A Research on the Purposes (Mevkufun Aleyh) of the Cash Waqfs

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 5, 1466 - 1501, 03.11.2023

Yakup Özsaraç

Öz

Ottoman cash waqfs were established in almost every corner of the geography and were active in the financial structure. cash waqfs increased quantitatively in the last century of the Ottoman Empire. This increase and its distribution were examined from archival sources through the founding documents of the foundations, namely their endowments, within the scope of the 20th century within the framework of a sample. In addition to basic information such as for what, where and when foundations were established, endowments may also contain information expressing the type and characteristics of the foundation. The beneficiaries of the waqf, i.e. the factor to which its income will be spent, are generally called "mevkufun aleyh". These can be the purposes specified in the charity section of the endowments. Regarding the administrative system of the state, the Ottoman Empire switched to the province system as of 1864. Using this provincial system, the cash waqfs established in the 20th century were classified according to the administrative divisions of Anatolia and the Balkan geography, expressed in terms of the provinces of the period, which today are provinces and countries. The examples to be selected from here have been researched and analyzed, and a comparative representation has been made. This comparison has been made by identifying and comparing where the cash waqfs spent their revenues, that is, their purposes (mevkufun aleyhleri). This will show us who cash waqfs, known as financial institutions, finance.

Anahtar Kelimeler

Waqf, Cash Waqf, Mefkufun Aleyh (purposes), Ottoman Geography, Archival Researc

Para Vakıflarının Mevkufun Aleyhleri (Amaçları) Üzerine Bir Araştırma

Öz

Para vakıfları Osmanlı coğrafyasının hemen her köşesinde kurulmuş ve finansal yapı içerisinde etkisini sürdürmüş olan bir vakıf türüdür. Para vakıfları Osmanlı Devleti’nin son yüzyılında nicel olarak artış göstermiştir. Bu artış bir örneklem çerçevesinde 20. yüzyıl kapsamında vakıfların kuruluş belgeleri olan vakfiyeleri üzerinden incelenmiştir. Vakfiyelerde vakıfların ne için, nerede ve ne zaman kuruldukları gibi temel bilgilerin yanı sıra vakfın türünü ve özelliğini ifade eden bilgiler bulunmaktadır.. Vakıftan yararlananlara genel anlamda “mevkufun aleyh” denir. Bunlar vakfiyelerde hayrat kısmında belirtilen amaçlardır.Osmanlı İmparatorluğu, devletin idari sistemi ile ilgili olarak 1864’ten itibaren vilayet sitemine geçmiştir. İşte bu vilayet sistemi kullanarak, 20. yüzyılda kurulan para vakıfları, Anadolu ve Balkan coğrafyası kapsamında, dönemin vilayetleri ile ifade edilerek, bugünkü il ve ülke olan idari kısımlara göre sınıflandırılmıştır. Buradan seçilen örnekler, araştırılıp analiz edilmiş ve karşılaştırmalı bir gösterimde bulunulmuştur. Bu karşılaştırma para vakıflarının elde ettikleri gelirleri nerelere harcadıkları yani amaçları (mevkufun aleyhleri) tespit edilip karşılaştırılmıştır. Bu da bize bir finans kurumu olarak bilinen para vakıflarının kimleri finanse ettiğini göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Vakıf, Para vakfı, Mevkufun Aleyh, Osmanlı Coğrafyası, Arşiv Araştırması

Kaynakça

• Ayverdi, E. H. (1958). Fatih Devri Sonlarında İstanbul Mahalleleri. Şehrin İskânı ve Nüfusu.
• Berki, A. H. (1966). Vakfa Dair Yazılan Eserlerle Vakfiye ve Benzeri Vesikalarda Geçen Istılah ve Tâbirler. Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Bulut, M. (ed.) (2019). Osmanlı Dönemi Rumeli Para Vakıfları. İZÜ Yayınları.
• Çiftçi, C. (2004). Bursa’da Vakıfların Sosyo-Ekonomik İşlevleri. Gaye Kitabevi.
• Çizakça, M. (1993). Risk Sermayesi Özel Finans Kurumları ve Para Vakıfları. İlmi Neşriyat.
• Kaya M. (2014). Vakıf Kurucusu Olarak Osmanlı Esnafı 18 yüzyıl İstanbul Örneği. Vakıflar Dergisi, 42, 35-50.
• Lütfi, Ö. (1963). Fatih İmareti 1489-90 Yılları Bilançoları. İktisat Fakültesi Mecmuası. XXIII, 1, 290-300.
• Ortaylı, İ. (1976). Türkiye’de Taşara Yönetim ve Yöneticiliğin Evrimi. Türkiye’de Mülki İdare Amirliği.
• Özsaraç, Y. (2019). Osmanlı Para Vakıflarından Türkiye Vakıflar Bankasına (1826-1926) [Doktora Tezi, Ankara Yıldırım Bayezit Üniversitesi].
• Öztürk, N. (1983). Menşei ve Tarihî Gelişimi Açısından Vakıflar. Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları
• Öztürk, N. (1985). Toplum-Devlet İlişkilerinde Vakıfların Yeri. II. Vakıf Haftası, 32-35.
• Öztürk, N. (1997). Fetihlerde Vakıf Sisteminden Yararlanma Metotları. 1. Uluslararası İstanbul'un Fethi Konferansı, 148-158.
• Öztürk, N. (2002). Osmanlı Döneminde Vakıflar. Türkler. 10, 433-434.
• Seyitdanlıoğlu, M. (1996). Yerel Yönetim Metinleri III: 1871 Vilâyet Nizâmnâmesi ve Getirdikleri. Çağdaş Yerel Yönetimler, 5, 89-103.
• Sami, Ş. (1996). Kamus-ı Türkî. Yeditepe Yayınları.
• Tuğrul, M. & Bulut, M. (2017). Bir Mikrofinans Modeli Olarak Osmanlı Para Vakıflarının Karşılaştırmalı Analizi: Edirne, Filibe, Selanik, Tekirdağ ve Üsküp Para Vakıfları. Adam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (2), 289-302.
• VGM (2012). Tarihte İlginç Vakıflar. VGM Yayınları.
• VGM. (1938). Fatih Sultan Mehmet’in Vakfiyesi (861/1456). Vakıf Umum Müdürlüğü Neşriyatı.
• Yazır, E.H. (1995). Ahkâmul-Evkaf (Elmalılı M. Hamdi Yazır Gözüyle Vakıflar. (Hazı. Nazif Öztürk). TDV Yayınevi.
• Yediyıldız, B. (2003). 18. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi Bir Sosyal Tarih İncelemesi. TTK Yayınları.