Dârulfünûn'dan 1933 Üniversite Reformuna: Alman Bilim Adamlarının Göçü ve Uluslararası Akademik Etkileşim

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 4, 2535 - 2559, 22.09.2024

Rıdvan Süslü

Öz

Çalışmanın ana eksenini Osmanlı yükseköğreniminin temelini oluşturan Dârulfünûn’un kuruluşu, işleyişi ve ardından modernleşmenin kaçınılmaz bir sonucu olarak nitelendirebileceğimiz 1933 Üniversite Reform çalışmaları oluşturmaktadır. Özellikle, Osmanlı Devleti’nin son döneminden başlamak üzere, toplumda örgün eğitim faaliyetlerinin merkezini tesis eden Dârulfünûn, tarihsel olarak yükseköğrenim çalışmalarının ateşleyicisidir. Şöyle ki eğitim çalışmalarının bir kopuş değil, tersine süreklilik arz eden topyekûn bir serüven olduğunu düşünürsek 1933 üniversite reformunu da Dârulfünûn’dan bağımsız düşünmemiz imkânsız görünmektedir. Çalışmanın temel amacı; İstanbul Üniversitesi’nin bu zaman diliminde; yapısal ve akademik açıdan yaşadığı gelişmeleri anlamak ve bu gelişmelerin üniversitenin bilimsel ve eğitimsel alanlardaki konumuna etkisini değerlendirmektir. Bu dönemde öne çıkan Alman bilim insanlarının; özellikle tıp, fen, edebiyat ve hukuk fakültelerinde kurulan enstitülerdeki çalışmaları ve bu enstitülerdeki yabancı bilim adamlarının katkıları incelenmiştir. Ayrıca makalede üniversitenin bu dönemdeki reformları, ders kitaplarının çeşitliliği ve kalitesi üzerindeki etkileri, bilimsel terimlerin Türkçeleştirilmesi ve bilimsel kaynakların zenginleştirilmesi gibi konular ele alınmıştır. Dârulfünûn’un tarihsel yapısı ile şekillenecek olan çalışma, Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra yükseköğrenim reformunun ana mekanizmasını oluşturan 1933 üniversite reformunun irdelenmesi ile son bulacaktır. Böylece geleneksel eğitim kurumlarının modernleşme ile birlikte değişim ve dönüşümü ortaya çıkarılmış olacaktır. Çalışma esnasında; Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, TBMM Zabıt Cerideleri, Resmi Gazete, Süreli Yayınlar ve telif eserlerden yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dârulfünûn, 1933 Üniversite Reformu, Alman Bilim Adamları, İstanbul Üniversitesi

From Dârulfünûn to the 1933 University Reform: Immigration of German Scientists and International Academic Interaction

Öz

The main axis of the study is the establishment and functioning of Dârulfünûn, which constituted the basis of Ottoman higher education, and the University Reform of 1933, which can be described as an inevitable result of modernisation. In particular, starting from the last period of the Ottoman Empire, Dârulfünûn, which established the centre of formal education activities in the society, is historically the igniter of higher education studies. In other words, if we consider that educational studies are not a rupture, but on the contrary, a total adventure with continuity, it seems impossible to think of the 1933 university reform independently from Dârulfünûn. The main purpose of this study is to understand the structural and academic developments of Istanbul University in this period and to evaluate the impact of these developments on the scientific and educational position of the university. The work of prominent German scientists in this period, especially in the institutes established in the faculties of medicine, science, literature and law, and the contributions of foreign scientists in these institutes are analysed. In addition, the article discusses the reforms of the university in this period, their impact on the diversity and quality of textbooks, the Turkishisation of scientific terms and the enrichment of scientific resources. The study, which will be shaped by the historical structure of Dârulfünûn, will end with an examination of the 1933 university reform, which constituted the main mechanism of higher education reform after the establishment of the Republic of Turkey. Thus, the change and transformation of traditional educational institutions with modernisation will be revealed. During the study; Prime Ministry Republican Archives, Minutes of the Grand National Assembly of Turkey, Official Gazette, Periodicals and copyrighted works were used.

Anahtar Kelimeler

Dârulfünûn, 1933 University Reform, German Scientists, Istanbul University

Kaynakça

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA) TBMM Zabıt Cerideleri Resmi Gazete Cumhuriyet Milliyet Akşam
• Akşin, S. (2018). 20. yy Siyasi Tarihi. İş Bankası Kültür Yayınları.
• Akyıldız, A. (2003). Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliyye. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, (28), 250-251.
• Akyüz, Y. (2015). Türk Eğitim Tarihi. Pegem.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri (1906-1938). (2006). Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları. Berkes, N. (2002). Türkiye’de Çağdaşlaşma. Yapı Kredi Yayınları.
• Cezar, M.(2010). Mufassal Osmanlı Tarihi. I, TTK.
• Çağır, M. ve Türk, İ. C. (2017). 1869 Maarif-i Umûmiye Nizamnâmesi ve Türk Eğitim Tarihindeki Yeri. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD), 4 (11) Antalya.
• Erdem, A. R. (2012). Atatürk’ün Liderliğinde Üniversite Reformu: Yükseköğretim ve Bilim Tarihimizde Dönüm Noktası. Bilgi Dergisi, (4), 376-388.
• Georgeon, F. (2006). Sultan Albdülhamid. Homer Kitabevi.
• Göksoy, E. (2001). Antireflü Cerrahisinin Tarihi Gelişimi ve Rudolf Nissen. İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri, Gastrointestinal Sistem Hastalıkları Sempozyumu, 11(12), 143-147.
• Hacaloğlu, A.H. (2001, Ocak). Üniversite Reformunda Bir Dönüm Noktası: Alman Hocaların Türkiye Macerası. Popüler Tarih Dergisi, 76-79.
• Hirsch, E. (2017). Anılarım, Kayzer Dönemi Weimar Cumhuriyeti Atatürk Ülkesi (Çev. F. Suphi). Tübitak Popüler Bilim Kitapları.
• İhsanoğlu, E. (1993). Osmanlı Devleti’nde XIX. Yüzyılda Kurulan Yüksek Öğretim Müessesesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, (8), 521-525.
• Karal, E. Z. (2003). Osmanlı Tarihi. Türk Tarih Kurumu Basım Evi.
• Kenan, S. (2015). Modern üniversitenin oluşum süreci. Osmanlı Araştırmaları, 45 (45), 333-367.
• Kocatürk, U. (1984). Atatürk’ün üniversite reformu ile ilgili notları. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 1 (1), 3-95.
• Malche, A. (1939). İstanbul Üniversitesi Hakkında Rapor. İstanbul Devlet Basımevi.
• Namal, Y. (2012). Türkiye'de 1933–1950 yılları arasında yükseköğretime yabancı bilim adamlarının katkıları. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, (1), 14-19.
• Namal, Y. ve Karakök T. (2011). Atatürk ve Üniversite Reformu(1933). Yüksek Öğretim ve Bilim Dergisi, 1 (1), 27-35.
• Öklem, N. (1973). Atatürk Döneminde Dârulfünûn Reformu. Ege Üniversitesi Rektörlük Yayınları.
• Özaydın, A. (2007). Nizamiye Medresesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
• Özaydın, A. (2007). Nizâmiye Medresesi. İçinde. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 33, s. 188-191). TDV Yayınları.
• Schwartz, P. (2013). Kader Birliği, 1933 Sonrası Türkiye’ye Göç Eden Alman Bilim Adamaları (Çev. N. Alçı). Belge Yayınları.
• Seyitdanlıoğlu, M. (1991). Meclis-i Vala-yı Ahkâm-ı Adliyye (1838-1868) [Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi]. Yök Tez.
• Söğüt, S. G. (2015). Yeni Belgelerle 1865 Hocapaşa Yangınının Sınırları. Toplumsal Tarih, 263, 74-80.
• Taşdemirci, E. (1992). Belgelerle 1933 üniversite reformunda yabancı bilim adamları. Bizim büro basımevi.
• Tekeli, İ. (1983). Osmanlı İmparatorluğu’ndan günümüze eğitim kurumlarının gelişimi (C. 3, s. 663).Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi.
• Tekeli, İ. (1984). Osmanlı İmparatorluğu’ndan Günümüze Eğitim Kurumlarının Gelişimi (s. 650-673). Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları.
• Turan, Ş. (1996). Türk Devrim Tarihi. 3 (2), Bilgi Yayınevi.
• Turan, Ş. (1996). Türk Devrim Tarihi-Yeni Türkiye’nin Oluşumu (1923-1938). III. Kitap-II. Bölüm, Bilgi Yayınevi.
• Türk, F. ve Çınar, S. (2013). Türkiye ile Almanya Arasındaki Bilimsel İlişkiler: Türk-Alman Üniversiteleri. Akademik Bakış Dergisi, 7(13), 45-65.
• Uçoral, R. (2015). Siyasi Tarih (1789-2014). Der Yayınları.
• Widmann, H. (1981). Atatürk ve Üniversite Reformu, İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Atatürk’ün Yüzüncü Doğum Yılını Kutlama Anısına (Çev: A. Kazancıgil-S. Bozkurt). Kabalcı Yayınevi.
• Yılmaz, M. (2001). Dârulfünûn Reformu-Dârulfünûndan İstanbul Üniversitesine Geçiş Süreci (1863-1933). Kastamonu Eğitim Dergisi, 9 (1), 245-260.
• Yılmaz, M. S. (2001). Dârulfünûn reformu-Dârulfünûn’dan İstanbul üniversitesine geçiş süreci (1863-1933). Kastamonu Eğitim Dergisi,(1), 245-260.
• Yüce, N. G. Kut; Okay, O., Hafız, N., Ocak, A.Y., İhsanoğlu, E. vd. (1998). Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi (C.2). (Edit. İhsanoğlu, E.). İslam Tarihi, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi.
• Yücebaş, M. (2014). 1933 Dârulfünûn’un İlgası ve Yeni Üniversitenin Ruhu: Basında Üniversitenin Anlamı. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 13 (2), s. 259-283.