Amerikan Board (ABCFM) ve Fetullahçı Terör Örgütü (FETÖ)

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 3, 1431 - 1474, 30.09.2020

Füsun Çoban Döşkaya

https://doi.org/10.46868/atdd.23

Öz

15 Temmuz 2016 tarihinde Türkiye’de bir darbe girişiminde bulunulmuş ancak darbe planlayıcıları hedeflerine ulaşamamışlardır. Fetullahçı Terör Örgütünün ve ABD merkezli lideri Fetullah Gülen’in düzenlediği darbe girişimi, 251 kişinin şehit olması ve 2.196 kişinin yaralanmasına neden olmuştur. Bugün Türkiye hükümeti, FETÖ’yü Türk kurumlarına sızarak devleti ele geçirmek için 1960’lı yılların sonundan beri çalışmakla suçlamaktadır. 1810 yılında ABD’de kurulan Protestan Misyonerlik Örgütü Amerika Yabancı Misyon Temsilcileri Birliği (ABCFM) de 1820 yılında Osmanlı Devleti’ne ilk misyonerlerini göndermiş ve iki yüz yıl boyunca bu topraklarda bölücü faaliyetlerde bulunarak Osmanlı Devleti’nin yıkılmasında etkin rol oynamıştır. Bu çalışmada kısaca Amerikan Board olarak bilinen bu örgütün Osmanlı Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti’ndeki tarihinin ana hatları hakkında bilgi verildikten sonra Fetullahçı Terör Örgütünün Amerikan Board’a benzeyen yönleri ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Amerikan Board (ABCFM), Osmanlı Devleti, Türkiye, ABD, Fetullahçı Terör Örgütü (FETÖ)

American Board (ABCFM) and Fetullah Terrorist Organization (FETO)

Öz

On July 15, 2016, a coup attempt was carried out in Turkey, but the coup planners failed to achieve their goals. The coup attempt organized by the Fetullah Terrorist Organization and its US-based leader Fetullah Gulen left 251 people martyred and 2,196 injured. Today, the Turkish government accuses FETÖ of working to overthrow Turkish institutions since the late 1960s. The American Board of Commissioners for Foreign Missions (ABCFM), founded in 1810 in the United States, sent its first missionaries to the Ottoman Empire in 1820 and played an active role in the collapse of the Ottoman Empire by engaging in disruptive activities in this land for 200 years. In this study, first, an outline of this agency’s (known as the American Board) history in the Ottoman State and the Republic of Turkey will be given. Then, Fetullah Terrorist Organization’s similarities with the American Board will be evaluated. 

Anahtar Kelimeler

American Board (ABCFM), Ottoman State, Turkey, USA, Fetullah Terrorist Organization (FETO)

Американский совет (ABCFM) и террористическая организация Фетуллахистов (FETÖ )

Öz

15 июля 2016 года в Турции был совершен государственный переворот, но организаторы государственного переворота не смогли достигнуть цели. Попытка государственного переворота, организованная террористической организацией Фетуллахистов (FETÖcüler) и ее лидером в США Фетуллахом Гюленом, привела к гибели 251 мученика и 2196 число раненных. На данных момент террористическая организация FETÖ обвиняется Турецким правительством в нелегально проникновении в Турецкие органы власти и планировании переворота с 1960 годов. Протестантская миссионерская организация Американский совет уполномоченный по делам иностранных миссий (abcfm), которая была основана в сша в 1810 году, направила своих первых миссионеров в османское государство в 1820 году и сыграла активную роль в разрушении османского государства, участвуя в раскольнической деятельности на этих землях в течение двухсот лет. В этом исследовании обсуждается так же схожесть операции Фетуллаха с операцией Amerikan Board направленной на раскол Османской Империи.

Anahtar Kelimeler

: Американский совет, Турция, Османская Империя, США, Фетуллах, Террористическая организация

Kaynakça

• AÇIKSES, E., Tanzimat Sonrası Harput (Mamuratül-Aziz)’ta Amerikan Misyoner Faaliyetleri, Doktora Tezi, Ankara 1991.
• AÇIKSES, E., Amerikalıların Harput'taki Misyonerlik Faaliyetleri, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 2003.
• AKSU, A., “Amerikalı Misyonerlerin Osmanlı Anadolusu’ndaki Eğitim Faaliyetleri (1820-1900) ve Bunun Osmanlı Toplum Yapısına Etkileri”, Doktora Tezi, İstanbul 2010.
• ALAN, G., Osmanlı Devleti’nde Amerikan Misyoner Okullarının Ermenilere Bakışı (1820-1914), Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 1997.
• ALAN, G., Merzifon Amerikan Koleji ve Anadolu’daki Etkileri, Doktora Tezi, Kayseri 2002.
• ALAN, G., Osmanlı İmparatorluğu’nda Amerikan Protestan Okulları. Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 2015.
• ARIĞ, A. S., Atatürk Döneminde Yabancı Okullar (1923-1938). Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 2014.
• AVCI, H., Haliçte Yaşayan Simonlar: Dün Devlet Bugün Cemaat, Angora Yayıncılık, Ankara 2010.
• AYDIN, M., Bulgarlar ve Ermeniler Arasında Amerikan Misyonerleri, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2008.
• BARTLETT, S. C., Historical Sketch of the Missions of the American Board in Turkey. Board, Boston 1876.
• BAŞARAN, B., Reinterpreting American Missionary Presence in the Ottoman Empire: American Schools and the Evolution of Ottoman Educational Policies (1820-1908), Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1997.
• ÇETİNKAYA, H., Fethullah Gülen’in 40 Yıllık Serüveni-2, Günizi Yayınları, 7. Baskı, İstanbul 2008.
• ÇOBAN DÖŞKAYA, F., “Amerikan Board ve Misyoner Corinna Shattuck’un Urfa Faaliyetleri”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, C.5, S.14, Osmaniye 2018, s. 84-119.
• ÇOBAN DÖŞKAYA, F., “Amerikalı Kadın Misyoner Myra A. Proctor’un Aintab (Antep) Faaliyetleri”, Tarihten Günümüze Ayıntab – Gaziantep: Uluslararası Gaziantep Tarihi Sempozyumu Milli Mücadele Döneminde Gaziantep Bildiri Metinleri Kitabı, (Edit Ahmet Gündüz-Murat Çelikdemir-Selim Osrak-Murat Dağ), Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Gaziantep 2018, s. 355-385.
• ÇOBAN DÖŞKAYA, F., “Mary Lyon: Mount Holyoke Kız İlahiyat Okulu ve Mezunlarının Osmanlı Devleti’nde Eğitim Misyonerliği Faaliyetleri”, History Studies, C.12, S.4, Samsun 2020, s. 1665-1701.
• ÇOBANOĞLU, Y., “Altın Nesil”in Peşinde: Fethullah Gülen’de Toplum, Devlet, Ahlak, Otorite, İletişim Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2016.
• DELK, R. C., The History and Influence of American Education in the Near East, 1823-1914, Yüksek Lisans Tezi, Worcester 1943.
• DEMİRAĞ, Y. S., İmamların Öcü, Kırmızı Kedi Yayınları, İstanbul 2015.
• DEMİR, C., Amerikan Board’un İzmir’deki Faaliyetleri ve İzmir Uluslararası Kolej, Doktora Tezi, Kayseri 2014.
• DOĞAN, M. A., American Board of Commissioners for Foreign Missions (ABCFM) and “Nominal Christians”: Elias Riggs (1810-1901) and American Missionary Activities in the Ottoman Empire, Doktora Tezi, Salt Lake City 2013.
• DOĞAN, M. A., “Missionary Schools”, Encyclopedia of the Ottoman Empire, (Edit Gabor Agoston-Bruce Masters) Facts On File, Inc., New York 2009, s. 385-388.
• ERBAY, N. Ö., Terörün Mesihi: Mesiyanik Hareketlerin Devlet ve Rejim Güvenliğine Tehdidi, Elips Kitapları, Ankara 2020. ERDOĞAN, D. İ., Osmanlı Devleti’nde Amerikalı Misyonerler ve Van Ermeni İsyanı (1896), Doktora Tezi, İzmir 2007.
• ERDOĞAN, L., Şeytanın Gülen Yüzü, Turkuvaz Yayınevi, İstanbul 2016.
• FETÖ Fetullahçı Terör Örgütü, İçişleri Bakanlığı İç Güvenlik ve Stratejileri Dairesi Başkanlığı, İç Güvenlik Gelişmeleri Serisi:3, 3. Basım, 2019.
• GÜLERCE, H., Kirli Hesaplar Çarşısı, Kahverengi Kitap, İstanbul 2016.
• HABLEMİTOĞLU, N., Köstebek, Pozitif Yayınları, 22. Baskı, İstanbul 2016.
• HOCKING, W. E., Re-Thinking Missions: A Laymen’s Inquiry After One Hundred Years, Harper & Brothers Publishers, New York 1932.
• KAÇMAZ, E., Turkish Women, Education, and Missionary Practices in the Works of Hester Donaldson Jenkins, Doktora Tezi, İzmir 2014.
• KELEŞ, A., Feto'nun Günah Piramidi, Destek Yayınları, İstanbul 2016.
• KELLER, D. B. ve KELLER, R. S., “American Board Schools in Turkey”, The Role of the American Board in the World: Bicentennial Reflections on the Organization’s Missionary Work 1810-2010, (Edit Clifford Putney – Paul T. Burlin), Wipf and Stock, Oregon, 2012, s. 47-74.
• KINDIRA, Z., Fetullah’ın Copları: Işık Evleri’nden Darbeye, Siyah Beyaz Yayınları, İstanbul 2018.
• KOCABAŞOĞLU, U., Kendi Belgeleriyle Anadolu’daki Amerika: 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Amerikan Misyoner Okulları. Arba Yayınları, İstanbul 1991.
• MASTERS, B., “Missionaries”, Encyclopedia of the Ottoman Empire, (Edit Gabor Agoston-Bruce Masters) Facts on File Inc., New York 2009. MERT, C., Türkiye’deki Cemaat Sorunu: Fetö Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Sivas 2020.
• MUTLU, Ş., Osmanlı İmparatorluğu’nda Yabancı Okullar, Doktora Tezi, İstanbul 1999.
• NILSON, P. E., Moral Education in American Schools in Turkey, Yüksek Lisans Tezi, Chicago 1926.
• ÖLÇEKÇİ, H., “15 Temmuz Öncesi FETÖ Medyasında Psikolojik Savaş Gazeteciliği”, MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 7, S. 1, Bişkek 2018, s. 427-454.
• ÖNSEL, M., Aşil’in Topuğu: FETÖ’nün “O Gece”si, Alibi Yayıncılık, Ankara 2016.
• ÖNSEL, M., Ağacın Kurdu: TSK’de Şakirtlerin İşgali Fetullahın Askerleri, Galeati Yayıncılık, Ankara 2019.
• ÖZÇELİK, C., Kâinat İmamı Fethullah Gülen: Kod adı: Dayı. Destek Yayınları, İstanbul 2014.
• ÖZKAN, A., Modern Zamanların Hasan Sabbah'ı Fetullah Gülen, Kopernik Yayınları, İstanbul 2019.
• ÖZTÜRK, A. ve YILDIZ, Ö., Amerikan Protestan Misyonerlerinin Türkiye’deki Faaliyetleri (1820-1938), Arka Oda Yayınları, İstanbul 2007.
• PEKİN, İ. H., Dikkat Cemaat Çıkabilir Kozmik Oda Fetullah Gülen Türk Ordusuna Neden Kumpas Kurdu, Kyrhos Yayınları, Ankara 2015.
• POLİS AKADEMİSİ, Yeni Nesil Terör: FETÖ’nün Analizi: “Organize ve Mali Suç Örgütü Olarak Fetullahçı Terör Örgütü (FETÖ) Çalıştay Raporu”, Polis Akademisi Yayınları, Ankara 2017.
• PUTNEY, C., “Introduction”, The Role of the American Board in the World: Bicentennial Reflections on the Organization’s Missionary Work 1810-2010, (Edit Clifford Putney – Paul T. Burlin), Wipf and Stock, Oregon 2012 s. xv-xxx.
• PUTNEY, E. W., A Brief History of American Board Schools in Turkey, Amerikan Bord Neşriyat Dairesi, İstanbul 1964.
• ROBERTS, T. M., “Commercial Philanthropy: ABCFM Missionaries and the American Opium Trade”, The Role of the American Board in the World: Bicentennial Reflections on the Organization’s Missionary Work 1810-2010, (Edit Clifford Putney – Paul T. Burlin), Wipf and Stock, Oregon 2012 s. 27-48.
• SARAL, C., Terörün Gizli Efendileri: Dünyayı Armageddona Zorlayanlar, Kripto Yayınevi, Ankara 2014.
• SHAKESPEARE, W., Macbeth, (çev. Sabahattin Eyüboğlu), Remzi Kitabevi, İstanbul 1989.
• SHOWALTER, D. K., “The 1810 Formation of the American Board of Commissioners for Foreign Missions”, The Role of the American Board in the World: Bicentennial Reflections on the Organization’s Missionary Work 1810-2010, (Edit Clifford Putney – Paul T. Burlin), Wipf and Stock, Oregon 2012, s. 1-10.
• SMITH, E., CONDER, J., ve DWIGHT, H. G. O., Missionary Researches in Armenia: Including a Journey through Asia Minor, and into Georgia and Persia, with a visit to the Nestorian and Chaldean Christians of Oormiah and Salmas, G. Wightmann, London 1834.
• STONE, F. A., Sömürgeciliğin Hasat Mevsimi: Anadolu’da Amerikan Misyoner Okulları, (çev. Ayşe Aksu), Dergâh Yayınları, İstanbul 2011.
• ŞENER, N., Ergenekon Belgelerinde Fethullah Gülen ve Cemaat, Destek Yayınları, 3. Baskı, İstanbul 2016.
• TBMM, Fethullahçı Terör Örgütünün (FETÖ/PDY) 15 Temmuz 2016 Tarihli Darbe Girişimi İle Bu Terör Örgütünün Faaliyetlerinin Tüm Yönleriyle Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu Raporu, Mayıs 2017. https://im.haberturk.com/images/others/2017/05/26/Rapor_26.05.pdf
• UZUN, C. D., Akgün, M. H., ve Yücel, H., İddianamelerde 15 Temmuz Darbe Girişimi ve FETÖ, SETA Yayınları, Ankara 2017.
• VEREN, N., ABD’nin Truva Atı Fethullah Gülen Hareketi: Kuşatma, Siyah Beyaz Yayınları, İstanbul 2007.
• VEREN, N., FETÖ: 1966-2016 İsimler ve Belgelerle, Destek Yayınları, İstanbul 2016. WEBB, E., L., İftiranın Değişmeyen Mantığı: Çamur at İzi Kalsın, (çev. Özgür Olgun), Zaman, Ankara ty.
• YANARDAĞ, M., Fethullah Gülen Hareketinin Perde Arkası: Türkiye Nasıl Kuşatıldı? Siyah Beyaz Yayınları, 21. Baskı, İstanbul ty.
• YILDIZ, Ö., Anadolu’da Amerikan Okulları. IQ Yayınları, İstanbul 2011. YILDIZ, Ö., Anadolu’da Amerikan Misyonerleri, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2015.
• YÜCEL, İ., “Kendi Belgeleri Işığında Amerikan Board’ın Osmanlı Ülkesindeki Teşkilatlanması”, Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 2005.
• https://bagis.sev.org.tr/tr/bagiscilar/landing (03.02.2020) http://dlir.org/images/stories/dlir/arit/timeline2.pdf (05.03.2020)
• http://dlir.org/images/stories/dlir/arit/map1.jpg (03.03.2020)
• https://saltonline.org/media/files/bos-alanlar_sergi-brosuru-1.pdf (05.03.2020)
• http://www.fabsit.org/about.mission.php (03.02.2020)
• https://www.globalministries.org/abcfm_200 (05.03.2020)
• https://www.globalministries.org/haystack_samuel_j_mills_10_10_2014_116 (02.02.2020)
• https://www.sondakika.com/haber/haber-iste-mit-raporunda-yer-alan-feto-nun-harita-ve-9661827/ (03.03.2020)
• https://www.youtube.com/watch?v=fy7xCPx4Ddg (14.07.2020)