Altın Madenciliği, Tarihi ve Günümüz: Gümüşhane Örneği

Yıl 2022, Cilt: 20 Sayı: 2, 528 - 549, 30.10.2022

Ferkan Sipahi , Halil Zeybek , Enver Akaryalı , İbrahim Çavuşoğlu , Mehmet Ali Gücer

https://doi.org/10.33688/aucbd.1128057

Cited By: 1

Öz

İnsanlık tarihinde olduğu gibi insanın yaşamında önemli gelişmelere sebep olan madenlere ihtiyaç giderek artmaktadır. Tarih çağlarına da isim veren madenler, insanoğlunun yaşamını sürdürebilmesi için gerekli bir hammadde kaynağı olmuştur. Günümüzde madenler, ülke ekonomilerini direkt etkileyen faktörlerin başında gelmektedir. Altın, tarihi çok eskilere dayanan bir maden olup özellikle son yıllarda artan talep ve buna bağlı olarak yeni altın kaynaklarının aranması giderek önem kazanmıştır. Türkiye, farklı jeolojik özellikte altın yatakları ve 431 tonluk Merkez Bankası rezervi ile Dünyada %2’lik bir payla zengin bir ülke konumundadır. Ayrıca son yıllarda altın madenciliğinin gelişmesine bağlı olarak Türkiye’de altın arama çalışmaları yoğun bir şekilde devam etmekte olup 2021’de yıllık altın üretimi 39 ton seviyelerine çıkmıştır. Ülkemizde Ege ve Marmara Bölgeleri ile Doğu Karadeniz Bölümü’nde altın madenciliğinin yoğunlaştığı belirlenmiştir. Altın madenciliğinin yoğun olarak yapıldığı illerden birisi de Gümüşhane’dir. Bu çalışmada, altın madenciliğinin tarihi ile ilgili bilgilere yer verilerek altın madenciliğinin önemi ve Gümüşhane’de altın madenciliğine değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Altın Madenciliği, Gümüşhane, Tarih, Türkiye

Teşekkür

Bu makalenin hazırlanması esnasında gösterdiği destekten ötürü birinci yazar Birsengül SİPAHİ’ye teşekkür eder.

Gold Mining, History and Today: The Case of Gümüşhane

Öz

As in the history of humanity, the need for mines, causing important developments in human life, is gradually increasing. The mines, whose names are given to historical ages, have been a necessary source of raw materials for human beings to survive. Mines are one of the factors that directly affect the country's economy. Gold is a mine whose history is based on ancient history, its production has gained importance especially in recent years as a result of increasing demand and the research for new gold sources. Türkiye is a rich country with a 2% share in the world, with gold deposits of different geological characteristics and 431 ton reserves. Depending on the gold mining in recent years, gold explorations in Türkiye continue intensively and the annual gold production has increased to 39 tons in 2021. It has been determined that gold mining is concentrated in the Aegean and Marmara Regions with the Eastern Black Sea part in Türkiye. Gümüşhane is one of the provinces where gold mining is intense. In this study, the gold mining and importance in Gümüşhane are discussed by giving information about the history of gold mining.

Anahtar Kelimeler

Gold Mining, Gümüşhane, History, Turkey

Kaynakça

• Akaryalı, E. (2010). Arzular (Gümüşhane KD-Türkiye) Altın Yatağının Jeolojik, Mineralojik, Jeokimyasal ve Kökensel İncelenmesi. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Trabzon. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=STfKoa9oMZfJelJKlQtL3g&no=APhrmD8MW0S1LUgEFDP03Q adresinden alınmıştır.
• Akaryalı, E., Tüysüz, N. (2013a). Arzular (Gümüşhane, KD TÜRKİYE) epitermal altın cevherleşme sahasındaki hidrotermal alterasyonlar ve kütle değişim hesaplamaları. Gümüşhane Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 3 (2), 49-76. https://dergipark.org.tr/tr/pub/gumusfenbil/issue/7479/98602 adresinden alınmıştır.
• Akaryalı, E., Tüysüz, N. (2013b). The genesis of the slab window-related Arzular low-sulfidation epithermal gold mineralization (Eastern Pontides, NE Turkey). Geoscience Frontiers, 4 (4), 409-421. doi: 10.1016/j.gsf.2012.12.002
• Akaryalı, E. (2016). Geochemical, fluid inclusion and isotopic (O, H and S) constraints on the origin of Pb–Zn ± Au vein-type mineralizations in the Eastern Pontides Orogenic Belt (NE Turkey). Ore Geology Reviews, 74, 1-14. doi: 10.1016/j.oregeorev.2015.11.013
• Akaryalı, E., Akbulut, K. (2016). Constraints of C–O–S isotope compositions and the origin of the Ünlüpınar volcanichosted epithermal Pb–Zn±Au deposit, Gümüşhane, NE Turkey. Journal of Asian Earth Sciences, 117, 119-134. doi: 10.1016/j.jseaes.2015.12.012
• Akçay, M., Çavga, H. (1997). Geology, mineralogy and genesis of the auriferous quartz veins in the Olucak (Gümüşhane) area. Selçuk University 20th Anniversary Geology Symposium Ekim 1997, Bildiriler Kitabı içinde (s. 189-202). Konya.
• Akın, A.K. (2018). Gümüşhane ve Kurum Vadisi Madencilik Tarihi. Akmetal Madencilik AŞ Madencilik Tarihi Araştırmaları-I. Aladağ. http://baprocon.com/wp-content/uploads/2019/08/GÜMÜŞHANE-KURUM-VADİSİ-MADENCİLİK-TARİHİ.pdf adresinden alınmıştır.
• Akpınar, H.İ., Akaryalı, E., Demir, Y. (2006). Gümüşhane İli Maden Potansiyeli. Gümüşhane Valiliği, Gümüşhane.
• Badakoğlu, U. (2018). Antik Kaynaklar ve Güncel Çalışmalar Işığında Sarmatlar – İskitler. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bilecik. http://acikkaynak.bilecik.edu.tr/xmlui/handle/11552/468 adresinden alınmıştır.
• Çağatay, A., Çopuroğlu, İ. (1990). Gümüşhane kurşun-çinko yataklarının mineralojisi. MTA Dergisi, 111, 61-71. https://dergi.mta.gov.tr/dosyalar/images/mtadergi/makaleler/tr/20150615110001_435_2272af3d.pdf adresinden alınmıştır.
• Çiftçi, E. (2000). Mineralogy, Aragenetic Sequence, Geochemistry and Genesis of The Gold and Silver Bearing Upper Cretaceous Mineral Deposits, North Eastern Turkey. University of Missouri-Rolla, PhD Thesis, Missouri. https://scholarsmine.mst.edu/doctoral_dissertations/1340/ adresinden alınmıştır.
• Çubukçu, A. (1998). Kaletaş (Gümüşhane) Epitermal Altın Cevherleşmesinin Eolojisi, Eokimyası ve Mineralojisi. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trabzon. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp adresinden alınmıştır.
• Damalı, A. (2010). Osmanlı Sikkeleri Tarihi. Nilüfer Damalı Eğitim ve Çevre Vakfı Yayını, 2, 547-552.
• Gültekin-Demir, G. (2003). Bereketin, Zenginliğin ve Paranın Krallığı: Lydia Uygarlığı. Toplumsal Tarih, Ankara Tarih Vakfı Yayınları, 113, 86-89.
• Güner, S., Yazıcı, E.N. (2006). Gümüşhane–Arzular Altın Sahası Tanıtım Raporu. MTA Raporu, Trabzon.
• Kaya, S., Erşen, D., Büyükgül, H., Kayakıran İ., Uğur, T. (2018). Giresun, Gümüşhane Trabzon, Ordu İlleri Madencilik Arkeolojisi. MTA Genel Müdürlüğü Şehit Cuma Dağ Tabiat Tarihi Müze Müdürlüğü Raporu, Ankara.
• Kaygusuz, A. (2000). Torul ve Çevresinde Yüzeylenen Kayaçların Petrografik ve Jeokimyasal İncelenmesi. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Trabzon.
• Kaygusuz, A., Arslan, M., Wolfgang, S., Şen, C. (2011). Geochemical and Sr Nd isotopic characteristics of post collisional calc alkaline volcanics in the Eastern Pontides NE Turkey. Turkish Journal of Earth Sciences, 20, 137–159. doi: 10.3906/yer-1002-8
• Kaygusuz, A., Siebel, W., İlbeyli, N., Arslan, M., Satır, M., Şen, C. (2010). Insight into magma genesis at convergent plate margins – A case study from the Eastern Pontides (NE Turkey). Neues Jahrbuch für Mineralogie- Abhandlungen, 187 (3), 265-287. doi: 10.1127/0077-7757/2010/0178
• Kırıkoğlu, M.S. (1990). Epitermal altın yataklarının oluşumu ve özellikleri. Madencilik, 29 (1), 41-50. https://www.maden.org.tr/resimler/ekler/e40fb944ee70039_ek.pdf adresinden alınmıştır. Kraus, A. (1889). Gümüşhane Madenleri. MTA Raporu, Ankara.
• Lermi, A. (2003). Midi (Karamustafa/Gümüşhane, KD Türkiye) Zn-Pb yatağının jeolojik, mineralojik, jeokimyasal ve kökensel incelemesi. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Trabzon. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=Q2VPWJ99niUhgmYFqXJ7cg&no=QMQJl_HobJaPlRT7j0BcHA adresinden alınmıştır.
• Lindgren, W. (1933). Mineral, Deposits. Mc-Graw Hill, New York.
• Maden, N., Yiğit, Y. (2017). Kaletaş (Gümüşhane) Au madeninde cevher yerleşimine bağlı gelişen alterasyon zonlarının gamma ışın spekrometresi ile belirlenmesi: Örnek bir çalışma. Yerbilimleri, 38 (1), 1-14. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/537896 adresinden alınmıştır.
• Nazır, B., Saylan, K. (2016). Gümüşhane tarihi. İl Oluşunun 85. Yılında Gümüşhane Tarihi ve Ekonomisi Sempozyumu 25-26 Mayıs 2010, Gümüşhane Üniversitesi Yayınları No: 33, Gümüşhane.
• Ölsner, O. (1935). Gümüşhane Vilayetinin Maden Yataklarına Ait Rapor. MTA Raporu, No: 408, Ankara.
• Pamuk, B. (2006). XVII. asırda Gümüşhane (Canca) maden mukataasına dair bilgiler. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 30, 167-184. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/32980 adresinden alınmıştır.
• Saylan, K. (2015). Seyyahların Gözüyle Gümüşhane (Osmanlı Dönemi). Trabzon: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları, No: 32. https://kutuphane.gumushane.edu.tr/media/uploads/kutuphane/files/seyyahlarin_gozuyle_gumushane.pdf adresinden alınmıştır.
• Saylan, K. (2021). Bazı seyyah ve araştırmacıların Gümüşhane şehrinin kuruluşuyla ilgili iddialarına dair eleştiriler. Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 7 (12), 59-74. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1449557 adresinden alınmıştır.
• Sertkaya-Doğan, Ö. (2005). Türkiye’de altın madenciliği. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Dergisi, 13, 150-157. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/231207 adresinden alınmıştır.
• Sipahi, F. (1996). Camiboğazi ve Sarıtaş Yaylaları Arasındaki Bölgenin Petrografi Ve Maden Yatakları Açısından İncelenmesi. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trabzon. http://acikerisim.ktu.edu.tr/jspui/handle/123456789/4518 adresinden alınmıştır.
• Sipahi, F. (2005). Zigana Dağı (Torul-Gümüşhane) Volkanitlerindeki Hidrotermal Ayrışmaların Mineraloji Ve Jeokimyası. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Trabzon. http://acikerisim.ktu.edu.tr/jspui/handle/123456789/4970 adresinden alınmıştır.
• Sipahi, F. (2011). Formation of skarns at Gümüşhane (Northeastern Turkey). Neues Jahrbuch für Mineralogie-Abhandlungen, 188 (2), 169-190. doi: 10.1127/0077-7757/2011/0199
• Sipahi, F. (2019). Nature of tourmaline formation in quartz porphyry in the E Sakarya zone (NE Turkey): Geochemistry and isotopic approach. Periodico di Mineralogica, 88, 333-351. doi: 10.2451/2019PM859
• Sipahi, F., Uslu, S. (2016). Investigation of the quality and physical-geochemical characteristics of the drinking water in Gümüşhane (Turkey) city central. Arabian Journal of Geosciences, 9, 600. doi: 10.1007/s12517-016-2620-6.
• Sipahi, F., Sadıklar, M.B. (2010). The alteration mineralogy and mass change of the Zigana (Gümüşhane) volcanics of NE Turkey, Geological Bulletin of Turkey, 53, 122-155. https://search.trdizin.gov.tr/yayin/detay/119123/zigana-gumushane-kd-turkiyevolkanitlerinin-alterasyon-mineralojisi-ve-kutle-degisimi adresinden alınmıştır.
• Sipahi, F., Sadıklar, M.B. (2014). Geochemistry of dacitic volcanics in the Eastern Pontides (NE Turkey). Geochemistry International, 4, 329-349. doi: 10.1134/S0016702914040089
• Sipahi, F., Akpınar, İ., Saydam Eker, Ç., Kaygusuz, A., Vural, A., Yılmaz, M. (2017). Formation of the Eğrikar (Gümüşhane) Fe–Cu skarn type mineralization in NE Turkey: U–Pb zircon age, lithogeochemistry, mineral chemistry, fluid inclusion, and O-H-C-S isotopic compositions. Journal of Geochemical Exploration, 182, Part A, 32-52. doi: 10.1016/j.gexplo.2017.08.006
• Sipahi, F., Kaygusuz, A., Saydam Eker, Ç., Vural, A., Akpınar, İ. (2018). Late Cretaceous arc igneous activity: The Eğrikar monzogranite example. International Geology Review, 60 (3), 382-400. doi: 10.1080/00206814.2017.1336120
• Sipahi, F., Gücer, M.A., Saydam-Eker, Ç. (2020). Geochemical composition of magnetite from different iron skarn mineralizations in NE Turkey: implication for source of ore forming fluids. Arabian Journal of Geosciences, 13 (2), 1-15. doi: 10.1007/s12517-019-5052-2
• Sipahi, F., Saydam Eker, Ç., Akpınar, İ., Gücer, M.A., Vural, A., Kaygusuz, A., Aydurmuş, T. (2022). Eocene magmatism and associated Fe-Cu mineralization in northeastern Turkey: A case study of the Karadağ skarn. International Geology Review. doi: 10.1080/00206814.2021.1941323
• Tayyar, H. (2005). Mastra (Gümüşhane) epitermal altın yatağının jeolojik ve jeokimyasal özellikleri. Cumhuriyet Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp adresinden alınmıştır.
• Tüysüz, N., Akçay, M. (2000). Doğu Karadeniz bölgesindeki altın yataklarının karşılaştırmalı incelemesi. Cumhuriyetin 75. Yılı Yer Bilimleri ve Madencilik Kongresi, Ekim 2000, Bildiriler Kitabı içinde (s. 625-645). Ankara.
• Tüysüz, N., Er, M., Yılmaz, Z., Akıncı, A. (1995). Geology, mineralogy and alteration of the mastra epithermal gold-silver deposits, Gümüşhane NE-Turkey. Turkish Journal of Earth Sciences, 4, 11-21.
• Tüysüz, N., Özdoğan, K., Er, M., Yılmaz, Z., Ağanoğlu, A. (1994). Pontid adayayında carlin tipi Kaletaş (Gümüşhane) altın zuhuru. Türkiye Jeoloji Bülteni, 37, 41-46. http://tjb.jmo.org.tr/detail-article.php?articlekod=736 adresinden alınmıştır.
• Ünal, İ.H., Tuncer, S., Yoleri, B., Arslan, M. (2016). Türkiye ve Dünyada Altın. MTA Raporu, Ankara. https://www.mta.gov.tr/v3.0/sayfalar/bilgi-merkezi/maden-serisi/img/Altin.pdf adresinden alınmıştır.
• Vural, A., Akpınar, İ., Sipahi, F. (2021). Mineralogical and chemical characteristics of clay areas in Gümüşhane region (NE, Türkiye) and interpretation of these clay areas using Landsat 7/Landsat 8 satellite images with Crosta technique. Natural Resources Research, 30, 3955–3985. doi: 10.1007/s11053-021-09912-7
• Yiğit, Ö. (2006). Gold in Turkey- a missing link in Tethyan metallogeny. Ore Geology Reviews, 28, 147–179. doi: 10.1016/j.oregeorev.2005.04.003
• Yiğit, Ö. (2011). Discovered and undiscovered gold endowment of Turkey: a quantitative mineral resource assessment using GIS and rank statistical analysis. Mineralium Deposita, 47, 521–534. doi: 10.1007/s00126-011-0392-1
• Yorulmaz, Ş. (1994). Altın madenciliği tarihinde Batı Anadolu’nun yeri ve bir belge. Toplumsal Tarih Dergisi, 2 (1), 26-29.
• Yücel, M.B. (2018). Üretiminden ticari kullanımına titanyum. Doğal Kaynaklar ve Ekonomi Bülteni, 26, 63-76. https://www.mta.gov.tr/v3.0/sayfalar/hizmetler/kutuphane/ekonomi-bultenleri/2019_27/27-63-76.pdf adresinden alınmıştır.
• Yücel, M.B. (2020). Dünyada ve Türkiye’de Altın. MTA Raporu, Ankara. https://www.mta.gov.tr/v3.0/sayfalar/bilgi-merkezi/maden-serisi/altin.pdf adresinden alınmıştır.
• Altın Madencileri Derneği (2022, 28 Şubat). 28.02.2022 tarihinde https://altinmadencileri.org.tr/ adresinden alınmıştır.
• MTA (2019, 06 Eylül). 06.09.2021 tarihinde https://www.mta.gov.tr/v3.0/sayfalar/hizmetler/images/b_h/altin-gumus-2019.jpg adresinden alınmıştır.
• URL 1. (2022, 18 Mart). Altın, 18.03.2022 tarihinde https://tr.wikipedia.org/wiki/Altın adresinden alınmıştır.
• URL 2. (2022, 18 Mart). Altının Tarihsel Serüveni, 18.03.2022 tarihinde https://www.louisamour.com/altinin-tarihsel-seruveni adresinden alınmıştır.
• URL 3. (2022, 28 Şubat). 28.02.2022 tarihinde https://enerji.gov.tr/bilgimerkezi-tabikaynaklar-altin adresinden alınmıştır.
• URL 4. (2022, 28 Şubat). 28.02.2022 tarihinde www.gumustasmaden.com.tr adresinden alınmıştır.
• URL 5. (2022, 03 Ocak). 03.01.2022 tarihinde https://www.gumushane.gen.tr/v2/gumushane/gumushane-nin-2021-ihracat-rakamlari-yuz-guldurdu-h29353.html adresinden alınmıştır.
• URL 6. (2022, 1 Ağustos) 01.08.2022 tarihinde https://www.mta.gov.tr/v3.0/bilgi-merkezi/il-maden-potansiyelleri.html adresinden alınmıştır.
• World Gold Council, (2021, 06 Eylül). 06.09.2021 tarihinde https://www.gold.org/ adresinden alınmıştır.