Türkiye Kentlerinin Kentleşme Düzeylerinin Demografik, Ekonomik ve Sosyal Değişkenlerle Belirlenmesi

Yıl 2008, , 115 - 139, 01.08.2008

M. Murat Yüceşahin , E. Murat Özgür

https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000089

Cited By: 7

Öz

Küreselleşmenin ortaya çıkardığı ekonomik yeniden yapılanma ile bilgi ve iletişim teknolojilerindeki esaslı değişim, günümüz dünyasının en önemli süreçleridir. Birçok gelişmiş ülkenin ekonomisi imalattan finansal, uzmanlaşmış, bilgiyi üreten ve elinde tutan süreçlere doğru değişim sergilerken, gelişmekte olan veya yoksul ülkeler hızlı endüstrileşme dinamikleri içerisindedir. Küreselleşmenin getirdiği bu değişimler, daha fazla kalkınabilmek amacıyla ülkeleri ve dolayısıyla kentleri avantajlarını yeniden belirlemeye zorlamaktadır. Böylece ülkelerin kentleşme dinamikleri ile kent sistemleri de zamanla farklılıklar elde etmektedir. Bu makale, Türkiye’nin kentleşmesini, bugünkü kent sistemini ve kentsel hiyerarşik sınıflanmasını incelemektedir. Bu amaçla çalışmada, Devlet İstatistik Enstitüsü (Türkiye İstatistik Kurumu)’nün nüfus sayımlarında kent düzeyindeki verileri yardımıyla kentli nüfusun demografik, ekonomik ve sosyal nitelikleri çalışılmaktadır. Çalışmada kullanılan analizler, beşeri coğrafya, demografi ve kent sosyolojisinde kullanılan model ve indislere dayalıdır ve bunlar elde edilebilen verilerle Türkiye’deki kentleşme şartlarına uyarlanmıştır. Çalışmanın en önemli bulgularından biri, Türkiye’nin ulusal kentleşme ağı üzerinde kentli nüfusun demografik niteliklerinden ziyade sosyal ve özellikle de ekonomik niteliklerinin belirleyici olmasıdır

Anahtar Kelimeler

Kentleşme, kentleşme düzeyi, kentsel-hiyerarşik sınıflandırma, nüfus, Türkiye

Determining the urbanisation level of Turkish cities with some of the demographic, economic and social variables of urban population

Öz

The fundamental economic restructuring driven by globalisation and the revolution in information and communication technology are the most important processes in our contemporary world. Many developed countries’ economies are shifting away from manufacturing toward finance, specialized services, and information processing while many developing or poor countries are industrializing rapidly. These changes are forcing countries and also cities to redefine their advantages in order to become more developed. In this way, countries’ urbanisation dynamics and city-systems also gain some differences in the course of time. This paper examines Turkey’s urbanisation and its contemporary city-system and urban hierarchical classification. In this case we study the Turkey’s demographic, economic, social and geographic features of urban population using census city-level data as published by the State Institute of Statistics. The analysis is relied on models and quantitative indices that are used in human geography, demography and urban sociology and are adapted according to the available material and urbanisation conditions prevailing in Turkey. One of the most important findings of this study is that the general urbanisation level depends mainly on the economic and social factors rather than the demographic factors

Anahtar Kelimeler

Urbanisation, urbanisation level, urban-hierarchical classification, population, Turkey

Kaynakça

• Akder, H. (1992) “United Nations Development Programme (UNDP)’s human development report and Turkey country profile”, In Report on the First National Human Development Conference, Government of Turkey and the United Nations Development Programme, Ankara, 11-26.
• Akşit, B. (1998) “İç göçlerin nesnel ve öznel toplumsal tarihi üzerine gözlemler: Köy tarafından bir bakış”, İçinde Türkiye’de İç Göç, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, 22-37.
• Ataay, F. (2004) “Türkiye’de kentsel ve bölgesel gelişme dinamikleri (1923-2000)”, İçinde Küreselleşme Kıskacında Kent ve Politika, Ed. M. Güneş, Detay Yayıncılık, Ankara, 5-62.
• Aydın, T. (1964) Anadolu’da İnsan Toplulukları ve Yerleşme İlkeleri Üzerine Bir Deneme, İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Aydın, T. (1968) Ülke Düzenleme İlkeleri ve Yerleşme Prensipleri, İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Beckman, M.J. (1958) “City hierarchies and the distribution of city size”, Economic Development and Cultural Change, 6, 243-248.
• Berry, B.J.L. (1963) “Urban population densities: structure and change”, Geographical Review, 53, 389-405.
• Brunn, S.D.; Williams, J.F. (1993) Cities of the World: World Regional Development, Harper Collins College Publishers, New York.
• Bölen, F. (1978) Anadolu’da Yerleşme Sisteminin Evriminin Analizi ve Çağdaş Mekân Düzenleme Politikalarına Etkilerinin İncelenmesinde Bir Yöntem Denemesi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Büyüköztürk, Ş. (2005) Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı: İstatistik, Araştırma Deseni, SPSS Uygulamaları ve Yorum, Beşinci baskı, Pegem Yayıncılık, Ankara.
• Carter, H. (1995) The Study of Urban Geography, Fourth ed., John Wiley&Sons, London.
• Çezik, A. (1982) Kent Eşiği Araştırması (Türkiye İçin Kent Tanımı), DPT Yayınları No: 1838, SPB350, Ankara.
• Çiçek, H. (2005) “Yerleşme kademelerinin belirlenmesi ve TR83 bölgesi merkezleri sistemi”, İçinde Değişen-Dönüşen Kent ve Bölge, 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 28. Kolokyumu Bildiri Kitabı, BRC Basım ve Matbaacılık, Ankara, 323- 340.
• Darkot, B. (1956) “Altıncı genel nüfus sayımı”, Türk Coğrafya Dergisi, 15-16, 85-104.
• Darkot, B. (1967) “Şehir ayrımında nüfus sayısı ve fonksiyon kriterleri”, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 16, 3-8.
• Dunn, E.S. (1970) “A flow network image of urban structures”, Urban Studies, 3, 239-258.
• Duru, A.; Alkan, A. (2002) “Giriş: 20. yüzyılda kent ve kentsel düşünce”, İçinde 20. Yüzyıl Kenti, İmge Kitabevi, Ankara, 7- 26.
• DİE (Devlet İstatistik Enstitüsü), (2002a) 2000 Nüfus Sayımı (illere göre): Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, DİE Basımevi, Ankara.
• DİE, (2002b) 2000 Nüfus Sayımı: Türkiye’de İl ve İlçe Merkezlerine Göre Nüfusun Yaş Grupları, İşteki Durumu ve Cinsiyete Göre Dağılımı Ayrıntılı verileri, DİE, Ankara.
• DİE, (2003) 2000 Nüfus Sayımı (Türkiye Geneli): Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, DİE Basımevi, Ankara.
• DPT (Devlet Plânlama Teşkilatı), (1982) Türkiye’de Yerleşme Merkezlerinin Kademelenmesi-Ülke Yerleşme Merkezleri Sistemi, Cilt I ve II, Kalkınmada Öncelikli Yöreler Başkanlığı, Ankara.
• Göçer, O. (1977) Ülke Planlama: Çalışma Aksları ve Şehirsel Gelişme Merkezleri, Türkiye İçin Bir Model Denemesi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Göçer, O. (1974) Şehirsel Merkezler ve Şehirsel Kademelenme, İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Güvenç, M. (1999) “Beş büyükşehirde köken-gelir temelinde mekânsal farklılaşma”, İçinde Bilanço 1923-1998, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, 331-350.
• Hornby, W.F. ; Jones, M., (1990) An Introduction to Population Geography, Cambridge University Press, Cambridge.
• İsbir, E. G. (1991) Şehirleşme ve Meseleleri, Gazi Büro, Ankara.
• Janson, C.G. (1971) “A preliminary report on Swedish urban structure”, Economic Geography, 47, 249-257.
• Karaboran, H. (1983) “Bölge planlaması bakımından şehir tabirinin Türkiye’de gösterdiği değişiklikler”, Türk Kültürü Dergisi, 237, 48-54.
• Karaboran, H. (1989) “Şehir coğrafyası ve şehirsel fonksiyonlar”, Fırat Üniversitesi Dergisi (Sosyal Bilimler), 1, 81-118.
• Keleş, R. (2004) Kentleşme Politikası, Sekizinci Baskı, İmge Kitabevi, Ankara.
• Keleş, R. (1998) Kentbilim Terimleri Sözlüğü, İmge Kitabevi, Ankara.
• Kılınç, G. (2005) “Değişen dünya düzeni içinde kent ve kentleşme kriterlerinin belirlenmesi”, İçinde Değişen-Dönüşen Kent ve Bölge, 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 28. Kolokyumu Bildiri Kitabı, BRC Basım ve Matbaacılık., Ankara, 417- 428.
• Kıray, M. (2003) Kentleşme Yazıları, Bağlam Yay. No: 129, İstanbul.
• King, L.J. (1966) “Cross-sectional analysis of Canadian urban dimensions: 1951 and 1961”, Canadian Geographer, 4, 205- 224.
• Madden, C.H. (1956) “On some indication of stability in the growth of cities in the United States”, Economic Development and Cultural Change, 4, 236-253.
• Montgomery, M.R.; Stren, R.; Cohen, B.; Reed, H.E. (2003) Cities Transformed: Demographic Change and Its Implications in the Developing World, The National Academies Press, Washington, D.C.
• Mutlu, S. (1988) “The spatial urban hierarchy in Turkey its structure and some of its determinants”, Growth and Change, Summer, 53-74.
• Mutlu, S. (1986) “City-forming propesities in a central place hierarchy: application of Beckman-McPherson model to the Turkish urban system”, The Annals of Regional Science, 28-45.
• Özbay, F. ve Yücel, B., (2001) “Türkiye’de göç hareketleri, devlet politikaları ve demografik yapı”, İçinde Nüfus ve Kalkınma: Göç, Eğitim, Demokrasi, Yaşam Kalitesi, F.Özbay, B.Yücel, İ.Sezal, A. Toros, H.Y. Civelek, S. Yener, İ. Koç (edl.), Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Yayınları, Ankara, 69-95.
• Papadakis, M.E. (1997) “Growth and hierarchical classification of Greek cities, 1951-1981”, Ekistics, 63, 32-42.
• Tekeli, İ. (2006) “Yerleşme yapıları ve göç araştırmaları”, İçinde Değişen Mekân: Mekânsal Süreçlere İlişkin Tartışma ve Araştırmalara Toplu Bakış: 1923-2003, Der. A. Eraydın, Dost Kitabevi, Ankara, 68-83.
• Tekeli, İ. (1992) “United Nations Development Programme (UNDP)’s human development report: implications for regional development policies”, In Report on the First National Human Development Conference, Government of Turkey and the United Nations Development Programme, Ankara, 43-58.
• Tekeli, İ. (1971) Planlama ve Ülkesel Planlama Üzerine, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Toyne, P.; Newby, P. (1971) Techniques in Human Geography, Macmillian Publication, London.
• Tunbul, M. (2000) Türkiye’deki Şehirlerin Fonksiyonel Sınıflandırılması, DPT Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, DPT Yayınları, No: 2520, Ankara.
• Tümertekin, E. (1973) Türkiye’de Şehirleşme ve Şehirsel Fonksiyonlar, İstanbul Üniversitesi, Coğrafya Enstitüsü Yayınları, No: 72, İstanbul.
• Wirth, L. (1938) “Urbanism as a way of life”, American Journal of Sociology, 44, 1-34.