Kuzey Afrika’da Senûsiyye Tarikatı Zâviyeleri ve İlme Hizmetleri (XIX. Yüzyıl)

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 3, 918 - 951, 25.09.2021

Jomma Gh Daw Alwarshfani Cevdet Yakupoğlu

Öz

XIX. yüzyıl ilk yarısında Kuzey Afrika’da Senûsiyye Tarikatı’nın temellerini atan Seyyid Muhammed b. Ali es-Senûsî (ö.1859), Osmanlı Devleti son döneminin önemli bir âlimi ve mutasavvıfıdır. Doğum yeri olan Cezayir’den sonra yüksek tahsil için Fas’a giden ve daha sonraki yıllarda Libya, Mısır ve Hicaz coğrafyalarına da seyahat eden Muhammed es-Senûsî, yüksek düzey ilmî bilgisi ve etkili hitabeti sayesinde insanları çevresinde toplamaya başlamıştır. Bu zat; Hicaz, Mısır, Libya, Tunus ve Cezayir memleketlerinde çok sayıda zâviye açmış, buralarda toplanan her yaştan kitleye İslâmî eğitim vermiştir. Bu sayede yıllar zarfında Muhammed b. Ali es-Senûsî’nin adına izafeten Senûsiyye Tarikatı teşekkül etmiş ve bu teşkilata bağlı Senûsiyye Zâviyeleri, özellikle Kuzey Afrika’nın işlek yolları üzerinde çoğalmıştır. Bu çalışmada XIX. yüzyıl ortalarında Kuzey Afrika halkları üzerinde dinî, ilmî, siyasi ve hatta iktisadî yönlerden büyük etki bırakmış olan Senûsiyye Tarikatı Zâviyeleri üzerinde durulmuş, sözü edilen bu zâviyelerin Afrika’da İslâmî kültürün güçlenmesi ve ilmî birikimin artması noktasında sunmuş oldukları katkılar ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Dini, İlmî hayat, Zâviyeler

The Zawiyas of the Sanusi Order in North Africa and Their Services on the Islamic Scholarship (XIXth Century)

Öz

Sayyid Muhammad ibn Ali al-Sanusi (d. 1859) was one of the important scholars and Sufis of the last era of the Ottoman Empire who founded the Sanusi Order in the first half of the XIXth century. He moved from his hometown Algeria to Morocco for further education. During his travels in Libya, Egypt, and Hejaz, Muhammad ibn Ali al-Sanusi had been able to congregate people around him thanks to his exalted wisdom and powerful rhetorical skill. He had organized zawiyas as Islamic education centers for people of different ages in Hejaz, Egypt, Libya, Tunis, and Algeria. As a consequence of this derived from his name, Sanussiyya Order emerged and Sanusi Zawiyas multiplied on especially busy North African routes. In this study, the Zawiyas of the Sanusi Order, which had a great impact on North African peoples in terms of religion, wisdom, political, even economic aspects, and their contribution to Islamic culture and wisdom are evaluated. 

Anahtar Kelimeler

Islamic Religion, Condition of Islamic Scholarship, Zawiyas, Libya, Ottoman Empire

Kaynakça

• ANDERSON, L., “Nineteenth-Century Reform in Ottoman Libya”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 16, No. 3 Cambridge, 1984, s.325-348.
• APAK, A., “Kuzey Afrika’da İlk İslâm Fetihleri”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 2, 2008, s.159-173.
• el-ARABÎ, G. A., Trablusgarp / Libya'da 1844-1943 Yılları Arasında Eğitim Sistemi, Doktora Tezi, Karabük, 2019.
• ARTUÇ, N., İttihat ve Terakki’nin İttihad-ı İslam Siyaseti Çerçevesinde İttihatçı – Senûsî İlişkileri (1908-1918), Bilge Kültür Sanat Yayını, İstanbul, 2013.
• AZAMAT, N., “Ahmed b. İdrîs”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 2, TDV Yayınları, Ankara 1989, s.92-94.
• ÇABUK, M., “Senusilik ve İşgalcilere Karşı Kuzey Afrika’da Osmanlı- Senusi İş Birliği”, KSÜSBD, Cilt:16 Sayı: 1, Nisan, 2019, s.221-256.