ROMA HUKUKUNDA AKIL HASTALARININ FİİL EHLİYETİ

Yıl 2023, Cilt: 72 Sayı: 3, 1511 - 1558, 26.10.2023

Mehmet Mert Özyıldırım

https://doi.org/10.33629/auhfd.1198637

Öz

Fiil ehliyeti kavramı, kişinin kendi fiilleri aracılığıyla hukuki sonuç doğurabilecek işlemleri bizzat yapabilme salâhiyetini ifade etmektedir. Akıl hastalarının, her ne kadar belirli koşullarda hak ehliyetine sahip olmaları mümkün olsa da Roma Hukuku’nun Eski Hukuk Dönemi’nden beri fiil ehliyetlerinin kısıtlanması gerektiğine karar verilmiştir. Bu kapsamda, ilgili kişilerin malvarlıklarının yönetimi açısından kendilerine bir kayyım (curator furiosi) tayin edilmesi uygun görülmüştür. Tayin edilen kayyımların, akıl hastasının hukuki işlemlerine izin veya onam vermesi yetmemekte, fakat bu işlemleri akıl hastası adına bizzat kendilerinin yapması gerekmektedir. Ancak istisnai olarak, akıl hastalarının bizzat kendi fiilleri sonucunda taraf olabileceği hukuki işlemler de mevcut olduğu için konunun dikkatlice irdelenmesi önem arz etmektedir. Bu bağlamda çalışmada, öncelikle akıl hastalığının tanımına yer verilerek Roma Hukuku’ndaki terminoloji sorunu üzerinde durulmuş, daha sonra hastalığın teşhis edilmesi ile curator atanması süreçleri incelenmiş, son olarak da bu kişilerin fiil ehliyetinin kısıtlanmasının hukuki sonuçları, aile hukuku, borçlar hukuku ve eşya hukuku kapsamında ayrı ayrı ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Akıl Hastalığı, Kayyım Tayini, Furiosus, Dementia, Akli Melekelerin Yeniden Kazanılması

Kaynakça

• Accarias, Calixte. Précis de droit romain, Tome I. Paris: Cotillon, 1874.
• Appleton, Charles. Le fou et le prodigue, en droit romain. Paris: E. Thorin&Fils, 1893.
• Aras, Bahattin. "Roma Hukukunda Evlenme ve Boşanma (Divortium)." Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 18, S. 2 (2010): 215–242.
• Audibert, Adrien. “Des deux formes d'aliénation mentale reconnues par le droit romain (furor et dementia).” Nouvelle revue historique de droit français et étranger 14, (1890): 846–890.
• Ayiter, Kudret ve Koschaker, Paul. Modern Hususi Hukuka Giriş Olarak Roma Hukukunun Ana Hatları. İzmir: Sevinç Matbaası, 1993.
• Ayiter, Kudret. Roma Hukuku Dersleri: Aile Hukuku. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1963.
• Bán, Katalin. “Madness in Seneca’s Medea and Celsus’s De Medicina.” Graeco-Latina Brunensia 24, no. 1 (2019/1): 5–16.
• Berger, Adolf. Encyclopedic Dictionary of Roman Law. Philadelphia: The American Philosophical Society, 1968.
• Berki, Şakir. Roma Hukuku. Ankara: Nur Basımevi, 1949.
• Buckland, William Warwick. A Text-Book of Roman Law from Augustus to Justinian. Cambridge: Cambridge University Press, 1921.
• Cook, W. G. H. “Mental Deficiency and the English Law of Contract.” Columbia Law Review 21, no. 5 (1921): 424–441.
• Cousin, Albert. Des incapacités résultant de la folie en droit romain et en droit français. Paris: Alphonse Derenne, 1881.
• De Jong, Hylkje. “The development of Enrichment Liability: Byzantine Law in the Teachings of the Digest of Stephanus.” Fundamina 16, no. 1 (2010): 29–39.
• Demangeat, Charles. Cours élémentaire de droit romain, Tome 1. Paris: Marescq aîné, 1866.
• Descheemaeker, Eric. “Obligations quasi ex delicto and Strict Liability in Roman Law.” The Journal of Legal History 31, no. 1 (2010): 1–20.
• Di Marzo, Salvatore. Roma Hukuku. çev. Ziya Umur. İstanbul: İsmail Akgün Matbaası, 1959.
• Diez, Javier Rodriguez. Potestas alienandi, Transfer of ownership by a non-owner from Roman law to the DCFR. Oisterwijk: WLP, 2016.
• Dural, Mustafa. “Roma Hukukunda Akit Benzerleri.” İstanbul Hukuk Mecmuası 33, S. 3-4 (1967): 257–272.
• Dysert, Anna. Capturing Medical Tradition: Caelius Aurelianus’ on Acute Diseases. Hirundo, (2007): 161–173.
• Erdoğmuş, Belgin. Roma Borçlar Hukuku Dersleri. İstanbul: Der Yayınları, 2005. (Borçlar Hukuku).
• Erdoğmuş, Belgin. Roma Eşya Hukuku. İstanbul: Der Yayınları, 2018. (Eşya Hukuku).
• Ernout, Alfred ve Meillet, Alfred. Dictionnaire étymologique de la langue latine. Paris: Klincksieck, 2001.
• Evans, Elizabeth Cornelia. “Roman Descriptions of Personal Appearance in History and Biography.” Harvard Studies in Classical Philology 46 (1935): 43–84.
• Gardner, Jane F. Being a Roman Citizen. London: Routledge, 1993.
• Gazmuri Susana. “The Mentally Ill in Roman Society (Late Republic and Empire).” ARGOS 30 (2006): 87–102.
• Girard, Paul Frédéric. Manuel élémentaire de droit romain. Paris: Arthur-Rousseau, 1918.
• Gönenç, Fulya İlçin. “Roma Hukukunda Boşanma (Divortium).” AÜEHFD 7, S. 1-2 (Haziran-2003): 645–654.
• Günal, Ahmet Nadi. “Roma Hukukunda Kazandırıcı Zamanaşımı ile Mülkiyetin İktisabının Yeri ve Önemi.” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 47, S. 1-4 (1998): 119–136.
• Güneş Ceylan, Seldağ. “Roma Hukuku'nda Kayyımlık (Cura) Müessesesine Genel Bir Bakış.” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 53, S. 1 (2004): 221–230.
• Hächler, Nikolas. “Galen’s Observations on Diseases of the Soul and the Mind of Men.” Rosetta 13 (2013): 53–72.
• Hilton, John. “Furor, dementia, rabies: Social displacement, madness and religion in the metamorphoses of Apuleius,” Acta Classica, no. 3 (2009): 84–105.
• Hunter, William Alexander. A Systematic and Historical Exposition of Roman Law in the Order of a Code. London: William Maxwell&Son, 1803.
• Israelowich, Ido. “Physicians as Figures of Authority in the Roman Courts.” Historia: Zeitschrift Für Alte Geschichte 63, no. 4 (2014): 445–462.
• İpek, Nurcan. "Roma Hukukunda Hısımlık." Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 21, S. 1 (2015): 167–204.
• İpek, Nurcan. “Roma Hukukunda Yardım Nafakası Yükümlülüğü.” Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 19, S. 3 (2013): 277–290.
• Karadeniz Çelebican, Özcan. Roma Eşya Hukuku. Ankara: Turhan Kitabevi, 2015. (Eşya Hukuku).
• Karadeniz Çelebican, Özcan. Roma Hukuku: Tarihi, Kaynaklar, Genel Kavramlar, Kişiler Hukuku, Hakların Korunması. Ankara: Turhan Kitabevi, 2019. (Roma Hukuku).
• Kaser, Max. Roman Private Law. çev. Rolf Dannenbring. Pretoria: Gutenberg Book Printers, 1984.
• King, Peter. The Cognitio into Insanity. University of North Carolina, PhD thesis, Chapel Hill, 2000.
• Korkmaz, Fırat. Roma Hukukunda Stipulatio. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir, 2014.
• Leage, Richard ve Prichard, William. Leage's Roman Private Law: Founded on the Institutes of Gaius and Justinian. London: St. Martin’s Press, 1961.
• May, Gaston. Éléments de droit romain, à l'usage des étudiants des Facultés de droit. Paris: Larose & Forcel, 1901.
• Maynz, Charles. Cours de droit romain, précédé d'une introduction contenant l'histoire de la législation et des institutions politiques de Rome, Vol. I. Paris: A. Durand & Pedone-Lauriel, 1891.
• Melville, Robert. A Manual of the Principles of Roman Law Relating to Persons, Property, and Obligations with a Histrorical Introduction. Edinburg: W Green&Son, 1921.
• Monier, Raymond. Manuel élémentaire de droit romain, Tome I. Paris: Domat Montchrestien, 1947.
• Mousourakis, George. Fundamentals of Roman Private Law. New York: Springer, 2012.
• Myers, Bob. “Drapetomania”: Rebellion, Defiance and Free Black Insanity in the Antebellum United States. University of California, PhD thesis, Los Angeles, 2014.
• Oğuzoğlu, Hüseyin Cahit. Roma Hukuku. Ankara: Yeni Desen Matbaası, 1959.
• Paschall, Dorothy May. “The Vocabulary of Mental Aberration in Roman Comedy and Petronius.” Language 15, no. 1 (1939): 4–88.
• Petit, Eugène. Traité élémentaire de droit romain. Paris: Arthur Rousseau, 1903.
• Rado, Türkan. Roma Hukuku Dersleri Borçlar Hukuku. İstanbul: Filiz Kitabevi, 2018.
• Renier, Ernest. “Observations sur la terminologie de l’aliénation mentale,” RIDA, n°4 (1950): 429–455.
• Rosen, George. Madness in Society: Chapters in the Historical Sociology of Mental Illness. Chicago: University of Chicago Press, 1968.
• Rotenstreich, Nathan. “On the Ecstatic Sources of the Concept of Alienation” The Review of Metaphysics 16, no. 3 (1963): 550–555.
• Sachdev, Perminder. Is It Time to Retire the Term “Dementia?.” J Neuropsychiatry Clin Neurosci 12, no. 2 (Spring 2000): 276–279.
• Schulz, Fritz. Classical Roman Law. Oxford: Clarendon Press, 1951.
• Somer, Pervin. “Dar Anlamda Roma Aile Hukukunun Esasları.” Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1, S. 2 (2002): 155–180.
• Söğütlü Erişgin, Özlem. Haksız Fiil Benzerleri (Quasi Delicta). Ankara: İmaj Yayınevi, 2002.
• Söğütlü, Özlem. Roma Özel Hukuku. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2020.
• Spruit, J. E. “The Penal Conceptions of the Emperor Marcus Aurelius in Respect of Lunatics.” International Journal of Law and Psychiatry 21, no. 4 (1998): 315–333.
• Tahiroğlu, Bülent ve Erdoğmuş, Belgin. Roma Hukuku Dersleri: Tarihi Giriş, Hukuk Tarihi, Genel Kavramlar, Usul Hukuku. İstanbul: Der Yayınları, 2018.
• Tahiroğlu, Bülent. Roma Borçlar Hukuku. İstanbul: Der Yayınları, 2016.
• Toohey, Peter. "Madness in the Digest." In Mental Disorders in the Classical World, ed. William Harris, 441¬–460. Leiden: Brill, 2013.
• Trenchard-Smith, Margaret. “Insanity, Exculpation and Disempowerment in Byzantine Law.” In Madness in Medieval Law and Customs, ed. Wendy J. Turner, 1–20. Leiden: Brill, 2010.
• Umur, Ziya. Roma Hukuku Ders Notları. İstanbul: Beta Yayınevi, 1987. (Ders Notları)
• Umur, Ziya. Roma Hukuku Lügatı. İstanbul: Fakülteler Matbaası, 1975. (Lügat).
• Umur, Ziya. Roma Hukuku: Tarihi Giriş – Kaynaklar – Umumi Mefhumlar – Hakların Himayesi. İstanbul: Fakülteler Matbaası, 1974. (Roma Hukuku).
• Üçer, Mehmet. Roma Hukukuna Giriş. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2021.
• Yeşiller, Mehmet. “Roma Hukuku’nda Hükümsüzlük Halleri.” Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 15, S. 3 (2011): 77–94.
• Yıldız, Sevil. “Roma Hukukunda Evlenme Engelleri.” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 69, S. 2 (2020): 879–914.