16. yüzyılda Sentetik Bir Din: Ekber Şah’ın Din-i İlahi’si Üzerine

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 4, 2038 - 2055, 22.09.2024

Tevfik Aydın

https://doi.org/10.46868/atdd.2024.691

Öz

İktidar ve gücün sürekli el değiştirdiği XVI. yüzyıl Hindistan’ında, üç asırdan fazla hüküm süren Bâbür İmparatorluğu, Hint alt kıtasında Türk-İslam uygarlığının temsilcisi konumundadır. Devletin altın çağı olarak nitelendirilen Celaleddin Ekber Şah Dönemi, Din-i İlahi adı verilen sentetik bir din oluşumuna tanıklık etmiştir. Din ve kültür mozaiğinin cenneti kabul edilebilecek Hindistan’da dinlerin müntesiplerini özellikle Hindu ve Müslümanları ortak paydada buluşturma gayreti nihai başarıya ulaşmamış olsa da getirdiği siyaset anlayışının toplumda ciddi yansımaları olmuştur. Bu çalışmada Din-i İlahi’nin "sentetik" ve "senkretik" yapıları ortaya konulmuştur. Ekber Şah’ın din projesi hakkında bilgi verildikten sonra kozmopolit yapıya sahip toplumu ayakta tutmak için uygulanan ‘Sulh-i Kül’ politikasının etkilerinden bahsedilmiştir. Konuyla ilgili neşredilen eserlerin mevcudiyetinin yanında sadece dini cihetten yapılan incelemeler kifayetsizdir. Bu nedenle makalede, konunun muhataplarının tek bir dine ait olmayıp çok sayıda din müntesibini ilgilendiriyor olmasından hareketle değerlendirmeler, geniş perspektiften yapılmaya çalışılmıştır. Nitekim çalışmayı özgün kılan husus, Din-i İlahi ve beraberindeki politikalar hakkında yapılan farklı yorumların ideolojik yüzlerinin tespit edilmesi ve söz konusu yargıların bilimsel açıdan değerinin ortaya konulmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Ekber Şah, Din-i İlahi, Sulh-i Kül, İbadethane, Bâbür

A Synthetic Religion in the 16th century: On Akbar Shah's Din-i Ilahi

Öz

The Bâbür Empire, which ruled for more than three centuries in 16th century India, where power and power constantly changed hands, is the representative of the Turkish-Islamic civilisation in the Indian subcontinent. The period of Jalaluddin Akbar Shah, characterised as the golden age of the state, witnessed the formation of a synthetic religion called Din-i Ilahi. In India, which can be regarded as a paradise of religious and cultural mosaic, the endeavour to bring together the followers of religions, especially Hindus and Muslims, on a common ground did not achieve ultimate success, but the political understanding it brought had serious reflections in the society. In this study, the "synthetic" and "syncretic" structures of Din-i Ilahi have been revealed. After giving information about Akbar Shah's religious project, the effects of the 'Sulh-i Kül' policy implemented to sustain the cosmopolitan society were mentioned. In addition to the existence of works published on the subject, analyses made only from the religious aspect are insufficient. For this reason, in the article, the evaluations have been tried to be made from a broad perspective based on the fact that the interlocutors of the subject do not belong to a single religion but concern a large number of religious followers. As a matter of fact, what makes the study unique is the determination of the ideological faces of the different interpretations made about Din-i İlahi and the accompanying policies and the scientific value of the judgements in question.

Anahtar Kelimeler

Akbar Shah, Din-i İlahi, Sulh-i Kül, House of Worship, Bâbür

Kaynakça

• Akman, M. (2019). Muhyiddin İbnü’l-Arabî’ye Mutasavvıfların Yönelttiği Eleştiriler ve Mahiyeti. İslami Araştırmalar Dergisi, 30 (3), 441–454.
• Ali, M. A. (1980). Sulhi Kul and The Religions İdeas of Akbar. Proceedings of the Indian History Congress, 41, 326–339.
• Allâmî, E. (2000). Ekbername (Çev. H. Brevidge), Asiatic Society.
• Allâmî, E. (2011). Âin-i Akbar (Çev. H. Brevidge- H. Blochmann), Low Price.
• Alp, B. (2021). Jesuit Missionary Approaches to the ‘Muslim Infidels’ and Its Impact Today. In PQDT- Global.
• Anooshahr, A. (2014). Shirazi scholars and the political culture of the sixteenth-century Indo-Persian world. The Indian Economic & Social History Review, 51 (3), 331–352.
• Asher, C. B. (2014). Jaipur: City of Tolerance and Progress. South Asia: Journal of South Asian Studies, 37(3), 410–430.
• Aziz, A, (1995). Hindistan’da İslam Kültürü Çalışmaları (Çev. L. Boyacı). İnsan Yayınları.
• Basağuy, B. (2013). Bâbürlü İmparataorluğu’nun Siyasi Tarihi Üzerine Bir Değerlendirme. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3 (5), 29-48.
• Baybal, S. (2015). Bâbürlü Hükümdarı Ekber Şah’ın Dinî Senkretizmi Üzerine. Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 10 (20), 51–63.
• Bayram, F. (2013). Hintli Bir İktisatçının Tarihte Özgürlük Arayışı: Amartya Sen’in Hindistan’da Türk Hâkimiyetine Dair Tespitleri. Belleten, 77 (278), 89–108.
• Bayur, Y. H. (1987). Hindistan Tarihi. I-II-III. TTK Basımevi.
• Bedâûnî, A. (1979). Müntehâbu’t-Tevârih (A History of İndia Muntakhabu-t-Tawarikh Vol I), Atlantic Publishers.
• Chatterjee, N. (2014). Reflections on Religious difference and Permissive İnclusion in Mughal Law. Journal of Law and Religion, 29 (3), 396–415.
• Çağlayan, H. (2005). Ekber Şah döneminde Hindistan (1542-1605), [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi. Dadlani, C. (2015). Transporting India: TheGentil Albumand Mughal Manuscript Culture. Art History, 38 (4), 748-761.
• Dalkesen, N. (2019). Hârizmşah Muhammed’in siyasi ve askeri faaliyetleri örneğinden Târîh-i Elfî değerlendirmesi. Rumelide Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 348–372. Damrel, D. W., & Lawrence, B. B. (1991). Forgotten grace: Khwaja Khawand Mahmud Naqshbandi in Central Asia and Mughal India. [Doctoral dissertation, Duke University]. ProQuest Dissertations & Theses Global.
• Dimand, M.S. (1953). Mughal Painting under Akbar the Great. The Metropolitan Museum of Art Bulletin, 12 (2), 46-51.
• Garbe, R. (1909). Akbar Emperor of İndia. A Picture of Life and Customs From the Sixteenth Century. The Monist, 19 (2), 161–201.
• Geevers, L. (2018). Commemorating Humayun: Emperor Akbar the Akbarnama and the Tomb of Humayun (c.1570–1605). In The Court Historian, 23, 27-39.
• Görgün, H. (2013). Muhammed Hüseyin Âzâd’ın Derbâr-i Ekberî adlı eserinde Türkler ve Türk kültürü, [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi. Jarric, P.J. & Payne, C. H. (2004). Akbar and the Jesuits : An Account of the Jesuit Missions to the Court of Akbar, Harper & Brothers.
• Johnson, G. (1986). Atlaslı Büyük Uygarlıklar Ansiklopedisi, C.X, (Çev: Müfide Pekin), İletişim Yayınları.
• Jutla, R. S. (1995). The visual and spatial structure in Mughal urban design: The 16th century city of Fatehpur Sikri, India. [Doctoral dissertation, Virginia University]. In ProQuest Dissertations and Theses.
• Karagözoğlu, B. (2016). Fort William Koleji’nin Hindistan Farsça’sının Gelişimindeki Etkisi. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 4 (9), 200–211.
• Karagözoğlu, B. (2017). Ekber Şah Döneminde Sanskritçe’nin Yeri ve Sanskritçe’den Farsça’ya Çeviriler. Şarkiyat Mecmuası, 30 (1), 33–53.
• Khan, I. A. (2019). Akbar’s religious policy in the early phase of his reign: A complex story. Studies in People’s History, 6(1), 70–77.
• Kinra, R. (2020). Revisiting the History and Historiography of Mughal Pluralism. ReOrient, 5(2), 137-182.
• Kuczkiewicz-Fraś, A. (2015). Akbar the Great (1542–1605) and Christianity. Between religion and politics. In Orientalia Christiana Cracoviensia. 3, 75-89.
• Lohner, J. H. (2017). Humanist or Exclusivist? A Critical Analysis of The Commentary of Father Monserrate S.J. on His Journey to the Court of Akbar. [Doctoral dissertation, Regina University]. In ProQuest Dissertations and Theses.
• Rezavi A. S. (2008). Religious Disputations and Imperial Ideology. Studies in History, 24 (2), 195–209.
• Richards, J. F. (2021). Bâbür Türk İmparatorluğu (Çev. Yasin Tekin), Selenge Yayınları. Schofield, K.B. (2012). The Courtesan Tale: Female Musicians and Dancers in Mughal Historical Chronicles c.1556-1748. Gender & History, 24 (1), 150–171.
• Skaff, J. A. (1971). Christian missionary attitudes towards Islam in India Catholic missionaries, 1580-1700; Protestant missionaries, 1790-1850. [Unpublished master dissertation, University of Mcgill] In ProQuest Dissertations and Theses.
• Suyanta, S., & Ikhlas, S. (2017). Islamic Education at Mughal Kingdom in India (1526-1857). Al-Ta Lim Journal, 23 (2), 128–138.
• Şahbaz, D. (2017). Hindistan’da Babür İmparatorluğu’nun Kuruluş Dönemi: Zahiruddin Muhammed Babür. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 57 (1), 582–604.
• Şahin, H. H. (2015). Ekber Şah’ın Sosyo-Kültürel ve Dinî Reformlarının Toplumsal Hayata Etkisi. Journal of History School, 8 (XXII), 113–133.
• Şahin, H. H. (2019). Orta Çağ Hindistan’ında Yönetim: Bayram Han’ın Ekber Şah’a Etkisi Administration In Medieval India: Bayram Khan’s Effect on Akbar Shah. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 18(3), 5–12.
• Şahin, H. H. (2020). Tarihsel Bir Olgu Olarak Kültür Çokkültürlülük ve Hoşgörü. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 7 (3), 1968–1984.
• Şenvarıcı, H. S. (2016). The comparison of the political institutionalizations between The Ottoman Empire at the reign of Sultan Süleiman the magnificent and The Mughal Empire at the reign of Akbar Shah [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Bilgi Üniversitesi. Tiburcio, A. (2017). Muslim-Christian Polemics and Scriptural Translation in Safavid Iran: ʿAli-Qoli Jadid al-Eslām and his Interlocutors. Iranian Studies, 50 (2), 247-269.
• Üner, F. (2015). İslam’ın temel kaynakları açısından İmam Rabbânî’nin ulûhiyet anlayışı. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. 19 Mayıs Üniversitesi.
• Yürük, E. (2020). Hint Topraklarında Türk Kütüphaneciliğinin İzlerini Aramak: Kütüphanelerin Gelişiminde Babürlü Hükümdarlarının Rolleri (1526-1707). Türk Kütüphaneciliği Dergisi, 34 (4), 798–810.