Doğal Ortam Üzerinde Beşerî Etkinin Mekânsal Analizi: Denizli Örneği

Yıl 2023, Cilt: 21 Sayı: 1, 77 - 99, 30.04.2023

Rauf Belge , Cansu Duman

https://doi.org/10.33688/aucbd.1245140

Cited By: 2

Öz

Doğal ortam üzerinde insan etkisinin artması sonucunda doğal bozunumlar (bitki örtüsünün tahrip edilmesi, yanlış arazi kullanımı, erozyon) ve iklim değişikliği gibi çevresel sorunlar ortaya çıkmıştır. Bu sorunların giderek artış göstermesi, insanın çevre üzerindeki etkisinin belirlenmesi ve ölçülmesi problemini gündeme getirmiştir. Bu maksatla geliştirilmiş Beşerî Etki İndeksi, sınırları belirlenmiş bir alanda birden fazla parametreyi kullanarak mekân üzerinde antropojenik etkiyi ölçmeyi amaçlar. Bu çalışmada Beşerî Etki İndeksi kullanılarak Denizli ilinde antropojenik etkinin yoğunluğu ve mekânsal dağılışı analiz edilmiştir. Beşerî etki belirlenirken Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV) yöntemlerinden biri olan Analitik Hiyerarşi Süreci (AHP) kullanılmıştır. Yapılan analizler sonucunda Denizli ilinin %0,3’ü çok yüksek, %2’si yüksek, %4’ü orta dereceli insan etkisi altındadır. Buna karşın il yüzölçümünün %35’inde düşük ve %59’unda çok düşük insan etkisi altında olduğu tespit edilmiştir. Dolayısıyla Denizli’de beşerî etki yoğun olmakla birlikte belirli ve dar bir alanda faaliyet göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Denizli, Coğrafya, AHP, Beşerî Etki İndeksi, İnsan Ayak İzi

Spatial Analysis of Human Influence on the Natural Environment: The Case of Denizli

Öz

As a result of increasing human impact on the natural environment, environmental problems such as natural degradation, climate change, destruction of vegetation, land misuse, and erosion have emerged. The gradual increase in these problems has brought the problem of determining and measuring the human impact on the environment. The Human Influence Index, developed for this purpose, aims to measure the anthropogenic impact on space by using multiple parameters in a defined area. In this study, the intensity and spatial distribution of anthropogenic impact in Denizli province were analyzed by using the Human Influence Index. Analytic Hierarchy Process (AHP), one of the Multi-Criteria Decision Making (MCDM) methods, was used to determine the human impact. As a result of the analysis, 0.3% of Denizli province is under very high, 2% is under high and 4% is under moderate human impact. On the other hand, it was determined that 35% of the province's surface area is under low and 59% is under very low human influence. Consequently, although human influence in Denizli is intense, it has operated in a defined and restricted area.

Kaynakça

• Akşit, S., Duman, C. (2020). Gökpınar Baraj Gölü’nün hissedilen sıcaklık değerleri üzerindeki etkisi. Türk Coğrafya Dergisi, 74, 7-15. doi: 10.17211/tcd.579523
• Barrows, H. H. (1985). İnsan ekolojisi olarak coğrafya. Çev. Erol Tümertekin. Coğrafya Dergisi, 1, 153-172. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iucografya/issue/25050/264447 adresinden alınmıştır.
• Bayar, R., Karabacak, K. (2020). Arazi örtüsü üzerindeki beşerî etkinin belirlenmesi: Ankara ili örneği. Coğrafya Dergisi, 41, 29-43. doi: 10.26650/JGEOG2019-0043
• Bayar, R. (2003). Arazi kullanımı-nüfus ilişkisi: Anamur örneği. Coğrafi Bilimler Dergisi, 1(1), 97-116. doi: 10.1501/Cogbil_0000000023
• Belge, R. (2018). Denizli kent kimliğini oluşturan coğrafi öğeler. Ege Coğrafya Dergisi, 27(2), 167-181. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ecd/issue/41304/499233 adresinden alınmıştır.
• Belge, R. (2023). Ulaşım coğrafyası açısından bir inceleme: Denizli ili. Pamukkale Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 54, 275-289. doi: 10.30794/pausbed.1127575
• Bilgili, M. (2017). Coğrafyanın bilimsel kimliğine postyapısalcı bir yaklaşım. Marmara Coğrafya Dergisi, (35), 101-109. doi: 10.14781/mcd.291173
• Çiçek, İ., Doğan, U. (2005). Ankara’da şehir ısı adasının incelenmesi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 3(1), 57-72. doi: 10.1501/Cogbil_0000000049
• Darkot, B., Tuncel, M. (1995). Ege Bölgesi Coğrafyası. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay. No.2365.
• Duman, C. (2022). Karamenderes Havzası’nın (Çanakkale) coğrafi ekolojisi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı. Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Erdoğan, T., Uyanık, S.E. (2020). Babadan oğula aktarılan bir miras olarak ayakkabıcılık mesleğinde yaşanan değişimler: Denizli-Yeşilyuva örneği. Journal of Economy Culture and Society, 1, 207-228. doi: 10.26650/JECS2019-0096
• Ertek, T. (2017). Antropojenik jeomorfoloji: Konusu, kökeni ve amacı. Türk Coğrafya Dergisi, 69, 69-79. doi: 10.17211/tcd.319409
• Richard T. T. Forman, Deblinger, R. D. (2000). The ecological road-effect zone of a Massachusetts (U.S.A.) suburban highway. Conservation Biology, 14 (1), 36–46. http://www.jstor.org/stable/2641902 adresinden alınmıştır.
• Göney, S. (1975). Büyük Menderes Bölgesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi. Yay. No: 1895.
• Göney, S. (1984). Şehir Coğrafyası. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay. No: 2274.
• Gözenç, S. (1978). Küçük Menderes Havzasında Arazinin Kullanılış ve Sınıflandırılması. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları. No.2396.
• Kara, H., Belge, R. (2022). Büyükşehir belediyesine dönüştürülen illerde şehir ve kır nüfusunun belirlenmesi: Denizli örneği. Türk Coğrafya Dergisi, (81), 69-82. doi: 10.17211/tcd.1121832
• Kara, H., Balık, İ. Gökburun, İ. (2021). Hierapolis adını Pamukkale’ye dönüştüren mekân: Selçuklu Kalesi. Journal of History School, 55, 4089-4113. doi: 10.29228/joh.52612
• Keyman, E.F.,Lorasdağı, B. K. (2020). Sekiz Kentin Hikayesi. İstanbul: Metis Yayınları.
• Koca, H., Çetin, B. (2011). Yatağan kasabasında (Denizli-Serinhisar) ev tipi imalat sanayinin coğrafi özellikleri. Doğu Coğrafya Dergisi, 10(14), 179-207. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunidcd/issue/2435/30942 adresinden alınmıştır.
• Leu, M., Hanser, S. E., Knick, S. T. (2008). The human footprint in the west: A large scale analysis of anthropogenic impacts. Ecological applications, 18(5), 1119-1139. doi: 10.1890/07-0480.1
• Lewis, S., Maslin, M. (2015). Defining the Anthropocene. Nature, 519, 171-180. doi: 10.1038/nature14258
• McGowan, P. (2016). Mapping the terrestrial human footprint. Nature, 537,172-173. doi: 10.1038/537172a
• Mortan, K., Atalay, İ. (2019). Türkiye’nin Kültür Atlası. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Pattison, W. D. (1964). The four traditions of geography. Journal of Geography, 63(5), 211-216.
• Saaty T.L., Özdemir, S.M. (2003). Why the magic number seven plus or minus two. Mathematical and Computer Modelling, 38(3-4), 233-244. doi: 10.1016/S0895-7177(03)90083-5
• Saaty, R. W. (1987). The analytic hierarchy process-What it is and how it is used. Mathl Modelling, 9 (3-5), 161-176. doi: 10.1016/0270-0255(87)90473-8
• Saaty, T. L. (1994). How to make a decision: The analytic hierarchy process. Interfaces, 24, 19-43. doi: 10.1287/inte.24.6.19
• Saaty, T. L., Vargas, L. G. (2001). Models, Methods, Concepts and Applications of the Analytic Hierarchy Process. Boston: Kluwer Academic Publishers.
• Sanderson, E. W., Jaiteh, M., Levy, M. A., Redford, K. H., Wannebo, A. V., Woolmer, G. (2002). The human footprint and the last of the wild. BioScience, 52(10), 891-904. doi: 10.1641/0006-3568(2002)052[0891:THFATL]2.0.CO;2
• Stathakis, D., Tselios, V., Faraslis, I. (2015). Urbanization in European regions based on night lights. Remote Sensing Applications: Society and Environment, 2, 26-34. doi: 10.1016/j.rsase.2015.10.001
• Steffen, W., Crutzen, P. J., McNeill, J. R. (2007). The Anthropocene: Are humans now overwhelming the great forces of nature? Ambio, 36(8), 614–621. http://www.jstor.org/stable/25547826 adresinden alınmıştır.
• Şanlı, C., Kara, H. (2019). Determination of thermal tourism potential in Karahayıt, Denizli: A study on local tourists. International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 40, 66-282. doi: 10.32003/iggei.562581
• Tağıl, S., Görmüş, S., Cengiz, S. (2018). The relationship of urban expansion, landscape patterns and ecological processes in Denizli, Turkey. Journal of the Indian Society of Remote Sensing, 46(8), 1285–1296. doi: 10.1007/s12524-018-0801-3
• Tanoğlu, A. (1969). Beşerî Coğrafya: Nüfus ve Yerleşme. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları No.1183.
• Trombulak, S.C., Frissell, C.A. (2000) Review of ecological effects of roads on terrestrial and aquatic communities. Conservation Biology, 14, 18-30. doi: 10.1046/j.1523-1739.2000.99084.x
• Tunçdilek, N. (1985). Türkiye’de Relief Şekilleri ve Arazi Kullanımı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Yay. No.3.
• Tümertekin, E. (1987). Ulaşım Coğrafyası. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları No. 2053.
• Uğur, A. (2020). Belediye logoları ve şehir kimliği: Denizli ili örneği. İçinde M. Aydın & S. İnan. (Eds.), Dr. Kemal Daşcıoğlu’na Vefa Kitabı (s. 895-916). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Üyük, A, Uzun, A., Çardak, Ç. (2020). CORINE verileri ile değişim analizi: Denizli ili örneği. Turkish Journal of Landscape Research, 3 (2), 97-107. https://dergipark.org.tr/tr/pub/peyad/issue/59166/839426 adresinden alınmıştır.
• Venter, O., Sanderson, E. W., Magrach, A., Allan, J. R., Beher, J., Jones, K. R., ..., Watson, J. E. (2016). Global terrestrial human footprint maps for 1993 and 2009. Scientific Data, 3, 1-10. doi: 10.1038/sdata.2016.67
• Weinzettel, J., Vačkář, D., Medková, H. (2018). Human footprint in biodiversity hotspots. Frontiers in Ecology and the Environment, 16(8), 447-452. doi: 10.1002/fee.1825
• Wigginton, N. S., Fahrenkamp-Uppenbrink, J., Wible, B., Malakoff, D. (2016). Cities are the future. Science, 352(6288), 904-905. doi: 10.1126/science.352.6288.904 Yıldırım, V., Kalkan, K. (2021). Türkiye için gece ışıkları ve insani gelişme endeksinin mekânsal istatistiksel analizi. Harita Dergisi, 165, 43-56. https://www.harita.gov.tr/uploads/files/articles/turkiye-icin-gece-isiklari-ve-insani-gelisme-endeksinin-mekansal-istatistiksel-analizi--1271.pdf adresinden alınmıştır.
• Zhou Y.D., Shi M.L. (2009). Rail transit project risk evaluation based on AHP model. Second International Conference on Information and Computing Science, 3, 236-238. doi: 10.1109/ICIC.2009.265