An Etymological and Semantic Investigation of the Word akhlāq

Yıl 2016, Cilt: 57 Sayı: 2, 121 - 136, 01.08.2016

Suat Koca

https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001455

Öz

This paper aims to carry out an investigation of the word akhlāq (s. khuluq) from an etymological-semantic perspective by mainly considering the classical Arabic lexicons. Although this word is often used as signifying “moral”, the root kh-l-q and the word akhlāq derived from this root does not directly involve a moral content. Even a small survey through classical Arabic lexicons shows that the primary meaning of the word kh-l-q is taqdīr, that is, “the act of measuring or determining the measure or proportion, and making a thing by measure.” Based on these data, the word akhlāq is considered and defined to be the nature and moral character of the human in the classical Arabic lexicons. This approach is consistent with the moral conception of the classical virtue ethics. The lexicographical meaning of the word akhlāq is also immanent in the way it is used in classical religious, philosophical, and literary texts

Anahtar Kelimeler

kh-l-q, moral, ethics, taqdīr (measuring), character, temperament, personality, virtue, tradition

Ahlak Kavramı Üzerine Etimolojik ve Semantik Bir Araştırma

Öz

Bu çalışma klasik Arapça sözlükler çerçevesinde ahlak sözcüğünün anlamı üzerine odaklanmakta ve kavramın etimolojik-semantik bir analizini sunmayı amaçlamaktadır. Ahlak, Arapça ḫ-l-ḳ kökünden gelmektedir ve bu kök doğrudan ahlaka taalluk eden bir unsur taşımamaktadır. ḫ-l-ḳ kökünün hemen bütün türevleri, bu kökün temel anlamı olan taḳdīr ile ilişkilendirilmiştir. Klasik sözlüklerde ahlak, en genel anlamıyla insanın yaratılıştan gelen kökleşmiş doğası ve karakteri olarak anlaşılmakta ve tanımlanmaktadır. Bu anlayış, büyük ölçüde erdem etiğine dayalı klasik ahlak tasavvuruyla da örtüşmektedir. Ahlakın sözlük anlamı, bu sözcüğün klasik dinî, felsefî ve edebî metinlerdeki kullanımında içkin durumdadır

Anahtar Kelimeler

ḫ-l-ḳ, ahlak, taḳdīr, karakter, huy, kişilik, erdem, alışkanlık, gelenek

Kaynakça

• Abdurrazzāḳ b. Hemmām. el-Muṣannef. 10 c. Tah. Ḥabīburraḥmān el-Aẓamī. Hind: el-Meclisu’l-İlmī; Beyrut: el-Mektebu’l-İslāmī, 1403.
• Alcalay, Reuben. The Complete English-Hebrew Dictionary. Tel Aviv-Jerusalem, 1962.
• el-Askerī, Ebū Hilāl Ḥasen b. Abdillāh b. Sehl. el-Furūḳu’l-LuŞaviyye. Kahire: Dāru’l-İlm ve’s̠-S̠eḳāfe, tsz.
• ---------. el-Vucūh ve’n-Neẓāir. Tah. Muḥammed Us̠mān. Kahire: Mektebetu’s̠- eḳāfeti’d-Dīnīyye, 2007.
• Atayman, Veysel. Etik. İstanbul: Don Kişot Yayınları, 2005.
• el-Cābirī, Muḥammed Ābid. el-Aḳlu’l-Aḫlāḳiyyu’l-Arabī. Ed-Dāru’l-Beyḍā: Dāru’n-Neşri’l-MaŞribiyye, 2001.
• el-Cevherī, Ebū Naṣr İsmāīl b. Ḥammād. eṣ-Ṣiḥāḥ: Tācu’l-LuŞa ve Ṣiḥāḥu’l- Arabiyye. 6 c. Tah. Aḥmed AbdulŞafūr Aṭṭār. Beyrut: Dāru’l-İlm li’l- Melāyīn, 1987.
• ed-Dāraḳuṭnī, Ebū’l-Ḥasen Alī b. Umer b. Aḥmed. es-Sunen. 5 c. Tah. Şuayb el- Arnaūṭ ve diğerleri. Beyrut: Muessesetu’r-Risāle, 2003.
• ed-Dārimī, Ebū Muḥammed Abdullāh. el-Musnedu’l-Cāmi. Tah. Nebīl b. Hāşim el- İamrī. Beyrut: Dāru’l-Beşāiri’l-İslāmiyye, 2013.
• Demirdöven, Necla Yasdıman. “Arapça Sözlüklerde (ق ل خ) H-L-K Kökü Türevleri ve Verilen Kur’an Ayeti Örneklerinin Mukayesesi,” EKEV Akademi Dergisi 19:63 (2015), ss.243-286.
• ed-Dihlevī, Şāh Veliyyullāh. Ḥuccetullāhi’l-BāliŞa. 2 c. Tah. es-Seyyid Sābiḳ. Beyrut: Dāru’l-Cīl, 2005.
• Ebū’l-Beḳā el-Kefevī & Eyyūb b. Mūsā el-Ḥuseynī. el-Kulliyyāt. Tah. Adnān Dervīş ve Muḥammed el-Mıṣrī. Beyrut: Muessesetu’r-Risāle, 1998.
• el-İazzālī, Ebū Ḥāmid. İḥyāu Ulūmi’d-Dīn. 4 c. Beyrut: Dāru’l-Marife, tsz.
• el-Ḫarāiṭī, Ebū Bekr Muḥammed b. Cafer. Mekārimu’l-Aḫlāḳ ve Meālīhā ve Maḥmūdu Ṭarāiḳihā. Tah. Eymen Abdulcābir el-Buḥayrī. Kahire: Dāru’l- Āfāḳi’l-Arabī, 1999.
• ---------. Mesāvī’l-Aḫlāḳ ve Meẕmūmuhā. Tah. Muṣṭafā b. Ebī’n-Naṣr eş-Şelebī. Cidde: Mektebetu’s-Sevādī, 1993.
• Ḫalīl b. Aḥmed. Kitābu’l-Ayn. 8 c. Tah. Mehdī el-Maḫzūmī ve İbrāhīm es- Sāmerrāī. Beyrut: Dāru Mektebeti’l-Hilāl, tsz.
• Hökelekli, Hayati. “Şahsiyet,” TDV İslam Ansiklopedisi, c.38, ss.297-298.
• İbn Asākir, Ebū’l-Ḳāsim Alī b. el-Ḥasen. Tārīḫu Dimeşḳ. 80 c. Tah. Amr b. İarāme el-Amravī. Beyrut: Dāru’l-Fikr, 1995.
• İbn Cinnī, Ebū’l-Fetḥ Us̠mān. el-Ḫaṣāiṣ. 3 c. Tah. Muḥammed Ali en-Neccār. Beyrut: Ālemu’l-Kutub, tsz.
• İbn Fāris, Ebū’l-Ḥuseyn Aḥmed. Mucemu Meḳāyisi’l-LuŞa. 6 c. Tah. Abdusselām Muḥammed Hārun. Beyrut: Dāru’l-Fikr, 1979.
• İbn Ḥanbel, Aḥmed. el-Musned. 6 c. Kahire: Muessesetu Ḳurṭuba, tsz.
• İbn Ḳuteybe, Ebū Muḥammed Abdullāh b. Muslim ed-Dīneverī. Uyūnu’l-Aḫbār. 4 c. Tah. Yūsuf Alī Ṭavīl. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1986.
• İbn Māce, Ebū Abdillāh Muḥammed b. Yezīd. es-Sunen. Tah. İmād eṭ-Ṭayyār, Yāsir Ḥasan, İzzuddīn Ḍillī. Beyrut: Muessesetu’r-Risāle, 2013.
• İbn Miskeveyh, Ebū Alī Aḥmed b. Muḥammed b. Yaḳūb. Tehẕību’l-Aḫlāḳ. Tah. İbnu’l-Ḫaṭīb. Kahire: Mektebetu’s̠-S̠eḳāfeti’d-Dīniyye, tsz.
• İbn Mufliḥ, Ebū Abdillāh Şemsuddīn el-Maḳdisī. el-Ādābu’ş-Şeriyye ve’l-Minaḥi’l- Meriyye. Beyrut: Ālemu’l-Kutub, tsz.
• İbn Sīde, Ebū’l-Ḥasen el-Mursī. el-Muḥaṣṣaṣ. 5 c. Tah. Ḫalīl İbrāhīm Ceffāl. Beyrut: Dāru İḥyāi’t-Turās̠i’l-Arabī, 1996.
• İbnu’l-Es̠īr, Ebū’s-Seādāt Mecduddīn el-Mubārak el-Cezerī. en-Nihāye fī İarībi’l- Ḥadis̠ ve’l-Es̠er. 5 c. Tah. Ṭāhir Aḥmed ez-Zāvī ve Maḥmūd Muḥammed eṭ-Ṭanāḥī. Beyrut: el-Mektebetu’l-İlmiyye, 1979.
• Koca, Suat. “Aydınlıkta Saklanan Bir Ayet: ve inneke le-alā ḫuluḳin aẓīm (68/el- Ḳalem:4) Ayeti Çerçevesinde Ḫuluḳ Kavramını Yeniden Düşünmek,” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 55:2 (2014), ss.27-58.
• ---------. “Hadis Rivayetlerinde Ahlak Kavramı: Literal-Semantik Bir Analiz,” İslâmî Araştırmalar 27:2 (2016), ss.173-182.
• Kutluer, İlhan. İslam’ın Klasik Çağında Felsefe Tasavvuru. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• ---------. “Câlînûs,” TDV İslam Ansiklopedisi, c.7, ss.32-34.
• MacIntyre, Alasdair. Erdem Peşinde. Terc. Muttalip Özcan. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2001.
• Muslim b. el-Ḥaccāc, Ebū’l-Ḥuseyn el-Ḳuşeyrī. el-Cāmiu’ṣ-Ṣaḥīḥ. Tah. İzzuddīn Ḍillī, İmād eṭ-Ṭayyār, Yāsir Ḥasan. Beyrut: Muessesetu’r-Risāle, 2013.
• Mutercim Āṣim Efendi. Ḳāmūs Tercumesi: el-Okyānūsu’l-Basīṭ fī Tercemeti’l- Ḳāmūsi’l-Muḥīṭ. 3 c. İstanbul: Bahriye Matbaası, 1305.
• Özlem, Doğan. Etik –Ahlak Felsefesi–. İstanbul: İnkılâp Yayınları, 2004.
• Özturan, Hümeyra. Ahlâk Felsefesinin Temel Problemleri: Seçme Metinler. Ankara: Nobel Yayıncılık, 2015.
• Pieper, Annemarie. Etiğe Giriş. Terc. Veysel Atayman ve Gönül Sezer. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1999.
• er-RāŞib el-İṣfahānī, Ebū’l-Ḳāsim Ḥuseyn b. Muḥammed. el-Mufradāt fī İarībi’l- Ḳurān. Tah. Ṣafvān Adnān Dāvūdī. Dimeşḳ: Dāru’l-Ḳalem; Beyrut: ed- Dāru’ş-Şāmiyye, 1412.
• ---------. Muḥāḍarātu’l-Udebā ve Muḥāverātu’ş-Şuarā ve’l-BuleŞā. Beyrut: Şeriketu Dāri’l-Erḳam, 1420.
• ---------. eẕ-Ẕerīa ilā Mekārimi’ş-Şerīa. Tah. Ebū’l-Yezīd Ebū Zeyd el-Acemī. Kahire: Dāru’s-Selām, 2007.
• Sahaikan, William S. Ethics: An Introduction to Theories and Problems. New York: Barnes & Noble Books, 1974.
• Scharfstein, Ben-Ami & Raphael Sappen. English-Hebrew Dictionary. Ed. Zevi Scharfstein. Tel Aviv-New York, 1961.
• Schmid, H. H. “קלה-ḥlq,” Ernst Jenni, Claus Westermann (ed.), Theological Lexicon of the Old Testament. İng. terc. Mark E. Bidlle (Peabody, MA: Hendricson Publisher, 1997) içinde, c.1, s.432.
• eṭ-Ṭaberī, Ebū Cafer Muḥammed b. Cerīr. Cāmiu’l-Beyān fī Tevīli’l-Ḳurān. 24 c. Tah. Aḥmed Muḥammed Şākir. Beyrut: Muessesetu’r-Risāle, 2000.
• eṭ-Ṭaḥāvī, Ebū Cafer Aḥmed b. Muḥammed b. Selāme. Şerḥu Muşkili’l-Ās̠ār. 16 c. Tah. Şuayb el-Arnaūṭ. Beyrut: Muessesetu’r-Risāle, 2006.
• Taslaman, Caner. Ahlâk, Felsefe ve Allah. İstanbul: Etkileşim Yayınları, 2014.
• et-Tehānevī, Muḥammed b. Alī. Keşşāfu İṣṭilāḥāti’l-Funūn. 2 c. Beyrut: Dāru’l- Kutubi’l-İlmiyye, 1988.
• Theological Dictionary of the Old Testament, ed. G. Johannes Botterweck, Helmer Ringgren, Almanca’dan terc. David E. Green. Grand Rapids, Michigan: William B. Eerdmans Pulishing Company, 1980.
• et-Tirmiẕī, Muḥammed b. Īsā. es-Sunen. Tah. İzzuddīn Ḍillī, İmād eṭ-Ṭayyār, Yāsir Ḥasen. Beyrut: Muessesetu’r-Risāle, 2013.
• Ünver, Mustafa. “Kur’an’da Yaratma Konulu Bir Kavram: Haleqa,” İslâmî Araştırmalar 15:4 (2002), ss.497-511.
• ez-Zebīdī, Ebū’l-Feyḍ el-Murtaḍā. Tācu’l-Arūs min Cevāhiri’l-Ḳāmūs. 40 c. Beyrut: Dāru’l-Hidāye, tsz.