Kolektif / Grup Kimliğinin Oluşmasında Ritüellerin Etkisi: Caferilerde Muharrem ve Aşura Örneği

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 6, 2308 - 2328, 23.01.2024

İlham Sovgatov , Abdurrahman Kurt

https://doi.org/10.46868/atdd.2023.595

Öz

İslam tarihinde Kerbela olayının özel bir yeri vardır. Yezid bin Muvaiye’nin ordusu tarafından, 10 Muharrem 61/680 yılında Kerbela’da Hz. Hüseyin’in şehit edilişi İslam dünyasında büyük bir yankı uyandırmıştır. Müslüman toplum yapısında toplumsal, kültürel ve siyasal dönüşümlerin oluşmasına etki eden bu olay, İslam’ın ikinci fırkası olan Şiiliğin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Kerbela olayı, daha çok İslam tarihinde siyasal yönüyle ön plana çıkmıştır. Muharrem ayının onuncu günü olan Aşura günü Türkiye Caferileri için de çok önemli bir özelliğe sahiptir. Aşura Caferiler için sıradan bir gün olmayıp hem itikadi hem de pratik açıdan önemlidir. Özellikle Muharrem ayı girdiğinde hemen hemen bütün ay boyunca matem tutulur, Aşura günü ise Hz. Hüseyin ve yarenleri için yas saklanılır, birtakım ritüeller yapılır. Bu çalışmada Caferilikte Muharrem ayında saklanan yas, aşura ve taziye gibi ritüellerin toplumsal boyutları analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Kolektif Kimlik, Ritüel, Caferiler, Muharrem, Aşura

The Effect of Rituals on the Formation of Collective/Group Identity: The Case of Muharram and Ashura in the Jafaris

Öz

The Karbala incident has a special place in Islamic history. The martyrdom of Hazrat Hussein in Karbala on 10 Muharram 61/680 by the army of Yazid bin Muvaiya had a great impact in the Islamic world. This event, which affected the social, cultural and political transformations in the Muslim social structure, led to the emergence of Shiism, the second sect of Islam. The Karbala incident has come to the fore in Islamic history with its political aspect. Ashura, the tenth day of Muharram, also has a very important feature for the Jafaris of Turkey. Ashura is not an ordinary day for Jafaris, it is important both in terms of belief and practice. Especially when the month of Muharram begins, mourning is held almost throughout the month, and on the day of Ashura, Hz. There is mourning for Hüseyin and his friends, and some rituals are performed. In this study, the social dimensions of rituals such as mourning, ashura and condolences, which are kept in the month of Muharram in Jafarism, will be analyzed.

Anahtar Kelimeler

Collective Identity, Ritual, Jafaris, Muharram, Ashura

Kaynakça

• Al-Hakeem, R. (2015). The Shia. Identity. Persecution. Horizons (Çev. E. Hammoud). Mainstay Foundation.
• Ayoub, M. M. (2005). (Ed. Ashura. L. Jones), Encyclopedia of Religion (2. bs), (C. 2, ss. 549-550). Macmillian Reference.
• Baş, T., & Akturan, U. (2013). Nitel Araştırma Yöntemleri (2. bs). Seçkin Yayıncılık.
• Baumann, G. (2002). The Multicultural Riddle. Rethinking National, Ethnic, and Religious Identities. Routledge Yayınları.
• Bayram, M. (2021). Kimlik Üzerinde Politik Arzunun Belirleyiciliği. İçinde (Ed. F. Mollaer). Kimlik, Kapsam, Bağlam, Sınırlar (ss. 115-130). Nika Yayınevi.
• Bilgin, N. (1995). Kollektif Kimlik. Sistem Yayıncılık.
• Bilgin, N. (2007). Kimlik İnşası. Aşina Kitaplar Yayıncılık.
• Collins, R. (2004). Interaction Ritual Chains. Princeton University Press.
• Dabashi, H. (2015). Şiizm, Bir Protesto Dini (Çev. B. Çallı). Yarın Yayınları.
• Durkheim, E. (2009). Dini Hayatın İlk Şekilleri (Çev. İ. Er). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Flaskerud, I. (2005). Oh, My Hert İs Said. It is Moharram, the Month of Zaynab The Role of Aesthetics and Woman’s Mournıng Ceremonies in Shiraz. İçinde (Ed. K. S. Aghaie).
• The Woman of Karbala. Ritual Performance and Symbolic Discourses in Modern Shi’i Islam (ss. 65-91). The University of Texas Press.
• Harman, Ö. F. (2003). Matem. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 28, ss. 127-128). TDV Yayınları.
• Isaloo, A. S. (2017). Power, Legitimacy and The Public Sphere, The Iranian Ta’zıyeh Theatre Ritual. Routledge.
• Karaman, K. (2010). Ritüellerin Toplumsal Ektileri. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21, 227-236.
• Kirman, M. A. (2011). Din Sosyolojisi Terimleri Sözlüğü (2. bs). Rağbet Yayınları.
• Koçoğlu, K. (2011). Iğdır`da Yaşayan Aşura. Milel ve Nihal, 8 (3), 151-188.
• Kurt, A. (2018). Din Sosyolojisi (27. bs). Sentez Yayıncılık.
• Kümbetoğlu, B. (2017). Sosyolojide ve Antropolojide Niteliksel Yöntem ve Araştırma (5. bs). Bağlam Yayıncılık.
• Marshall, G. (1999). Sosyoloji Sözlüğü. (Çev. O. Akınhay ve D. Kömürcü). Bilim ve Sanat Yayınları.
• Melucci, A. (2014). Süreç Olarak Kolektif Kimlik. (Ed. F. Mollaer). (Çev. Ö. Mollaer). Kimlik Politikaları: Tanınma, Özdeşlik ve Farklılık (ss. 79-104). Doğu Batı Yayınları.
• Murtezaoğlu, S. (2012). Kültürel Belleğin Ritüel Yoluyla Kuruluşu. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 2 (Balkan Özel Sayısı-II), 344-350.
• Öz, M. (2011a). Başlangıçtan Günümüze Şiilik ve Kolları. Ensar Neşriyat.
• Öz, M. (2011b). Taziye. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 40, ss. 203-204). TDV Yayınları.
• Özarslan, S. (2016). Kerbela Olayının Şii İnançlar Üzerine Etkisi. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 36, 51-71.
• Paden, W. F. (2008). Kutsalın Yorumu (Çev. A. Kurt). Sentez Yayıncılık.
• Sandelowsi, M. (2004). Using Qualitative Research. Qual Health Research, 14, 1366-1386.
• Sovgatov, İ. (2023). Türkiye Caferileri: Din, Kimlik ve Aidiyet (Bursa Örneği) [Doktora Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi]. Yök Tez.
• Şahin, İ. (2008). Dini Hayatın Ritmi: Ritüel ve Müzik. AÜFD, XLIX(2), 269-285. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000000979
• Şeyh Saduk, M. b. A. İ. B. (2021). Sevabu’l-A’mal ve İkabu’l-A’mal (Çev. C. Caduk). Önsöz Yayıncılık.
• Şeyh Saduk, M. b. A. İ. B. (2022). Hazreti İmam Rıza`dan Buyruklar (Zulalu Uyun-i Ahbarı’r-Rıza) (Çev. M. Turabi, A. A. Caba, Y. Yağlı, & S. Altıntaş). İmam Hüseyin Müessesesi Yayınları.
• Tamer, M. G. (2014). Kimlik/lerin Seyrine Bir Keşif. Folklor/Edebiyat, 20 (77), 83-99.
• Tatlıcan, Ü. (2011). Sosyoloji ve Sosyal Teori Yazıları. Sentez Yayıncılık.
• Topaloğlu, F. (2010). Şia’da Kerbela Mateminin Ortaya Çıkışı ve Eski İran Kültürüyle İlişkisi (Ed. A. Yıldız) Çeşitli Yönleriyle Kerbela (Tarih Bilimleri). (C. 1, ss. 501-509). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Uyar, M. (2022). Arap-Fars Şiiliği Bağlamında Irak Şiiliği, Tarihi, Sosyo-Politik Analiz. İyidüşün Yayınları.
• Yapıcı, A. (2004). Din, Kimlik ve Ön Yargı, Biz ve Onlar. Karahan Kitabevi.
• Yavuz, Y. Ş. (1991). Aşura. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 4, ss. 24-26). TDV Yayınları.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2018). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (11. bs). Seçkin Yayınları.