Atatürk Dönemi’nde Türkiye’de Denizyolları Politikası (1923-1938)

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 1, 69 - 103, 29.03.2019

Nadir Yurtoğlu

Öz

Cumhuriyetin
ilan edildiği 1923’ten 1938’e kadar olan
dönemde Türkiye’de Denizyolları politikası ile bu politikanın ekonomiye olan
yansımaları makalenin konusunu teşkil etmektedir. Çalışma, Atatürk
Dönemi’nde denizyolları faaliyetleri (1923-1938) ile sınırlandırılarak tek
dönem dâhilinde ele alınmıştır. Bu dönemde denizyolları politikasının ekonomiye
olan yansımaları sayısal veriler ışığında değerlendirilmiştir. Çalışmanın
kaynak materyalini, Başkanlık Cumhuriyet Arşivi Belgeleri, resmi yayınlardan;
Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Zabıt Ceridesi, kanunlar ve tutanak dergileri,
Türkiye Cumhuriyeti Resmi Gazetesi, istatistik yıllıkları ve dönemin süreli
yayınları arasında bulunan dergilerin makaleleri oluşturmaktadır. Konu
incelenirken, dünyadaki denizyolları alanında yaşanan gelişmeler göz önüne getirilerek
gerekli değerlendirilmeler yapılmıştır. Çalışmada elde edilen sonuç şudur:
Atatürk Dönemi’nin başlangıcında bir yandan denizyolları ile ilgili yasal
boşluğu doldurmak amacıyla kanuni düzenlemelere gidilirken öbür yandan, 19
Nisan 1926 tarih ve 815 sayılı Yasanın kabul edilmesiyle kabotaj hakkı Türk sancağı
taşıyan gemilere geçmiştir. Akabinde de yük ve yolcu taşıyan gemilerin sayı ve
tonajlarını artırmak için başta Almanya olmak üzere yabancı ülkelere gemi
siparişinde bulunulmuştur. Dahası 27 Aralık 1937’de Denizbank’ın kuruluşu ve
bütün denizcilik faaliyetlerinin bu bankanın uhdesine verilmesiyle gemi sayı ve
tonajları ile taşınan yolcu ve eşya miktarlarında artış yapılıp denizyolları
alanında gelişme temin edilmesiyle milli ekonomiye katkılar sağlanmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Seyr-i Sefain İdaresi, Denizyolları, Denizbank, Kabotaj, Denizyolları İşletmesi

Turkish Maritime Policy in the Period of Ataturk (1923-1938)

Öz

This
study addressed the Atatürk-Era Turkish maritime policy and analyzed its
repercussions on national economy between 1923 (foundation of the Turkish
Republic) and 1938 in the light of numerical data. Data were collected from the
Presidency Republican Archive Documents, official publications, Memorandum
Diary of the Grand National Assembly of Turkey, laws and minute books, Official
Gazette of the Republic of Turkey, annual statistics and articles in
periodicals of the era. While examining the subject, the study also took global
developments in the maritime sector into consideration. The results are as
follows: At the beginning of the Atatürk Era, legal regulations were introduced
to fill the legal gap in maritime law, and the right of cabotage was granted to
ships carrying the Turkish flag with the adoption of Law No. 815 (dated April
19, 1926). Afterwards, ship orders were placed in foreign countries, especially
in Germany, to increase the number and tonnages of vessels carrying cargo and
passengers. Furthermore, Denizbank was established on 27 December 1937 and
tasked with all maritime operations. This decision resulted in an increase in
the number and tonnages of ships and, thus, an increase in the carriage of
passengers and goods. These maritime developments contributed to the national
economy.

Anahtar Kelimeler

Navigation Administration, Maritime, Denizbank, Cabotage, Directorate General of Maritime

Kaynakça

• Kaynaklar I. Arşiv Belgeleri Başkanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA) BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 34-12-8, Tarih: 27.02.1933. _________, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 38-53-13, Tarih: 24.07.1933. _________, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 40-71-19, Tarih: 17.10.1933. _________, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 41-88-3, Tarih: 13.12.1933. _________, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 44-25-16, Tarih: 26.04.1934. _________, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 43-19-15, Tarih: 04.04.1934. _________, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 46-48-17, Tarih: 09.07.1934. _________, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 48-63-5, Tarih: 20.09.1934. _________, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 50-85-1, Tarih: 10.12.1934. _________, Yer Bilgisi: 30-10-0-0/ 169-178-15, Tarih: 24.12.1934. _________, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 51-2-10, Tarih: 03.01.1935. _________, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 52-16-4, Tarih: 00.03.1935. _________, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 61-4-7, Tarih: 17.01.1936. _________, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 61-6-15, Tarih: 29.01.1936. _________, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 70-94-16, Tarih: 09.12.1936. _________, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 76-55-3, Tarih: 15.06.1937. _________, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 78-71-13, Tarih: 03.08.1937. _________, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 79-87-17, Tarih: 26.10.1937. _________, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 83-42-2, Tarih: 13.05.1938. _________, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 84-63-9, Tarih: 07.07.1938. _________, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 85-93-8, Tarih: 12.11.1938.
• II. Resmi Yayınlar A. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Kanunlar Dergisi, Zabıt Ceridesi ve Tutanak Dergisi TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 1, C. 1, 15.04.1338, 254. _________, Kanunlar Dergisi, Dönem: 2, C. 3, 04.04.1341, 123. _________, Kanunlar Dergisi, Dönem: 2, C. 4, 19.04.1926, 571-572. _________, Kanunlar Dergisi, Dönem: 2, C. 5, 19.06.1927, 430. _________, Kanunlar Dergisi, Dönem: 4, C. 12, 29.05.1933, 714-715. _________, Kanunlar Dergisi, Dönem: 4, C. 12, 31.05.1933, 767. _________, Kanunlar Dergisi, Dönem: 4, C. 13, 27.05.1934, 335. _________, Kanunlar Dergisi, Dönem: 4, C. 13, 05.07.1934, 972. _________, Kanunlar Dergisi, Dönem: 5, C. 15, 04.05.1935, 104. _________, Kanunlar Dergisi, Dönem: 5, C. 16, 08.06.1936, 803-804. _________, Kanunlar Dergisi, Dönem: 5, C. 16, 09.06.1936, 883. _________, Kanunlar Dergisi, Dönem: 5, C. 16, 12.06.1936, 1028-1029. _________, Kanunlar Dergisi, Dönem: 5, C. 17, 12.02.1937, 250. _________, Kanunlar Dergisi, Dönem: 5, C. 17, 15.02.1937, 258. _________, Kanunlar Dergisi, Dönem: 5, C. 18, 27.12.1937, 44. _________, Kanunlar Dergisi, Dönem: 6, C. 20, 27.05.1939, 123-124. _________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 1, Toplantı: 3, C. 19, 27. Birleşim, 15.04.1338, 176-183. _________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 2, Toplantı: 2, C. 17, 93. Birleşim, 04.04.1341, 61-62. _________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 2, Toplantı: 3, C. 24, 87. Birleşim, 19.04.1926, 145-146. _________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 2, Toplantı: 4, C. 27, Birinci Birleşim, 1 Teşrisani 1926, 3. _________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 2, Toplantı: 4, C. 33, 77. Birleşim, 19.06.1927, 271-273. _________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 3, Toplantı: 3, C. 13, Birinci Birleşim, 01.11.1929, 3. _________, Zabıt Ceridesi, Muntazam Posta Seferleri Hakkında 1/600 Numaralı Kanun Lâyihası ve İktisat ve Bütçe Encümenleri Mazbataları Dönem: 4, Toplantı: 2, C. 15, 29.05.1933, 8 -19. _________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 4, Toplantı: 2, C. 15, 64. Birleşim, 31.05.1933, 457-461. _________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 4, Toplantı: 3, C. 23, 72. Birleşim, 05.07.1934, 445-446. _________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 4, Toplantı: 3, C. 22, 27.05.1934, 303. _________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 5, Toplantı: F, C. 1, İkinci Birleşim, 07.03.1935, 27. _________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 5, Toplantı: F, C. 3, 23. Birleşim, 04.05.1935, 74. _________, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 5, Toplantı: F, C. 3, 22.05.1935, 44. _________, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 5, Toplantı: 1, C. 11, 25.05.1936, 42. _________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 5, Toplantı: 1, C. 12, 76. Birleşim, 09.06.1936, 125-126. _________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 5, Toplantı: 1, C. 12, 79. Birleşim, 12.06.1936, 1-2. _________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 5, Toplantı: 2, C. 13, Birinci Birleşim, 01.11.1936, 5. _________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 5, Toplantı: 2, C. 16, 37. Birleşim, 12.02.1937, 175, 177, 179. _________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 5, Toplantı: 2, C. 16, 38. Birleşim, 15.02.1937, 199-208. _________, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 5, Toplantı: 2, C. 18, 24.05.1937, 50, 162. _________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 5, Toplantı: 3, C. 20, Birinci Birleşim, 01.11.1937, 5-6. _________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 5, Toplantı: 3, C. 20, 3. Birleşim, 08.11.1937, 28. _________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 5, Toplantı: 3, C. 21, 21. Birleşim, 27.12.1937, 109-123. _________, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 5, Toplantı: 3, C. 25, 23.05.1938, 52. _________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 5, Toplantı: 4, C. 27, Birinci Birleşim, 01.11.1938, 5.
• B. Resmi Gazete Resmi Gazete, Sayı No: 92, 14 Nisan 1341. _________, Sayı No: 359, 29 Nisan 1926. _________, Sayı No: 621, 30 Haziran 1927. _________, Sayı No: 2419, 5 Haziran 1933. _________, Sayı No: 2422, 8 Haziran 1933. _________, Sayı No: 2713, 29 Mayıs 1934. _________, Sayı No: 2752, 15 Temmuz 1934. _________, Sayı No: 2996, 7 Mayıs 1935. _________, Sayı No: 3329, 13 Haziran 1936. _________, Sayı No: 3330, 15 Haziran 1936. _________, Sayı No: 3336, 22 Haziran 1936. _________, Sayı No: 3538, 19 Şubat 1937. _________, Sayı No: 3541, 27 Şubat 1937. _________, Sayı No: 3796, 30 Aralık 1937. _________, Sayı No: 4220, 31 Mayıs 1939.
• C. Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü (İGM) Yayınları İGM, İstatistik Yıllığı 1930, Ankara: 1930, 410. _________, İstatistik Yıllığı 1930-1931, Ankara: Yayın No: 14, 1931, 390. _________, İstatistik Yıllığı 1931-1932, Ankara: Yayın No: 21, 1932, 424. _________, İstatistik Yıllığı 1932-1933, Ankara: Yayın No: 34, 1934, 468. _________, İstatistik Yıllığı 1934-1935, Ankara: 1935, 644, 649. _________, İstatistik Yıllığı 1935-1936, Ankara: Yayın No: 88, 1936, 455. _________, İstatistik Yıllığı 1938-1939, Ankara: Yayın No: 142, 1939, 482. _________, Küçük İstatistik Yıllığı 1938-1939, Ankara: Yayın No: 141, 1940, 285. _________, İstatistik Yıllığı 1939-1940, Ankara: Yayın No: 159, 1940, 525. _________, Küçük İstatistik Yıllığı 1939-1940, Ankara: Yayın No: 160, 1941, 295. _________, Küçük İstatistik Yıllığı 1940-1941, Ankara: Yayın No: 192, 1942, 307. _________, İstatistik Yıllığı 1942-1943, Ankara: Yayın No: 226, 1944, 371.
• III. Süreli Yayınlar A. Dergiler İktisadi Yürüyüş (1940-1949). Journal of Urban Academy (2014).
• B. Gazeteler Ulus (2 Temmuz 1935). Zaman (30 Kasım 1934, 2 Temmuz 1935).
• IV. Kitaplar AFETİNAN, A., Devletçilik İlkesi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin Birinci Sanayi Planı 1933, Ankara: TTK Yayınları, 1972. ARAR, İ., Hükümet Programları 1920-1965, İstanbul: Burçak Yayınları, 1968. ARI, K., İzmir’den Bakışla Türkiye’de Kabotaj: (Haklar, Kazanımlar ve Bayramlar), İzmir: Deniz Ticareti Odası İzmir Şubesi Yayınları, 2009. CİLLOV, H., Türkiye Ekonomisi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, 2. Basım, 1962. ELDEM, V., Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, Ankara: TTK Yayınları, 1994. _________, Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomisi, Ankara: TTK Yayınları, 1994. İKTİSAT VEKÂLETİ, Türkiye Cumhuriyetinin İkinci Sanayi Planı 1936, Ankara: TTK Yayınları, 2. Basım, 1989. KARAL, E. Z., Osmanlı Tarihi, Islahat Fermanı Devri, 1856-1861, 6. cilt, Ankara: TTK Yayınları, 4. Basım, 1988. _________, Osmanlı Tarihi, Islahat Fermanı Devri, 1861-1876, 7. cilt, Ankara: TTK Yayınları, 4. Basım, 1988. _________, Osmanlı Tarihi, Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri 1876-1907, 8. cilt, Ankara: TTK Yayınları, 3. Basım, 1988. TC SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI, 50 Yılda Türk Sanayii, Ankara: Mars Matbaası, 1973. TÜRK TARİHİ TETKİK CEMİYETİ, Tarih IV, İstanbul: Türkiye Cumhuriyeti Maarif Vekâleti Yayınları, 1931. YURTOĞLU, N., Demokrat Parti Dönemi Tarım Politikaları ve Siyasi, Sosyal, Ekonomik Hayata Tesirleri (1950-1960), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2017. ZEYTİNOĞLU, E., Türkiye Ekonomisi, İstanbul: Met-er Matbaası, 6. Basım, 1976.
• V. Makaleler “Akay ve Denizyolları Memurları”, Zaman, 30 Kasım 1934, Sayı No: 163. ARI, K., “Türkiye’de Kabotaj Uygulamasına Geçiş Süreci ve Bu Süreçte Strateji Oluşturma Çabaları”, Prof. Dr. Yavuz Ercan’a Armağan içinde, Ankara: Turhan Kitabevi, 2008, 23-45. ARSLANER, F., “Kabotaj Kanunu”, İktisat ve Ticaret Ansiklopedisi, 6: 168-169, İstanbul: 1951. BİRGEN, M., “Ticaret Filomuz”, İktisadi Yürüyüş 3, sy. 35-36 (1941): 7. “Cumhuriyetten Sonra Eski ve Yeni Gemilerimiz”, İktisadi Yürüyüş 3, sy. 35-36 (1941): 28-29. “Denizciler Bayramı Çok Güzel Geçti”, Zaman, 2 Temmuz 1935, Sayı No: 372. “Denizcilere Kredi Açan Bir Teşekkül, Denizyolları Kooperatifi”, İktisadi Yürüyüş 3, sy. 35-36 (1941):16. “Denizyollarımızın Tarihçesi”, İktisadi Yürüyüş 3, sy. 35-36 (1941): 33. “Denizyollarının Tarihçesi”, İktisadi Yürüyüş 10, sy. 238-240 (1949): 43-44. ETE, M., “Devletin İktisadi İşletmeciliği”, İktisadi Yürüyüş 2, sy. 14 (1940): 6. FİDAN, A., “Dünden Bugüne Kabotaj ve Türk Denizciliğindeki Yeni İvmeler”, Journal of Urban Academy 7, sy. 2 (2014): 62. İNCEDAYI, C. K., “Münakalât Vekâletinin Politikası”, İktisadi Yürüyüş 3, sy. 35-36 (1941): 2-3. KALAFATOĞLU, Y. Z., “Vapurculuğumuz”, İktisadi Yürüyüş 3, sy. 35-36 (1941): 30-32. KÖKTÜRK, N., “Milletlerarası Denizyolları”, İktisadi Yürüyüş 8, sy. 180 (1947): 7, 19. “Memleket İktisadiyatı Bakımından Denizyolları ve Ehemmiyeti”, İktisadi Yürüyüş 3, sy. 35-36 (1941): 26-27. “Tahlisiye Teşkilatı”, İktisadi Yürüyüş 3, sy. 35-36 (1941): 12-13. “Ulusal Bir Utkunun Onuncu Yıldönümü”, Ulus, 2 Temmuz 1935, Sayı No: 5003. YAZMAN, S. C., “Devlet Limanlarında Eski ve Yeni”, İktisadi Yürüyüş 3, sy. 35-36 (1941): 14-16, 67. YETİŞ, K., “Deniz Ticareti”, İktisat ve Ticaret Ansiklopedisi, 3: 347-350, İstanbul: 1948.
• VI. Tezler BİLİR, A., “Ostia Limanı”, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2006. _________, “Roma Dönemi Doğu Akdeniz Deniz Ticaretinde Kıyı Kilikya Bölgesinin Yeri ve Önemi”, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2014. ÇELEBİOĞLU, S., “Yüzer Liman Terminalleri: İşlevleri ve Türkiye Kabotajını Arttırıcı Yönde Bir Model Geliştirilmesi”, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2009. GİRGİN, G., “Fenikeliler ’de Akdeniz Ticareti”, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2006. TUFANOĞLU, H. E., “Antikçağda Batı Anadolu’da Deniz Ticareti ve Limanlar”, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2017. YILDIZ, Ö., “II. Meşrutiyetten I. Dünya Savaşı’na Osmanlı Devleti’nde Deniz Ticareti (1908-1914)”, Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2012.
• VII. İnternet Kaynakları https://core.ac.uk/download/pdf/132266779.pdf (31.01.2019). https://www.tdi.gov.tr/tarihce/ (31.01.2019).