-Vefeyat, thk., Ahmed el-Arnavut-Türkî Mustafa, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 2000. SIBÂÎ, M., es-Sünnetu ve Mekânetühâ fi’t-Teşrîi’l-İslâmî, Kahire: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1949. SİNANOĞLU, M., “Muattıla”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 30:330-331, İstanbul: TDV Yayınları, 2005. SÜYÛTÎ, C., Târîhu’l-Hulefâ, thk., Hamdî ed- Demirtâş, Mekke: Mektebetü Nızâr Mustafa el-Bâz, 2004. ŞEHRİSTÂNÎ, M. A., el-Milel ve’n-Nihal, thk., Muhammed Seyyid Keylânî, Beyrut, Dâru’l-Ma’rife, 1984. ŞEHRİSTÂNÎ, M. A., Nihâyetü’l-İkdâm fî İlmi’l-Kelâm, thk., Ahmed Ferîd el-Mezîdî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004. TABERÎ, İ. C., Târihu’t-Taberî, Beyrut: Dâru’t-Türâs, 1967. TAŞÇI, Ö.., Aydınlanma, Oryantalizm ve İslam, Ankara: Sentez Yayıncılık, 2013. URVOY, D., Les penseurs libres dans l’Islam classique (El-Müfekkirûne’l-Ahrâr fi’l-İslâm), Paris: Flammarion, 2003. YAVUZ,Y. Ş., “Ehl-i Sünnet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 10:527, İstanbul: TDV Yayınları, 1994. YURDAGÜR, M., Kelam Tarihi Ekoller Şahıslar Eserler, İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2017. YÜCESOY, H., “Mihne”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, 30:26-28, İstanbul: TDV Yayınları, 2005. ZEHEBÎ, Ş., Mîzânu’l-İ’tidâl fî Nakdi’r-Ricâl, thk., Ali Muhammed el-Becâvî, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1963. ZEHEBÎ, Ş., Siyeru A’lâmu’n-Nübelâ, thk., Şuayb el-Arnavut, Beyrut: Müessestü’r-Risâle, 1982. ZEHEBÎ, Ş., Târîhu’l-İslâm ve vefeyâti’l-Meşâhîrû ve’l-A’lâm, thk., Ömer Abdusselâm Tedmîrî, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1987. ZEMAHŞERÎ, C., Tefsîru’l-Keşşâf, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1987.