Erosion Risk Analysis of Çankırı Central District on the Basis of Geographical Information Systems and Remote Sensing

Yıl 2022, Cilt: 20 Sayı: 1, 220 - 245, 29.04.2022

Neşe Duman , Mustafa Recep İrcan

https://doi.org/10.33688/aucbd.1074770

Cited By: 5

Öz

Erosion is the scavenging of the fertile soil surface on the earth depending on some physical geography variables and their effects. The scavenging situation on the soil surface develops due to natural causes as well as due to anthropogenic effects. In this study, the erosion risk situation of Çankırı central district was analyzed on the basis of remote sensing and geographic information systems by weighted overlay method. The findings obtained as a result of the analysis were explained and interpreted with the help of tables and maps. According to the findings, most of the soils in Çankırı Central District are in the medium (70.1%) and high (22.9%) erosion class. In particular, the semi-arid climate of the research area has led to the dominance of surfaces that develop on slopes, bare or seasonally changing cover, devoid of vegetation, which is a protective cover from erosion, and accordingly, the soils in these areas carry high risks in terms of erosion risk. In order to minimize the erosion risk in the research area, it is necessary to make real and sustainable plans suitable for the physical geography of the area..

Anahtar Kelimeler

Geographic information systems, Çankırı Central District, Erosion, Soil, Remote sensing

Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Algılama Tabanında Çankırı Merkez İlçesinin Erozyon Risk Analizi

Öz

Erozyon, yeryüzündeki verimli toprak katının birtakım fiziki coğrafya değişkenlerine ve bunların etkilerine bağlı olarak süpürülmesi durumuna denir. Toprak yüzeyindeki süpürülme durumu doğal nedenlere bağlı olarak gelişebildiği gibi antropojenik etkilere bağlı olarak da yaşanmaktadır. Bu çalışmada Çankırı merkez ilçesinin erozyon risk durumu coğrafi bilgi sistemleri ve uzaktan algılama tabanında ağırlıklı çakıştırma yöntemiyle analiz edilmiştir. Yapılan analiz sonucunda elde edilen bulgular, tablolar ve haritalar yardımıyla açıklanıp yorumlanmıştır. Elde edilen bulgulara göre, Çankırı merkez ilçesindeki toprakların büyük çoğunluğu orta (%70,1) ve yüksek (%22,9) erozyon sınıfında yer almaktadır. Özellikle araştırma sahasının yarı kurak iklim özelliğine sahip olması, erozyondan koruyucu örtü olan bitki örtüsünden yoksun, eğimli, çıplak ya da mevsimlik değişen örtü üzerinde gelişen yüzeylerin hâkim olmasına ve buna bağlı olarak bu alanlardaki toprakların erozyon riski bakımından yüksek riskler taşımasına neden olmuştur. Araştırma sahasındaki erozyon riskini en aza indirmek için sahanın fiziki coğrafyasına uygun reel ve sürdürebilir planlamaların yapılması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Coğrafi bilgi sistemleri, Çankırı Merkez İlçesi, Erozyon, Toprak, Uzaktan algılama

Kaynakça

• Altın, M. (2006). Mera-Erozyon İlişkileri. A. Aydemir (Ed.). Erozyon, Doğa ve Çevre. İstanbul: TEMA Vakfı Yayınları.
• Ardel, A. (1961). Umumi Coğrafya Dersleri (Cilt:1 Klimatoloji). İstanbul: Baha Matbaası.
• ASF, (2022). https://search.asf.alaska.edu/#/?dataset=ALOS
• Ataol, M. (2020a). Çankırı şehri ve yakın çevresine ait jeoloji ve jeomorfoloji. Kale, M.M., Türkan, O. (Ed.). Çankırı Şehir Coğrafyası içinde (3-17). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Ataol, M. (2020b). Çankırı şehri ve yakın çevresine ait toprak ve bitki örtüsü özellikleri. Kale, M.M., Türkan, O. (Ed.). Çankırı Şehir Coğrafyası içinde (73-81). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Ataol, M. (2006). Çankırı jipsli tepeleri. Eken, G., Bozdoğan, M., İsfendiyaroğlu, S., Kılıç, D.T., Lise, Y. (Ed.), Türkiye’nin Önemli Doğa Alanları içinde. Ankara: Doğa Derneği.
• Ateş, Ş., Mutlu, G., Özata, A., Özerk, O.C., Karakaya Gülmez, F., Yeleser, L., Osmançelebioğlu, R., Bulut Üstün, A. (2008). Çankırı İli ve Kentsel Alanların (İl-İlçe Merkezleri) Yerbilim Verileri. Ankara: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütleri Dairesi.
• Avcı, V. (2016). Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ile Gökdere Havzası ve çevresinin (Bingöl) erozyon duyarlılık analizi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4 (26), 170-193. doi: 10.16992/ASOS.1116
• Avcı, A., Yüksel, A. (2016). Büyükçay Havzası’nın (Elazığ) erozyon risk haritasının hazırlanması. Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 16 (2), 319-335. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/273207
• Bayar, R. (2020). Ankara şehri kentsel büyüme alanlarının arazi uygunluk analizi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 60 (1), 39-59. doi: 10.33171/dtcfjournal.2020.60.1.3
• Bayar, R. (2021). Çankırı ili arazi örtüsü özellikleri. Türkan, O., Kale, M.M. (Ed.). Çankırı Coğrafya Araştırmaları içinde (157-190). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık
• Cebel, H., Akgül, S. (2011). Toprak oluşumu ve koruyucu önlemler. Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim, 134, 57-61.
• Çepel, N. (1997). Toprak Kirliliği Erozyon ve Çevreye Verdiği Zararlar. İstanbul: TEMA Yayınları.
• Copernicus, (2020). https://land.copernicus.eu/pan-european/corine-land-cover/clc2018?tab=download
• Danacıoğlu, Ş., Tağıl, Ş. (2017). Bakırçay Havzası’nda Rusle Modeli kullanarak erozyon riskinin değerlendirmesi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20 (37), 1-18. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/852304
• Değerliyurt, M. (2013a). Antakya şehri ve yakın çevresinde meydana gelen erozyonun coğrafi dağılışı ve analizi. Electronic Turkish Studies, 8 (8), 1745-1764. doi: 10.7827/TurkishStudies.5358
• Değerliyurt, M. (2013b). Zilli Dere Havzası’nda (İskenderun) CBS tabanlı erozyon duyarlılık analizi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 172 (172), 257-272. doi: 10.20296/tsad.62705
• Devlet Planlama Teşkilatı, (2007-2013), Sekizinci Kalkınma Planı, Su Havzaları, Kullanımı ve Yönetimi Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara.
• Duman, N., İrcan, M. R. (2021). Çankırı ilinin iklimi. Türkan, O., Kale, M.M. (Ed.). Çankırı Coğrafya Araştırmaları içinde (39-78). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Dutkuner, İ., Fakir, H. (1999). Erozyon kontrolü ve ağaçlandırma. Ekoloji, 8 (32), 14-16. https://app.trdizin.gov.tr/makale/TXpRMU9EUTA/erozyon-kontrolu-ve-agaclandirma Earthexplorer (2022). https://earthexplorer.usgs.gov/
• Ekinci, D. (2005). CBS tabanlı uyarlanmış Rusle yöntemi ile Kozlo Deresi Havzası’nda erozyon analizi. Coğrafya Dergisi, 13, 109-119. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/231204
• Ekinci, D., Ekinci, B. (2006). Küçükçekmece Gölü ve yakın çevresinde (İstanbul) zemin örtüsü değişiminin coğrafya üzerindeki etkileri. Türk Coğrafya Dergisi, 47, 131-146. https://dergipark.org.tr/en/pub/tcd/issue/21234/227855
• Ergene, A. (1997). Toprak Biliminin Esasları. Konya: Öz Eğitim Basım Yayın Dağıtım.
• Erol, O. (1993). Ayrıntılı jeomorfoloji haritaları çizim yöntemi. İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni, 10, 19-38.
• Gitas, L.Z., Douros K., Minakou C.S., George N., Karydas, C.G. (2009). Multi-temporal soil erosion risk assessment in N. Chalkidıki using a modified USLE Raster Model. EARSEL Proceedings, 8 (1), 40-52.
• Güner, S., Tüfekçioğlu, A., Duman, A., Küçük, M. (2010). Murgul yalancı akasya ağaçlandırmalarının ve bitişiğindeki otlak alanların toprak üstü biyokütle, kök kütlesi, kök üretimi ve karbon depolama yönlerinden karşılaştırılması. III. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi, 20-22 Mayıs 2010 (1045-1055), Artvin Çoruh Üniversitesi. http://karok3.artvin.edu.tr/III.Cilt/(1045-1055).pdf
• Hoşgören, M.Y. (2010). Hidrografya’nın Ana Çizgileri-1. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• İrvem, A, Topaloğlu, F., Uygur, V. (2007). Estimating spatial distribution of soil loss over Seyhan River Basin in Turkey. Journal of Hydrology, 336, 30–37. https://agris.fao.org/agris-search/search.do?recordID=US201300763515
• Kale, M. M. (2020). Çankırı şehri ve yakın çevresinin hidrografik özellikleri. Kale, M.M., Türkan, O. (Ed.). Çankırı Şehir Coğrafyası içinde (45-71). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Kale, M. M. (2021). Çankırı ilinde kütle hareketlerine duyarlı alanların belirlenmesi. Okan Türkan, Mustafa Murat Kale (Ed.). Çankırı Coğrafya Araştırmaları içinde (1-37). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Karabacak, K. (2020). Türkiye'deki büyükşehir belediyeli şehirlerde kentsel yayılma. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 60 (1), 158-178. doi: 10.33171/dtcfjournal.2020.60.1.9
• Karabacak, K. (2021). Tarımsal arazi kullanım uygunluğu analizi: Lefkoşa ilçesi (KKTC) örneği. SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 52, 312-331. https://dergipark.org.tr/en/pub/sufesosbil/issue/62198/882448
• Kızılelma, Y., Karabulut, M. (2014). Mut Havzasında erozyona duyarlı alanların belirlenmesi. Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi, 7 (31), 439-456.
• Knıjff, J.M., Van D., Jones, R., Montanarella, L. (2000). Soil Erosion Risk Assessment in Europe., EUR 19044 EN, 33 pp. https://www.unisdr.org/files/1581_ereurnew2.pdf
• Koulouri, M., Giourga, C. (2007). Land abandonment and slope gradient as key factors of soil erosion in Mediterranean terraced lands. Catena, 69 (3), 274-281. doi: 10.1016/j.catena.2006.07.001
• Köle, M. M., Ataol, M. (2015). Çankırı ilinde doğal afetlerin alansal dağılımı üzerine bir değerlendirme (1950- 2010). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (2), 115-127. Erişim adresi: https://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/handle/ 20.500.12575/53613?show=full 13.01.2022.
• Lal, R., Pierce, F.J. (1991). “Soil Management for Sustainability” Soil and Water Conservation Society in Cooperation with World Association Soil and Water Conservation and Soil Science Society of America, Ankeny, IA. Monitoring vegetation systems in the great plains with ERTS. Proceedings of the 3rd ERTS Symposium NASA SP-351, 1: 48-62.
• Ocak, F. (2018). Ünye şehir sellerinin zarar görebilirlik yöntemi ile incelenmesi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Samsun.
• Ocak, F., Bahadır, M., Uzun, A., Şahin, K. (2021). Atakum ilçesi kıyı kuşağının taşkın ve duyarlılık analizi, Samsun/Türkiye. Döker, M. F., Akköprü, E. (Ed.). Coğrafya Araştırmalarında Coğrafi Bilgi Sistemleri Uygulamaları II içinde (273-292). Ankara: Pegem Akademi.
• Orman ve Su İşleri Bakanlığı, (2013). Erozyonla Mücadele Eylem Planı 2013- 2017. Ankara.
• Özdemir, H., Akbulak, C., Özcan, H. (2011). Çokal Barajı (Çanakkale) çökme modeli ve taşkın risk analizi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8 (2), 659-698.
• Özür-Karakaş, N., Ataol, M. (2018). Türkiye’de Corine verilerinin kullanılmasına dair değerlendirme. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (2), 110-130
• Pakzel, H. (2015). Gelibolu Yarımadası’nda CBS tabanlı Rusle (3D) yöntemiyle erozyon duyarlılık analizi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3 (17), 131-151. doi: 10.16992/ASOS.807
• Pandey, A., Mathur, A., Mishra, S. K., Mal, B. C. (2009). Soil erosion modeling of a Himalayan watershed using RS and GIS. Environmental Earth Sciences, 59, 399-410. doi: 10.1007/s12665-009-0038-0.
• Rouse, J.W., Haas, RH, Schell, J.A., Deering, D.W. (1973). Monitoring vegetation systems in the great plains with ERTS. Proceedings of the 3rd ERTS Symposium NASA SP-351, 1: 48-62.
• Sevin, M., Uğuz, M. F. (2011). Türkiye Jeoloji Haritaları No: 147 Çankırı-G31 Paftası. Ankara: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütleri Dairesi.
• Sönmez M. E., Çelik, M. A., Seven, M. (2013). Coğrafi Bilgi Sistemleri ve uzaktan algılama yardımıyla Kilis merkez ilçesinin erozyon risk alanlarının belirlenmesi. KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (1), 1-21. https://dergipark.org.tr/en/pub/ksusbd/issue/10274/126052
• Stocking, M.A., Murnaghan, N. (2001). A Handbook for the Field Assessment of Land Degradation. London-UK (p. 169): Earthscan Publication.
• Şahin, B., Ataol, M. (2018). Çankırı’ya has bazı endemik bitki türlerinin floristik, ekolojik, morfolojik, etnobotanik, coğrafik özellikleri ile ekonomik ve tıbbi kullanım potansiyellerinin araştırılması. Çankırı Karatekin Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projesi, Proje No:YY28015B11, Çankırı
• Şahin, C., Sipahioğlu, Ş. (2003). Doğal Afetler ve Türkiye. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
• Tağıl, Ş. (2009). Çakırdere ve Yahu Dere havzalarında (Balıkesir) toprak kaybının mekânsal dağılışı ve etkileyen faktörler. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12 (22), 23-39. https://dergipark.org.tr/en/pub/baunsobed/issue/50240/648074
• Turan-Demirağ, İ., Dengiz, O. (2015). Çok kriterli değerlendirme ile Ankara Güvenç Havzası’nda erozyon risk tahminlenmesi. Tarım Bilimleri Dergisi, 32, 285-297. doi: 10.15832/ankutbd.447600
• Tüfekçioğlu, M., Yavuz, M. (2016). Yusufeli mikro havzasında (Artvin) yüzey erozyonu toprak kaybının tahmin edilmesi ve erozyon risk haritasının oluşturulması. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 17 (2), 188-199. doi: 10.17474/acuofd.47342
• Türker, F., Yüksel, O. (1989). Erozyon ve ekonomik önemi. Orman Mühendisliği Dergisi, 110, 16-19.
• Tüysüz, O., Dellaloğlu, A.A. (1994). Orta Anadolu’da Çankırı havzası ve çevresinin erken Tersiyer’deki paleocoğrafik evrimi. Türkiye 10. Petrol Kongresi ve Sergisi, Bildiriler Kitabı içinde (57-76).
• Uludağ, M., Fıçıcı, M. (2018). Saray ilçesinde (Tekirdağ) toprak erozyonunun RUSLE yöntemiyle değerlendirilmesi. Türk Coğrafya Dergisi, (70), 29-36. doi:19.17211/tcd.356669
• Wischmeier, W.H., Smith, D.D. (1978). Predicting Rainfall Erosion Losses: A Guide to Conservation Planning, Agricultural Handbook. 537, US Department of Agriculture, Washington, DC, 58 pp, USA.
• Wu, X., Wang, X., (2011). Spatial influence of geographical factors on soil erosion in Fuyang County, China. Proscedia Environmental Sciences, 10 (2011), 2128 – 2133. doi: 10.1016/j.proenv.2011.09.333
• Vural, M., Şahin, B. (2013). Çankırı’da dar yayılışlı iki endemik bitki türü üzerinde gözlemler. 2013 Biyolojik Çeşitlilik Sempozyumu Bildiri Kitabı içinde (227-231). 22-23 Mayıs 2013, Marmaris.
• Yüksel, A., Avcı, V. (2015). Coğrafi bilgi sistemleri ve uzaktan algılama ile Yamaç Havzası’nın (Bingöl) erozyon duyarlılık analizi. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 32 (2), 116-128. doi:10.13002/jafag879
• Zachar, D. (1982). Soil Erosion. USA: Elsevier Scientifıc Publishing Company.