World Hegemony of the Mongols in Terms of the Relationship of Common Benefit between Nomadic and Sedentary Societies

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 6, 2088 - 2111, 23.01.2024

Bilen Yılmaz

https://doi.org/10.46868/atdd.2023.583

Öz

At the beginning of the 13th century, the Mongols, who were preparing for world hegemony by ensuring their political unity, faced an important problem. The Mongols, who had lived in cultural isolation for hundreds of years, were far behind their contemporary neighbors. Essentially, partial commercial relations were established with these neighbors; But the real relations were shaped within the framework of wars. This time they had a large army force. However, this was not enough to manage the huge empire that was wanted to be established. Moreover, there would be regions that could not be captured by war. The contact that the nomadic Mongols would establish with the settled world was far from being a process that they could maintain only by using violence. At this point, local powers, merchants, communities acting with religious and socio-political missions, and even dynasties struggling for power will come into play, with whom they can act together in the context of a relationship of common benefit. In this way, the Mongols will be able to remove the obstacles between them and the civilized world and to remain permanent wherever they go. In our article, first of all, after an evaluation of the political structures established by the Mongols before Genghis Khan and their first contact with the outside world, we will try to explain the common benefit relations that the Mongols, who became a world state in a short time by Genghis Khan in the 13th century, established with settled societies.

Anahtar Kelimeler

Mongols, nomadic life, settled life, hegemony, common benefit.

Göçebe ve Yerleşik Toplumların Ortak Çıkar İlişkisi Bağlamında Moğolların Dünya Hâkimiyeti

Öz

XIII. yüzyıl başlarında siyasi bütünlüğünü sağlayarak dünya hâkimiyetine hazırlanan Moğolların önünde önemli bir sorun bulunuyordu. Yüzlerce yıldır kültürel anlamda içine kapalı halde yaşayan Moğollar, çağdaş komşularından bir hayli geride kalmışlardı. Esasen bu komşularla kısmi ticari ilişkiler kurulmuş; fakat asıl ilişkiler savaşlar çerçevesinde şekillenmişti. Bu kez büyük bir ordu gücüne sahiplerdi. Ne var ki kurulmak istenen devasa imparatorluğu yönetmek için bu yeterli değildi. Üstelik savaşarak ele geçirilemeyen bölgeler de olacaktı. Göçebe Moğolların, yerleşik dünya ile kuracağı temas, yalnızca şiddet uygulayarak sürdürebilecekleri bir süreç olmaktan uzaktı. Bu noktada devreye, ortak çıkar ilişkisi bağlamında birlikte hareket edebilecekleri yerel güçler, ticaret erbabı, dinî ve sosyo-politik misyonla hareket eden topluluklar ve hatta iktidar mücadelesi veren hanedanlar girecektir. Moğollar bu sayede hem medeni dünya ile aralarındaki engelleri kaldırmayı hem de gittikleri yerde kalıcı olmayı başaracaklardır. Makalemizde, öncelikle Moğolların Cengiz Han’dan önce kurdukları siyasi yapılar ve bunların dış dünya ile ilk temasları hakkında bir değerlendirme yapıldıktan sonra, XIII. yüzyılda Cengiz Han ile kısa sürede dünya devleti haline gelen Moğolların, yerleşik toplumlarla kurdukları ortak çıkar ilişki biçimleri açıklanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Moğollar, göçebe hayat, yerleşik hayat, hâkimiyet, ortak çıkar

Kaynakça

• Aknerli Grigor (2012). Okçu Milletin Tarihi. (Çev. H. D. Andreasyan). Yeditepe Yayınları.
• Aksarayî, Kerimüddîn Mahmud (2000). Müsâmeretü’l-Ahbâr. (Çev. M. Öztürk). TTK Yayınları.
• Anonim (1986). Moğolların Gizli Tarihi. (Çev. A. Temir). TTK Basımevi.
• Aristov, N. A. (2014). Türk Halklarının Etnik Yapısı. (Çev. A. Batur). Selenge Yayınları.
• Ata Melik Cüveynî (1988). Tarih-i Cihan Güşa, I,II, III. (Çev. M. Öztürk). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Avirmed, E. (2011). Kök Türk ve Uygur Çağındaki Moğol Asıllı Halkların Siyasî ve Kültürel Durumları [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Avirmed, E. (2012). Juan-Juanların Çöküşü ve Dağılışı. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 1(4), 240-245.
• Ayan, E. (2009). Selçuklu-Kıpçak İlişkileri. Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, 11(2), 105-127.
• Barthold, V. V. (2010). Orta Asya Tarih ve Uygarlık. (Çev. A. Batur). Selenge Yayınları.
• Barthold, V. V. (2015). Orta Asya Türk Tarihi. Divan Kitap.
• Batsuren, B. (2003). Mongoliin Ertnii Ulsuudiin Nutag Devsger. Ulaanbaatar.
• Bi. M. (2011) Kafkas Tarihi II. Berikan Yayınları.
• Bichurin, N. (1950). Collection of Information on the Peoples who Inhabited Central Asia in Ancient Times. Sobraniye Svedeniy -o-narodakh v Sredniy. Azii v Drevniya.
• Biran, M. (2007). Cengiz Han. (Çev. A. F. Yıldırım). Vakıfbank Yayınları.
• Boyle, J. A. (1971). The successors of Genghis Khan. Columbia University Press.
• Bretschneider, E. (1967). Mediaeval Researches from Eastem Sources I. London.
• Buell, P. D. (2022). Maritime Silk Route: the Mongols and the Indian Ocean. Timothy May & Michael Hope (Ed.) The Mongol World içinde (s. 458-467). New York: Routledge Taylor & Francis Group.
• Chavannes, E. (2007). Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri. (Çev. M. Koç). Selenge Yayınları.
• Dalai, Ç. (1996). Khamag Mongol Uls. Shuh Erdem Kompani.
• Devlet, N. (2010). Asya Fatihi: Cengiz Han. Başlık Yayınları.
• Djamal al- Karşi (2005). Al-Mulhakat bi’s- Surah. (Çev. Ş. H. Vohidova ve B. B. Aminova). Dayk Press.
• Di Cosmo, N. (2022). Antik Çin ve Düşmanları. (Çev. G. Yavuzcan). Kronik Kitap.
• D’Ohsson, A. K. (2008). Moğol Tarihi (Denizler İmparatoru Cengiz). (Çev. B. Apaydın). Nesnel Yayınları. Eberhard, W. (1996). Çin’in Şimal Komşuları. (Çev. N. Uluğtuğ). TTK Yayınları.
• Eberhard, W. (2007). Çin Tarihi. TTK Yayınları.
• Ebü’l-Ferec İbnü’l-İbri. (2011). Tarihu Muhtasari’d-Düvel. (Çev. Ş. Yaltkaya). TTK Yayınları.
• El-Cûzcânî, Minhâc-i Sirâc (2015). Tabakât-ı Nâsırî-Gazneliler, Selçuklular, Atabeglikler ve Hârzemşâhlar. (Çev. E. Göksu). TTK Yayınları.
• El-Cûzcânî, Minhac-ı Sirac (2016). Tabakât-ı Nâsırî-Moğol İstilasına Dair Kayıtlar. M. Uyar ( Çev.), Ötüken Yayınları.
• El- Esir, İzzeddin Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed (1982). El-Kâmil fi’t-Tarih XII. Beyrut.
• Endicott West, E. (1989). Merchant Associations in Yüan China: The ‘Ortoy’, Asia Major, 2(2), 127-154.
• Erdem, İ. (1995). Türkiye Selçukluları İlhanlı İlişkileri (1258-1308) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Erdem, İ. (2003). Türkiye Selçuklu-İlhanlı İktisadi, Ticari İlişkileri ve Sonuçları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 21(33), 49-65.
• Erkoç, H. İ. (2015). General Li Jing’in Askerî Düşüncesi ve Doğu Göktürk Kağanlığı’nın Çöküşü [Yayımlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Fallmerayer, J. P. (2011). Trabzon İmparatorluğunun Tarihi. (Çev. A. C. Eren). TTK Yayınları.
• Franke, H. (2017). Kitan ve Cürçenler: Mançurya Ormanlarının Sakinleri (D. Sinor, Ed.), Erken İç Asya Tarihi içinde (s. 537-569). İletişim Yayınları.
• Genceli Kiragos (2018). Moğol İstilası (1220-1265). (Çev. F. Hacısalihoğlu ve İ. Aslan). Post Yayın.
• Genç, R. (1997). Kaşgarlı Mahmut’a Göre XI. Yüzyılda Türk Dünyası. TKAE Yayınları.
• Geyikoğlu, H. (2014). Moğollar’ın Selçuklular’dan Sonra Anadolu’ya Hâkim Olma Faaliyetleri ve Karanbük Savaşı. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 52, 95-112.
• Golden, P. B. (2002). Türk Halkları Tarihine Giriş. (Çev. O. Karatay). Karam Yayınları.
• Gökalp, C. (1973). Çin Kaynaklarına Göre Shih-wei Kabileleri: Proto-Moğollar Üzerine Bir Etüd Denemesi. Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Gökalp, C. (1973). Göktürk Devletinin Kuruluşundan Çingiz’in Zuhuruna Kadar Altaylarda ve İç Moğolistanda Kabileler. Atatürk Üniversitesi Yayınları. Göksu, E. (2009). Türkiye Selçuklularında Iktâ’. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 26, 137-154.
• Gömeç, S. (2018). Çingiz-Nâmeler Üzerine Bir İnceleme: Çingiz Han’ın Soyu ve Moğol Tarihinin İlk Devirleri. Belleten, 82(294), 407-481.
• Grousset, R. (2015). Stepler İmparatorluğu. (Çev. H. İnalcık). TTK Yayınları.
• Gumilev, L. N. (2003). Muhayyel Hükümdarlığın İzinde. (Çev. A. Batur). Selenge Yayınları.
• Gumilev, L. N. (2004). Etnogenez Halkların Şekillenişi, Yükseliş ve Düşüşü. (Çev. A. Batur). Selenge Yayınları.
• Gumilev, L. N. (2007). Eski Türkler. (Çev. A. Batur). Selenge Yayınları.
• Gumilev, L. N. (2013). Eski Ruslar ve Büyük Bozkır Halkları II. (Çev. A. Batur). Selenge Yayınları.
• Hairî, A. (1968). Nasir al-Din al-Tûsî: His Supposed Political Role in the Mongol Invasion of Baghdad. McGill University.
• Hosking, G. (2011). Rusya ve Ruslar-Erken Dönemden 21. Yüzyıla. (Çev. K. Acar). İletişim Yayınları.
• Howorth, H. H. (1880). History of the Mongols. Longmans.
• İbn Bibî (2014). El-Evâmirü’l-Alâ’iyye fi’l-Umuri’l Alâ’iyye. (Çev. M. Öztürk). TTK Yayınları.
• İbni Tagrıberdi (2013). En Nücumu’z-Zahire. (Çev. A. Batur). Selenge Yayınları.
• İsakov, A. (2014). Kırgız-Moğol İlişkileri (IX-XV. Yüzyıl) [Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi.
• İzgi, Ö. (1977). Kuruluş Devrinde Uygurların Kitanlara Etkileri ve Uygur, Gazne, Kitanlar Arasındaki Münasebetler. Tarih Enstitüsü Dergisi, 8, 1-16.
• Kafalı, M. (1971). Deşt-i Kıpçak ve Cuçi Ulusu. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 25, 179-188.
• Kafalı, M. (2005). Çağatay Hanlığı 1227-1345. Berikan Yayınevi.
• Kamalov, İ. (2009). Altın Orda ve Rusya (Rusya Üzerindeki Türk Tatar Etkisi). Ötüken Neşriyat.
• Kemaloğlu, İ. (2015). Altın Orda ve Rusya. Ötüken Neşriyat.
• Khazanov, Anatoly Mihailovich (2015). Göçebe ve Dış Dünya. (Çev. Ö. Suveren). Doğu Kütüphanesi. Kradin, N. N. (2016). Rouran (Juan Juan) Khaganate. The Encyclopedia of Empire. (ed. John M. Mac Kenzie). John Wiley & Sons.
• Kyuner, N. V. (1961). Kitayskiye İzvestiya o Narodah Yujnoy Sibiri, Tsentralnoy Azii i Dalnego Vostoka. Moskova.
• Ligeti, L. (2008). Tarihte Türk Yurtları. Örgün Yayınevi.
• Mongol Ulsiin Tuuh I-II (1999). (Ed. A. Oçir ve Ç. Dalai). Ulanbaatar.
• Muhammed, Subhi A. (2001). Siyasetü’l-Muğûli’l-İlhâniyyîn Ticâhi Devleti’l-Memâlik fi Mısr ve’ş-Şam. Kahire.
• Müverrih Vardan (1937). Türk Fütuhatı Tarihi (889-1269). (Çev. H. D. Andreasyan). İÜEF Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2006). Selçuklular ve Beylikler Devrinde Tasavvufî Düşünce. (Ed. A. Y. Ocak). Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı I (Sosyal ve Siyasal Tarih) içinde (s. 429-439), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Orkun, H. N. (1987). Eski Türk Yazıtları. TTK Yayınları.
• Otkan, P. (1989). IV. Yüzyılda Kuzey Çin’deki Yabancı Kavimlerin Yerleşim Alanları ve Nüfusu. Erdem, 5(15) , 773-790.
• Özcan, A. T. (2017). Moğol-Rus İlişkileri (1223-1341). TTK Yayınları.
• Özgüdenli, O. G. (2009). Gazan Han ve Reformları (1295-1304). Kaknüs Yayınları.
• Perlee, H. (1959). Gurvan Mörniy Mongolçuudın Aman Tuuhin Möriig Möshgösön ni. Tuuhin Sudlal. Ulaanbaatar.
• Raşid-ad-Din (1952). Sbornik Letopisey I. (Çev. A. Semenov). Leningrad.
• Reşîdüddin Fazlullâh Hemedânî (1374). Câmiû’t-Tevârih I-II. (Nşr. B. Kerîmî). Enteşerat-i Emir Kebir.
• Reşîdüddin Fazlullah (2013). Câmiu’t-Tevârih (İlhanlılar Kısmı). (Çev. İ. Aka, M. Ersan ve A. H. Khelejani). TTK Yayınları.
• Rossabi, M. (2015). Kubilay Han. (Çev. Ö. Özol). İş Bankası Yayınları.
• Roux, J. P. (2014). Orta Asya Tarih ve Uygarlık. (Çev. L. A. Özcan). Kabalcı Yayınevi.
• Ruysbroeckli Willem (2010). Mengü Han’ın Sarayına Yolculuk. (Çev. Z. Kılıç). Kitap Yayınevi.
• Shamel, A. A. (2017). Nasiruddîn Tûsî ve 13. Yüzyıldaki Sosyo-Politik Rolü. Eskiyeni, 35, 151-167.
• Shao Hung ve Peng Da Ya (2012). Cengiz İmparatorluğu Hakkında İlk Kayıtlar: Meng Ta pei lu ve Hei Ta shi lu. M. Uyar (Haz), (Çev. A. Danuu). Ötüken Neşriyat.
• Spuler, B. (1987). İran Moğolları (Siyaset, İdare ve Kültür). C. Köprülü (Çev), TTK Yayınları.
• Subaşı, Ö. (2015). Gürcü-Moğol İlişkisi. Kitabevi Yayınları.
• Suhbaatar, G. (1992). Mongol Nirun Uls. Ulaanbaatar.
• Taneri, A. (1977). Türkiye Selçukluları Kültür Hayatı. Bilge Yayınları.
• Taşağıl, A. (2011). Göktürk Dönemi Türk-Moğol Boy İlişkileri (542-745). Belleten, 59 (1), 81-104.
• Togan, Z. V. (1931). Moğollar Devrinde Anadolu’nun İktisadî Vaziyeti. Türk Hukuk ve İktisat Mecmuası, 1, 1-42.
• Togan Arıcanlı, İ. (1984). Moğollar Devrinde Çin’de Ticaret ve ‘Ortak’ Tüccarları. Toplum ve Bilim, 25(26), 71-89.
• Togan, Z. V. (1941). Moğollar Çingiz ve Türkler. Arkadaş Matbaası.
• Togan, Z. V. (1969). Çengiz Han (Kış Sömestresi Ders Notları).Yayın bilgisi yok.
• Tural, M. (2017). Hülâgû Han’ın Bağdat’ı İstilası (1258) ve Tahribe Teşvik Meselesi. Tarih Okulu Dergisi, 30, 21-50.
• Türkkaya, A (1968). Rus Devletinin Kuruluşu. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 23(4), 215-243.
• Vassâf (1346). Tahrîr-i Târîh-i Vassâf. (Çev. A. M. Âyetî). Tahran.
• Vernadsky, G. (2015). Ruslar ve Moğollar. (Çev. E. B. Özbilen). Selenge Yayınları.
• Yakubovsky, A. Y. (2000). Altın Ordu ve Çöküşü. (Çev. H. Eren). TTK Yayınları.
• Yasin, Y. (2016). Kitan Devletinde Uygurlar ve Uygur Kültürü. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 34, 315-327.
• Yıldırım, K. (2012). Tatar Adının Kökeni Üzerine. Türkiyat Mecmuası, 22, 171-190.
• Yıldırım, K. (2013). Juan Juan Adı Üzerine. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 28, 1-10.
• Yıldırım, K. (2015). Juan Juan’ların Dili Üzerine-I. Türk Dünyası Araştırmaları, 214, 141-148. Yıldırım, K. (2015). Juan Juan’ların Dili Üzerine-II. Türk Dünyası Araştırmaları, 215, 109-118.
• Yıldırım, K. (2016). Bozkırın Yitik Çocukları Juan Juan’lar. Yeditepe Yayınevi.
• Yılmaz, B. (2021). Moğol Hanların Anılması ve Tarihlerinin Anlatılması. Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, 4 (2), 293-296.