Kırgızların Hokand Hanlığı’ndaki Rolü

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 2, 1201 - 1219, 07.06.2024

Ramazan Keserci , Cavid Qasımov

Öz

Bu çalışmada XVIII. asrın ilk çeyreğinden 19. asrın son çeyreğine kadar olan dönemde Hokand Hanlığı’ndaki Kırgızların rolü araştırılmıştır. Araştırmada Kırgız boylarının ve şahsiyetlerinin hanlık içindeki müsbet ya da menfî etkileri açığa çıkarılmaya çalışılmıştır. 18. asrın başında Fergana Vadisi merkez olmak üzere Özbeklerin Ming hanedanlığı tarafından kurulan Hokand Hanlığı zaman içerisinde Kırgızların da dâhil olmasıyla yerli halklar tarafından kurulan ortak bir hanlık statüsüne kavuşmuştur. Özellikle askerî ve siyasî alanda etkili olan Kırgızlar, Kıpçaklarla birlikte hanlığın kaderini etkileyecek gelişmelere imza atmışlardır. 18. ve 19. asırlar Kırgız toplumunun siyasî, sosyal, ekonomik ve kültürel hayatındaki önemli evrelerden birisi olmuştur. Bu dönemlerde Kırgızlar önce Hokand Hanlığı’nın daha sonra ise Rusya İmparatorluğu’nun egemenliğine girerek sosyo-ekonomik ilişkileri değişikliğe uğramıştır. Ayrıca Kırgızlar arasında zaman zaman bağımsız bir devlet kurmaya çalışan ünlü tarihî şahsiyetler de ön plana çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hokand, Rus, Kırgız, Hudayar Han, Kurmancan Datka

The Role of the Kyrgyz in the Khokand Khanate

Öz

In this study, the role of the Kyrgyz in the Khokand Khanate from the first quarter of the XVIIIth century to the last quarter of the 19th century was investigated. In the research, the positive or negative effects of Kyrgyz tribes and personalities in the khanate were tried to be revealed. At the beginning of the 18th century, the Khanate of Khokand, which was established by the Uzbek Ming dynasty centred in the Fergana Valley, became a common khanate established by the local peoples with the inclusion of the Kyrgyz in time. The Kyrgyz, who were especially effective in the military and political spheres, together with the Kipchaks, made developments that would affect the fate of the khanate. The 18th and 19th centuries have been one of the important phases in the political, social, economic and cultural life of the Kyrgyz society. In these periods, the Kyrgyz were first under the sovereignty of the Hokand Khanate and then under the sovereignty of the Russian Empire, and their socio-economic relations underwent changes. In addition, famous historical figures who tried to establish an independent state came to the fore from time to time among the Kyrgyz.

Anahtar Kelimeler

Hokand, Russian, Kyrgyz, Hudayar Khan, Kurmanjan Datka

Kaynakça

• Alımbayev, C. (2018). ‘19. Yüzyılda Kırgızlar. Asya Araştırmaları Dergisi, 2 (2), 113-125.
• Arat, R. R. (1997). Kırgızistan. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (C. VI, 735-741). MEB Yayınları.
• Barthold, V.V. (2010). Orta Asya Tarih Ve Uygarlık (Çev. D. Ahsen Batur). Selenga Yayınları.
• Bulduk, Ü. (2006). Hokand Hanlığı ve İbret’in Fergana Tarihi. Berikan Yayınları.
• Çorotegin, T.K. ve Moldokasımov, K. C. (2000). Kırgızdardın Cana Kırgızıstandın Kıskaça Tarıhı. Bişkek.
• Devlet, N. (2014). Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi (1905-1917). TTK Yayınları.
• Galitskiy, V. Ploskih, V. (1974). Fortifikasionnıye Sooruceniye na Teritorii Kirgizii Pervoy Polovinı XIX v. Pamiyatnik Kırgızıstana Vıp. 2. Frunze (Bişkek).
• Kafesoğlu, İ. (1984). Türk Milli Kültürü. Boğaziçi Yayınları.
• Keserci, R. (2023). Hokand (Kokon) Hanlığı ve Hanlıktaki Kırgızların Rolü (1710-1876) [Yayınlanmamış doktora tezi]. Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Kırgız Respublikasının Gumanitardık Bilim Berünü Özgörtüü Programası, (1998). Kırgızstandın En Bayırkı Mezgilden XIX. Kılımdın Sonuna Çeyinki Tarıhı. Kırgız Poligraf Kombinatı.
• Omorov, T. (2013). Kırgızların Türkistan Hanlıkları İle İlişkileri (Xv.-Xıx.Yy. Arası) [Yayınlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Ömürbekov T. N. ve Çorotegin T. K. (1995). Kırgızdardın Cana Kırgızstandın Canı Doordogu Tarıhı. Kırgızistan Basımevi.
• Saray, M. (1996). Yeni Türk Cumhuriyetleri Tarihi. TTK Basımevi.
• Sıdıkova, K. (2003). Kırgız Tarıhi. (2.b.). Biyiktik Basmakanası.
• Soltonoev, B. (1993). Кızıl Kırgız Tarıhı I. Uçkun Basmakanası.