Türk Basınında Montreux Boğazlar Sözleşmesi Ve Hatırlattıkları Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 5, 3338 - 3364

Hakan Şallı

Öz

Bu çalışma, Türkiye Cumhuriyeti’nin boğazlar bölgesindeki egemenlik haklarını kısıtlayan bir rejimin, 20 Temmuz 1936 tarihinde imzalanan Montreux Boğazlar Sözleşmesi ile ortadan kalkmasıyla birlikte konunun Türk basınında hangi içerik ve söylemlerle ele alındığını değerlendirme amacı taşımaktadır. Montreux Boğazlar Sözleşmesi, sahip olduğu siyasî önemin yanı sıra imzalandığı tarih itibarıyla Türk basınında Cumhuriyet’in kuruluşuna giden yolda elde edilen askerî galibiyetlerin ardından sürdürülen siyasî zaferlerin son halkası olarak yorumlanmış, kazanılan bu başarı Atatürk’ün ve Cumhuriyet rejiminin bir eseri olarak değerlendirilmiştir. Dönemin basını incelendiğinde, Montreux Boğazlar Sözleşmesi ile kazanılan başarı aracılığıyla Cumhuriyet’in kurucu değerlerinden olan askerî ve siyasî zaferler gündeme getirilmiş böylece Türk toplumuna “yüce bir ulus” olduğu hatırlatılmıştır. Bu kapsamda başta Mustafa Kemal Atatürk olmak üzere Çanakkale Savaşları, İnönü, Sakarya, Dumlupınar, İzmir, Mudanya ve Lozan örnekleri üzerinden Türkiye Cumhuriyeti’nin süreklilik arz eden zaferler üzerine inşa edildiği belirtilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Montreux Antlaşması, Çanakkale Savaşları, Milli Mücadele, Lozan Antlaşması, Misâk-ı Milli, Mustafa Kemal Atatürk

An Evaluation on the Montreux Straits Convention and its Reminders in the Turkish Press

Öz

This study aims to evaluate the content and discourses with which the issue was handled in the Turkish press after the Montreux Convention on the Straits, signed on 20 July 1936, abolished a regime that restricted the sovereignty rights of the Republic of Turkey in the straits region. In addition to its political significance, the Montreux Straits Convention was interpreted in the Turkish press as the last link of the political victories that followed the military victories achieved on the road to the foundation of the Republic, and this success was considered as a work of Atatürk and the Republican regime. When the press of the period is analysed, military and political victories, which were among the founding values of the Republic, were brought to the agenda through the success achieved with the Montreux Straits Convention, thus reminding the Turkish society that it was a ‘great nation’. In this context, it was stated that the Republic of Turkey was built on continuous victories through the examples of Çanakkale Wars, İnönü, Sakarya, Dumlupınar, İzmir, Mudanya and Lausanne, especially Mustafa Kemal Atatürk.

Anahtar Kelimeler

Montreux Treaty, Çanakkale Wars, National Struggle, Treaty of Lausanne, Treaty of Misâk-ı Milli, Mustafa Kemal Atatürk

Kaynakça

• Akgün, M. (1994). Türk Dış Politikasında Bir Jeopolitik Etken Olarak Boğazlar. Türk Dış Politikasının Analizi. (der. F. Sönmezoğlu). Der Yayınları.
• Atabey, F. (2013). Lozan Sonrasında Boğazlar Sorununun Çözümü: Montreux Boğazlar Sözleşmesi. History Studies, 5 (5), 19-38.
• Boy, A. & Başarır, M. (2020). Lozan Görüşmelerinde Boğazlar Meselesi (İngiltere, Türkiye ve Rusya). History Studies, 12 (2), 389-412.
• Doğru, S. (2013). Türk Boğazları’nın Hukuki Statüsü: Sevr ve Lozan’dan Montrö’ye Geçiş. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 15 (2), 123-169.
• Erol, M. S. Montreux (Montrö) Boğazlar Sözleşmesi (22 Haziran-20 Temmuz 1936). Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/montreux-montro-bogazlar
• İnan, Y. (1986). Türk Boğazlarının Siyasal ve Hukuksal Rejimi. Gazi Üniversitesi Yayınları.
• Nadi, Y. (28 Haziran 1936), Montrö Lozan’ı İkmal Ediyor. Cumhuriyet, s. 1, 3.
• Nadi, Y. (20 Temmuz 1936), Yeni Boğazlar Rejiminin Manevi Kıymet ve Ehemmiyeti. Cumhuriyet, s. 3.
• Olcay, O. & Meray, S. L. (2020). Montrö Boğazlar Konferansı Tutanaklar, Belgeler. Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Pazarcı, H. (2015). Uluslararası Hukuk. Turhan Kitabevi Yayınları.
• Sarıbeyoğlu Skalar, M. & Cecanpınar, H. (2021). 85. Yılında Montrö Boğazlar Sözleşmesi: Türkiye ve Karadeniz’e Kıyıdaş Devletler Açısından Önemi. Marmara Avrupa Araştırmaları Dergisi, 29 (1), 57-86.
• Soysal, İ. (1999). 1936 Montreux Sözleşmesi ve Sonradan Çıkan Sorunlar. Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç (Ankara, 15-17 Ekim 1997 Sempozyuma Sunulan Tebliğler). (309-325). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Soysal, İ. (2000). Tarihleri ve Açıklamaları İle Birlikte Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları, (1920-1945). (C. I). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Şener, B. (2014). Türk Boğazlarının Geçiş Rejiminin Tarihi Gelişimi ve Hukuki Statüsü. Tarih Okulu Dergisi, XV11, 467-493.
• Tezcan, Y. (2003). Sevr ve Lozan Antlaşmaları ile Montrö Boğazlar Sözleşmesi Genel Hususları ve Mukayesesi. Harp Akademileri Basımevi.
• Uzun, H. (2017). Montreux Boğazlar Sözleşmesi’nin Yankıları. Atatürk Yolu Dergisi, 61, 393-435.
• 22 Temmuzda Bayram Yapmalıyız. (19 Haziran 1937). Haber, s. 6.
• Askerin Üzengilerini Öpen İhtiyarlar. (22 Temmuz 1936). Son Posta, s. 1.
• Askerin Üzengilerini Öpen İhtiyarlar. (22 Temmuz 1936). Son Posta, s. 7.
• Atatürk Çanakkale Muharebesini Anlatıyor. (21 Temmuz 1936). Tan, s. 6.
• Atatürk Çanakkale’yi Bir Defa Daha Kurtardı. (20 Temmuz 1936). Cumhuriyet, s. 1.
• Atatürk Çanakkale’yi Bir Defa Daha Kurtardı. (20 Temmuz 1936). Cumhuriyet, s. 3.
• Atay, F. R. (20 Temmuz 1936), Montrö Müzakereleri. Son Posta, s. 2.
• Atay, N. H. (26 Temmuz 1936), Montrö Konferansı ve Türk Diplomatları. Ulus, s. 1.
• Belge, B. (21 Temmuz 1936), Anafartalardan Montreux’ye. Ulus, s. 1-2.
• Bir Zafer Daha Kazandık. (21 Temmuz 1936). Ulusal Birlik, s. 1.
• Bir Zafer Daha Kazandık. (21 Temmuz 1936). Ulusal Birlik, s. 4.
• Boğazlar Mukavelesinin Metni. (20 Temmuz 1936). Son Posta, s. 7-8.
• Bozdoğandan. (23 Temmuz 1936). Ulus, s. 6.
• Bugün Montrö Zaferimizin İkinci Yıldönümüdür. (22 Temmuz 1938). Haber, s. 1, 8.
• Çanakkale Harbi, O zamanki Mevkii Müstahkem Kumandanı G. Cevat Anlatıyor. (21 Temmuz 1936). Tan, s. 1.
• Çanakkale Şehitleri. (20 Temmuz 1936). Akşam, s. 1.
• Daver, A. (21 Temmuz 1936), 13 Yıllık Bir Ayrılıktan Sonra Ebediyete Kadar Sürecek Bir Kavuşma. Cumhuriyet, s. 1-2.
• Daver, A. (1 Ağustos 1936), Çanakkale Atatürk Demektir. Cumhuriyet, s. 1, 3.
• Eski Gayri Askerî Mıntıkada İşgal Edilmemiş Bir Karış Toprak Kalmadı Dün Anafartalarda Merasim Yapıldı. (24 Temmuz 1936). Yeni Asır, s. 1. Eski bir muharib, sedye içinde Çanakkale’ye getirildi, törenden sonra öldü. (22 Temmuz 1936). Anadolu, s. 1.
• Gazetecilerin Telgrafları. (23 Temmuz 1936). Son Posta, s. 10.
• (21 Temmuz 1936). Haber, s. 3.
• Koçu, R. E. (23 Temmuz 1936), Tarihte Üç Çanakkale. Son Posta, s. 8.
• Küçükaka, N. A. (29 Temmuz 1936), Tutulan Söz. Ulus, s. 1, 5.
• Manisadan. (23 Temmuz 1936). Ulus, s. 5.
• Mayakon, İ. M. (21 Temmuz 1936), Montrö Zaferi. Cumhuriyet, s. 3.
• Mehmetcik âbidesine ve eski düşmanlarımızın mezarlarına çelenkler kondu. (23 Temmuz 1936). Son Posta, s. 1.
• Montrö Zaferi Kutlu Olsun. (21 Temmuz 1936). Tan, s. 1.
• Montrö Zaferi ve İstanbul. (22 Temmuz 1936). Ulus, s. 6.
• Montrö Zaferinin Yurdda Akisleri. (22 Temmuz 1936). Ulus, s. 4.
• Montrö Zaferinin Yurdda Akisleri. (23 Temmuz 1936). Ulus, s. 3.
• Montrö Zaferinin Yurdda Akisleri. (24 Temmuz 1936). Ulus, s. 4.
• Müessir Bir Sahne. (23 Temmuz 1936). Son Posta, s. 10. Müessir Sahneler. (22 Temmuz 1936). Akşam, s. 1.
• Ordunun Yarınki Kavuşmasına Hazırlık. (20 Temmuz 1936). Haber, s. 1.
• Ödenen Borç. (23 Temmuz 1936). Tan, s. 1.
• Önderlerimizin İstiklâl harbinden, Lozandan, İçtimaî İnkılâplardan, Beynelmilel Dostluklardan Sonra, Bir de Büyük Siyasî Muzafferiyeti. (19 Temmuz 1936). Haber, s. 1.
• Resmî Gazete, S. 3374, 7 Teşrinievvel 1936, s. 7025-7031.
• Sertoğlu, M. (20 Temmuz 1936), Seni Az mı Bekledik?. Haber, s. 1.
• Şairin Şüheda Fışkıracak Toprağı Sıksan Şüheda Dediği Yerler. (21 Temmuz 1936). Tan, s. 7.
• Şehit Anaları. (20 Temmuz 1936). Haber, s. 1.
• Şehre giren Kumandan Ömrümde bu kadar heyecan duymadım diyor. (22 Temmuz 1936). Son Posta, s. 1.
• Talu, E. (22 Temmuz 1936), Büyük Milletin Büyük Heyecanı. Son Posta, s. 2.
• Talu, E. (20 Temmuz 1936), Lozandan Sonra Montrö. Son Posta, s. 1, 3.
• Talu, E. (20 Temmuz 1936), Lozandan Sonra Montrö. Son Posta, s. 4.
• Talu, E. (21 Temmuz 1936), Önce Harp, Sonra Siyaset. Haber, s. 3.
• Ünal, K. (24 Temmuz 1936), Lozan-Montrö. Ulus, s. 1.
• Üniversite Salonunda. (22 Temmuz 1936). Cumhuriyet, s. 1.
• Üniversite Salonunda. (22 Temmuz 1936). Cumhuriyet, s. 7.