Ulusötesi Bir Mekânın Boşnak Kolektif Belleği ile Yaratım Süreci ve Kimliğin Mekânsal Sunumu: İstanbul-Yıldırım Mahallesi

Yıl 2021, Cilt: 19 Sayı: 1, 61 - 91, 29.04.2021

Sibel Can Çetinkaya , Burcu Göközkut

https://doi.org/10.33688/aucbd.836348

Öz

Bu çalışmada, Boşnak kolektif belleğinin ulusötesi sosyal mekânların olu-şum sürecini nasıl etkilediği ve kimliğin mekânlarda nasıl temsil edildiği incelenmiştir. Bu süreçte, araştırma alanı olarak, göçlerle birlikte gelişen ve Boşnak kimliği ile özdeşleşen Yıldırım Mahallesi tercih edilmiştir. Çalış-mada, nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Kartopu örnekleme tekniği kullanılarak; derinlemesine görüşmeler ve odak grup görüşmeleri yapılmış-tır. Elde edilen bulgular betimsel analiz yöntemi kullanılarak analiz edil-miştir. Çalışmada, Boşnak göçmenlerin Yıldırım Mahallesi’ni tarım arazi-sinden ulusaşırı sosyal bir mekâna dönüştürdüğü anlaşılmıştır. Bu alan, Boşnakların sosyo-kültürel pratikleri ile şekillenirken, kimliğinin sembolle-ri ile donatılarak adlandırılmış ve böylece bir şekilde kimliğin sürekliliği sağlanmıştır. Sonuç olarak, üretilen mekânlar bireylerin iki ülkeye aidiyet bağı geliştirmelerinde etkili olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ulusötesi Göç, Ulusötesi Mekân, Kolektif Bellek, Boşnak, Yıldırım Mahallesi

The Process of Creation with the Bosnian Collective Memory of a Transna-tional Space and Spatial Presentation of Identity: İstanbul-Yıldırım District

Öz

In this study, we examined how Bosniak collective memory affects the pro-cess of formation of transnational social spaces and how identity is repre-sented in spaces. In this process, the Yıldırım Neighbourhood, which deve-loped with migrations as a research area and identified with its Bosniak identity, was preferred. Qualitative research methods were used in the study. Using the snowball sampling technique, in-depth interviews and focus group interviews were conducted. The findings were analyzed using the descriptive analysis method. The study understood that Bosniak immig-rants transformed Yıldırım Neighbourhood from farmland into a transnati-onal social space. While this area was shaped by the socio-cultural practi-ces of Bosniaks, it was named by equipping it with symbols of its identity, thus providing continuity of identity in some way. As a result, the spaces produced were effective in developing a bond of belonging to the two co-untries.

Anahtar Kelimeler

Transnational Migration, Transnational Space, Collective Memory, Bosniaks, Yıldırım Neighbourhood

Kaynakça

• Ağanoğlu, H.Y. (2013). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Balkanların Makus Talihi: Göç. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Al-Ali, N., Black, R., Koser, K. (2001). The limits to 'transnationalism': Bosnian and Eritrean refugees in Europe as emerging transnational communities. Ethnic and Racial Studies, 24(4), 578-600. doi: 10.1080/01419870120049798
• Assman, J. (2018). Kültürel Bellek. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bauman, Z. (2018). Küreselleşme: Toplumsal Sonuçları. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bayakır, H. (1998). Bayrampaşa’da Sanayi. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/176370 adresinden edinilmiştir.
• Bauböck, R. (2003). Towards a political theory of migrant transnationalism. International Migration Review, 37(3), 700-723. doi: 10.1111/j.1747-7379.2003.tb00155.x
• Bilgin, N. (2013). Tarih ve Kolektif Bellek. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Bi̇lgi̇n, N. (2010). Sosyal düşüncede kent kimliği. İDEALKENT, 2 (3), 20-47. 26.10.2019 tarihinde https://dergipark.org.tr/ en/pub/idealkent/issue/36633/417042 adresinden alındı.
• Bowen, J. R. (2004). Beyond migration: Islam as a transnational public space. Journal of Ethnic and Migration Studies, 30(5), 879–894. doi:10.1080/1369183042000245598
• Boyer, C. (1996). The city of collective memory. Cambridge: MIT Press. akt: Harvey, D. (2015). Kozmopolitlik ve Özgürlük Coğrafyaları. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Bozkurt, N. (2012). Cumhuriyet Dönemi’nde Yugoslavya’dan Marmara Bölgesi’ne Göçler ve Mekânsal Etkileri. Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. 06.10.2017 tarihinde https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/331160 adresinden edinilmiştir.
• Bruneau, M. (2010). Diasporas, transnational spaces and communities. R.Bauböck ve T. Faist (Ed.), Diaspora and Transnationalism: Concepts, Theories and Methods içinde (35-50). Amsterdam: Amsterdam University Press.
• Castells, M. (2006). Enformasyon Çağı: Ekonomi, Toplum ve Kültür (İkinci Cilt): Kimliğin Gücü, (2. Baskı). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Castles, S. (2002). Migration and community formation under conditions of globalization. International Migration Review, 36(4), 1143–1168. doi:10.1111/j.1747-7379.2002.tb00121.x
• Castles, S. (2010). Understanding global migration: a social transformation perspective. Journal of Ethnic and Migration Studies, 36(10), 1565–1586. doi:10.1080/1369183x.2010.489381
• Castles, S., Miller, M. J. (2008). Göçler Çağı Modern Dünyada Uluslararası Göç Hareketleri. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Celep, A. (2019). Cumhuriyet Sonrası Türkiye’ye Göç Eden Boşnakların Yeni Kimlik İnşası. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/598495 adresinden edinilmiştir.
• Cohen, J. H. (2019). Göçmen dövizlerinin etkileri ve göç: kuramsal önermeler ve fırsatlar. Göç Dergisi, 6(2), 119-150. doi: 10.33182/gd.v6i2.663
• Collyer, M., King, R. (2014). Producing transnational space: international migration and the extra-territorial reach of state power. Progress in Human Geography, 39(2), 185–204. doi:10.1177/0309132514521479
• Crang, P., Dwyer, C., Jackson, P. (2003). Transnationalism and the spaces of commodity culture. Progress in Human Geography, 27(4), 438–456. doi:10.1191/0309132503ph443oa
• Cuba, L., Hummon, D. M. (1993). A place to call home: identification with dwelling, community, and region. The Sociological Quarterly, 34 (1), 111–131. doi:10.1111/j.1533-8525.1993.tb00133.x
• Çalışkan, B. (2019). İstanbul’da Yaşayan Bir Grup Arnavut Kökenli Göçmenin Göç Deneyimleri Ve Vatandaşlık Algıları. Marmara Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/550921 adresinden edinilmiştir.
• Çavuşoğlu, H. (2007). Yugoslavya-Makedonya topraklarından Türkiye’ye göçler ve nedenleri. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 41, 123-154. 12.11. 2017 tarihinde http://bilig.yesevi.edu.tr/sayi-41-bahar-039-07 adresinden alındı.
• Çavuşoğlu, H. (2014). Yugoslavya-Makedonya'dan Türkiye'ye 1952-67 "Kitlesel" göçü ve Bursa'daki göçmen kesimi. Karadeniz Araştırmaları, 10, 107-147. 12.10.2017 tarihinde http://karamdergisi.com/Makaleler/851985571_cavusoglu.pdf adresinden edinilmiştir.
• Danış, D., Parla, A. (2009). Nafile soydaşlık: Irak ve Bulgaristan Türkleri örneğinde göçmen, dernek ve devlet. Toplum ve Bilim, 114, 131-158. 16.02.2019 tarihinde http://research.sabanciuniv.edu/26757/ adresinden alındı.
• Dannecker, P. (2005). Transnational migration and the transformation of gender relations: the case of Bangladeshi labour migrants. Current Sociology, 53(4), 655–674. doi:10.1177/0011392105052720
• Davutoğlu, A. (2010). Boşnak Göçmenlerde Aile İçi Ekonomik Sosyalleşme: İstanbul Yıldırım Mahallesi Örneği. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/271026 adresinden edinilmiştir.
• Dessí, R. (2008). Collective memory, cultural transmission, and investments. The American Economic Review. 98: 534–560. akt. Puntscher, S., Hauser, C., Pichler, K., Tappeiner, G. (2014). Social capital and collective memory: A Complex Relationship. Kyklos, 67 (1), 116-132. doi:10.1111/kykl.12046
• Dural, A. B. (2016). Bayrampaşa ilçesinin sosyo-kültürel dokusunun oluşumunda toplumsal hafıza-Balkan göçmenlerinin etkisi. II. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Eğitim ve Sosyal Bilimler Sempozyumu / 5-7 Mayıs 2016 / Nizip. 568-590.
• Ekici, S., Tuncel, G. (2015). Göç ve insan. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (1), 9-22. doi:10.20493/bt.71783
• Erken, A. (2018). Demokrat Parti dönemi Türkiye-Yugoslavya ilişkileri ve Serbest Göç Mutabakatı. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7 (2), 937-954. doi:10.15869/itobiad.399472
• Erman, S. (2019). Autobiographical Memories of First-And Second-Generation Balkan and Place Attachment to The Homeland. Boğaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans, İstanbul. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/582427 adresinden edinilmiştir.
• Eseler, B. (2016). Rumeli Göçmenlerinin Siyasal Katılımı ve Davranışları "Bayrampaşa İlçesi Örneği". Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/438469 adresinden edinilmiştir.
• Faist, T. (2000). Transnationalization in international migration: implications for the study of citizenship and culture. Ethnic and Racial Studies, 23(2), 189–222. doi:10.1080/014198700329024
• Faist, T. (2003). Sınırları aşmak devlet aşırı alan konsepti. Thomas Faist (Ed.), Devletaşırı Alan: Almanya ve Türkiye arasında siyaset, ticaret ve kültür içinde (15-56). İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Faist, T. (2012). Transnational migration. G. Ritzer (Ed.), Wiley‐Blackwell Encyclopedia of Globalization, içinde, doi:10.10 02/9780470670590.wbeog910
• Fouron, G., Glick-Schiller, N. (2001). All in the family: gender, transnational migration, and the nation‐state. Identities, 7(4), 539–582. doi:10.1080/1070289x.2001.9962678
• Geray, C. (2019). Türkiye'den ve Türkiye'ye Göçler ve Göçmenlerin İskanı 1923-1961. Tunceli: Kalın Yayıncılık.
• Glick-Schiller, N., Basch, L., Blanc-Szanton, C. (1992). Transnationalism: a new analytic framework for understanding migration. Annals of the New York Academy of Sciences, 645, 1-24. doi: 10.1111/j.1749-6632.1992.tb33484.x
• Glick-Schiller, N., Çağlar, A. (2009) Towards a comparative theory of locality in migration studies: migrant incorporation and city scale. Journal of Ethnic and Migration Studies, 35(2), 177-202. doi: 10.1080/13691830802586179
• Glick-Schiller, N. (2003). The centrality of ethnography in the study of transnational migration. N.Foner (Ed.) American Arrival: Anthropology Engages The New İmmigration içinde (s.99-128), Santa Fe: School Am. Res. Press. akt. Özkul, D. (2012). Ulus-ötesi göç: Uluslararası göç yazınında yeni bir paradigma, S.G. Ihlamur-Öner, N.S. Şirin-Öner (Eds.), Küreselleşme Çağında Göç: Kavramlar Tartışmalar içinde (s.483-500), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Guarnizo L.E. (1997). The emergence of a transnational social formation and the mirage of return migration among dominican transmigrants. Identities, 4(2), 281-322. doi: 10.1080/1070289X.1997.9962591
• Guarnizo, L. E. (2003). The economics of transnational living. International Migration Review, 37(3), 666-699. doi: 10.111 1/j.1747-7379.2003.tb00154.x
• Güler, Ö. R. (2013). İstanbul İlçelerindeki Demografik Yapının, Yerel Yönetimlerin Kültür Politikaları Üzerindeki Etkileri: Bayrampaşa Belediyesi Örneği. İstanbul Bilgi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/333962 adresinden edinilmiştir.
• Halbwachs, M. (2017). Kolektif Hafıza. İstanbul: Heretik Yayıncılık.
• Harvey, D. (2015). Kozmopolitlik ve Özgürlük Coğrafyaları. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Honig, B. (2019). Exploring the intersection of transnational, ethnic, and migration entrepreneurship. Journal of Ethnic and Migration Studies, 1–17. doi:10.1080/1369183x.2018.1559993
• Hopkins, N., Dixon, J. (2006). Space, place, and identity: issues for political psychology. Political Psychology, 27 (2), 173–185. doi:10.1111/j.1467-9221.2006.00001.x
• Horton J., Kraftl, P. (2012). Clearing out a cupboard: memory, materiality and transitions. Owain Jones and Joanne Garde-Hansen (Ed.), Geography and Memory içinde (25-44). London: Palgrave Macmillan Memory Studies. doi: 10.1057/9781137284075_2
• Kirişçi, K. (1995). Post second World War immigration from Balkan Countries to Turkey. New Perspectives on Turkey, 12, 61–77. doi:10.1017/s089663460000114x
• Kivisto, P. (2001). Theorizing transnational immigration: a critical review of current efforts. Ethnic and Racial Studies, 24(4), 549–577. doi: 10.1080/01419870120049789
• Kümbetoğlu, B. (2019). Sosyolojide ve Antropolojide Niteliksel Yöntem ve Araştırma. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Lefebvre, H. (2015). Mekânın Üretimi. İstanbul: Sel Yayınları.
• Levitt, P. (1998). Social remittances: migration driven local-level forms of cultural diffusion. International Migration Review, 32(4), 926–948. doi:10.1177/019791839803200404
• Levitt, P. (2003). You know, Abraham was really the first immigrant: religion and transnational migration. International Migration Review, 37(3),847 873. doi:10.1111/j.1747-7379.2003.tb00160.x
• Levitt, P., Glick-Schiller, N. (2004). Conceptualizing simultaneity: a transnational social field perspective on society. International Migration Review, 38(3), 1002-1039. doi:10.1111/j.1747-7379.2004.tb00227.x
• Levitt, P., Jaworsky, B.N. (2007). Transnational migration studies: past developments and future trends. Annual Review of Sociology, 33, 129-156. doi:10.1146/annurcvjoc33.040406.131816
• Levitt, P., Lamba-Nieves, D. (2011). Social remittances revisited. Journal of Ethnic and Migration Studies, 37(1), 1-22. doi:10.1080/1369183X.2011.521361
• Ley, D. (2004). Transnational spaces and everyday lives. Transactions of the Institute of British Geographers, 29(2), 151–164. doi:10.1111/j.0020-2754.2004.00122.x
• Massey, D. S., Goldring, L., Durand, J. (1994). Continuities in transnational migration: an analysis of nineteen Mexican communities. American Journal of Sociology, 99(6), 1492–1533. doi:10.1086/230452
• McDowell, S. (2009). Memory. R. Kitchin ve N. Thrift, (Ed.), International Encyclopedia of Human Geography içinde (59–63). Amsterdam: Elsevier Online.
• Mills, A. (2014). Hafızanın Sokakları: İstanbul’da Peyzaj, Hoşgörü ve Ulusal Kimlik. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Nkrumah, A. (2017). Immigrants’ transnational entrepreneurial activities: the case of Ghanaian immigrants in Canada. Journal of International Migration and Integration, 19(1), 195–211. doi:10.1007/s12134-017-0535-z
• Nora, P. (2006). Hafıza Mekânları. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Orwell, G. (2019). 1984. İstanbul: Can Yayınları.
• Özgür, E. M. (2018). Küresel göçün sosyo-mekânsallığı: ulusötesi mekânlar / yerelötesi yerler, topluluklar ve kimlikler. Coğrafi Bilimler Dergisi, 16 (1), 1-35. doi:10.1501/Cogbil_0000000189
• Özgür Baklacıoğlu N. (2010). Dış Politika ve Göç: Yugoslavya’dan Türkiye’ye Göçlerde Arnavutlar (1920-1990). İstanbul: Derin Yayınları.
• Portes, A. (2000). Immigration and the metropolis: reflections on urban history. Journal of International Migration and Integration,1(2), 153–175. doi:10.1007/s12134-000-1000-x
• Schad, T. (2015). The rediscovery of the Balkans? A Bosniak-Turkish figuration in the Third Space between Istanbul and Sarajevo. Working Paper No: 8, Istanbul Bilgi University, European Insitute Jean Monnet Centre of Excellence, (8), 1–28. 13.11.2019 tarihinde https://eu.bilgi.edu.tr/media/files/WORKING_PAPER_8-041215.pdf adresinden alındı.
• Stavrides, S. (2016). Kentsel Heterotopya. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Sözer Dabanlıoğlu, S. (2018). The Themes in The Narratives Transmitted to The Third Generation Bosniac İmmigrants of Sandzak Region. İstanbul Bilgi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/507481 adresinden edinilmiştir.
• Şimşek, D. (2019). İstanbul’daki Afrikalı göçmenlerin ulusötesi sosyal alanlarının entegrasyon süreçlerine etkisi. Öneri Dergisi, 14 (52), 216-235. doi:10.14783/maruoneri.594943
• Tacoğlu, T., P., Arıkan, G., Sağır, A. (2012). Boşnak göçmenlerde göç ve kültürel kimlik ilişkisi: Fevziye Köyü örneği. Turkish Studies, 7(1), 1941-1965, doi:10.7827/TurkishStudies.2908
• Tekeli, İ. (2010). Mekânsal ve Toplumsal Olanın Bilgi Bilimi Yazıları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tekinkaya, E. (2015). Göç ve Etnik Ekonomi: İstanbul Bayrampaşa’da Boşnak Göçmenler. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ 396893 adresinden edinilmiştir.
• Tilley, C. (1994). A Phenomenology of landscape, places, paths and monuments. Oxford, England: Berg. akt. Bader, G. (2018). Space, place, and memory in holloway by Robert Macfarlane, Stanley Donwood, and Dan Richards. Space and Culture. 1-8 doi:10.1177/1206331218773658
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Toprak İskân Genel Müdürlüğü, Muhacirin Fonu. 13.11.1959 tarihli belge.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Başbakanlık, Kararlar Daire Başkanlığı Fonu. 10.03.1956 tarihli belge.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK, 2020). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları.16.02.2021 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2020-37210 adresinden alındı.
• Vertovec, S. (2004). Migrant transnationalism and modes of transformation. International Migration Review, 38(3), 970-1001. doi:10.1111/j.1747-7379.2004.tb00226.x
• Vertovec, S. (2001). Transnationalism and identity. Journal of Ethnic and Migration Studies, 27(4), 573–582. doi:10.1080/ 136 91830120090386
• Voigt-Graf, C. (2004). Towards a geography of transnational spaces: Indian transnational communities in Australia. Global Networks, 4(1), 25–49. doi:10.1111/j.1471-0374.2004.00079.x.
• Yanardağ, P. (2009). The Epidemic, The Prison House and The Global City Belonging and Identity in Bayrampaşa. Boğaziçi Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/257183 adresinden edinilmiştir.
• Yazgan, P. (2016). Hareketlilikte kimlik inşasına yönelik analitik bir çerçeve. Göç Dergisi, 3(2).282-296. doi:10.33182/gd. v3i2.583
• Yıldırım, E. (2017). Bilginin Sosyolojisi. İstanbul: Marmara Belediyeler Birliği Kültür Yayınları.
• Yıldız, S. (2019). İstanbul – Bayrampaşa’da Yaşayan Balkan Göçmenlerinin Sosyal Uyumu ve Kente Katılımlarının İncelenmesi. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/560687 adresinden edinilmiştir.
• Yiğittürk Ekiyor, E., (2017). Ulusaşırı Göç ve Toplumsal Alanda Sosyal Ağlar: ABD’de Yaşayan Türkler Üzerine Bir Araştırma. Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/48322 adresinden edinilmiştir.
• Zaim, S. (1957). Son Yugoslav muhacirleri hakkında rapor. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 19 (1-4), 435-448. 13.11.2017 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuifm/issue/879/9748 adresinden alındı.
• Zorbay, T. (2017). 1950’ler Türk dış politikasında göç meselesi Yugoslavya’dan Türkiye’ye Serbest Göç ve Köprülü/Titoveles ilçesi Örneği. Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7 (1), 318-335. doi: 10.14230/joiss335