Ibn Malak’s Method of Hadith Analysis in His Mabāriq al-Azhār Sharḥ Mashāriq alAnwār and its Place within the Literature of Hadith Commentaries

Yıl 2012, Cilt: 53 Sayı: 1, 1 - 34, 01.04.2012

Suat Koca

https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001094

Cited By: 3

Öz

Ibn Malak’s Method of Hadith Analysis in His Mabāriq al-Azhār Sharḥ Mashāriq alAnwār and its Place within the Literature of Hadith Commentaries The purpose of this article is to analyze the method and structural properties of a hadith commentary (sharḥ) entitled Mabāriq al-Azhār by Ibn Malak (d. after 821/1418), a scholar who lived in the era of the Aydınoğulları , one of the Anatolian Turkish principalities, and to discuss its place in the literature of hadith commentaries. This work is a commentary on al-Ṣaghānī‘s (d.650/1252) Mashāriq al-Anwār, a well-known compilation of hadith. Both works were used at Ottoman madrasas and particularly the dār al-ḥadīths for centuries. Mabāriq al-Azhār can be described as a concise, pedagogical and functional textbook of hadith. Nevertheless, it should not be considered as a classical and original hadith commentary.Rather, it seems to be a secondary work, not only in terms of its content and structure, but also with regard to its target readership

Anahtar Kelimeler

Ibn Malak, al-Ṣaghānī, Mabāriq al-Azhār, Mashāriq al-Anwār, Sharḥ, Hadith

İbn Melek’in Mebāriḳu’l-Ezhār Şerḥu Meşāriḳi’l-Envār’ındaki şerh yöntemi ve eserin hadis şerh literatüründeki yeri

Öz

Bu çalışma, Anadolu Beyliklerinden Aydınoğulları döneminde yetişmiş çok yönlü bir bilgin olan İbn Melek‘in (ö.821/1418‘den sonra) Mebāriḳu’l-Ezhār adlı hadis şerhini konu almaktadır. Bu şerh eṣ-ṢaŞānī‘ye (ö.650/1252) ait Meşāriḳu’l-Envār adlı derleme hadis eseri üzerine kaleme alınmıştır. Her iki eser de Osmanlı medreselerinde ve bilhassa dâru‘l-hadislerde asırlarca ders kitabı olarak okutulmuştur. Makalede eserin yapısal özellikleri ve şerh metodu tahlil edilmiş ve hadis şerh edebiyatındaki yeri tartışılmıştır. Buna göre Mebāriḳu’l-Ezhār, esas aldığı metindeki rivayetlerin anlaşılması için sarf, nahiv, lügat, hadis, fıkıh, usul-i fıkıh, kelam ve tefsir gibi ilimler çerçevesinde kısa ve özlü bilgiler içeren, pedagojik değeri yüksek, işlevsel ve kısmen özgün bir eserdir. Ancak muhtevası, sistematiği, yazılış amacı ve hedef kitlesi göz önüne alındığında, en-Nevevī (ö.676/1277) ile birlikte ilk olgun örneğini verdiği kabul edilen klasik hadis şerhleri içinde değerlendirilmemelidir

Anahtar Kelimeler

İbn Melek, eṣ-ṢaŞānī, Mebāriḳu’l-Ezhār, Meşāriḳu’l-Envār, Şerh, Hadis

Kaynakça

• Abdulḥayy b. Faḫruddīn el-Ḥasenī. Nuzhetu’l-Ḫavāṭir ve Behcetu’l-Mesāmi ve’n-Nevāẓir. 8
• c. Beyrut: Dāru İbn Ḥazm, 1420/1999.
• Aḥmed Ḫān. ―Semā ātu Mu ellefāti‘ṣ-ṢaŞānī el-LuŞaviyye,‖ Mecelletu Ma hedi’l-Maḫṭūṭāti’l- Arabiyye 41:1 (1418/1997), ss.55-90.
• Aka, İsmail. ―Timur‘un Tire‘ye Gelişi ile İlgili Bir Kitabe,‖ Türk Kültüründe Tire Sempozyumu (Ankara: TDV Yayınları, 1994) içinde, ss.21-23.
• Armağan, A. Munis. ―Tire‘nin Türk Tarihindeki Yeri,‖ Türk Kültüründe Tire Sempozyumu (Ankara: TDV Yayınları, 1994) içinde, ss.17-18.
• Aşıkkutlu, Emin. ―İbn Ved‗ân,‖ Diyanet İslam Ansiklopedisi, c.20, ss.440-441.
• el-BaŞdād , İsmā īl Pāşā. Hediyyetu’l- Ārifīn Esmā u’l-Mu ellifīn ve Ās̠ āru’l-Muṣannifīn. 2 c. İstanbul: Vekāletu‘l-Ma ārif, 1951.
• Baktır, Mustafa. ―İbn Melek,‖ Diyanet İslam Ansiklopedisi, c.20, s.175.
• ---------. ―Tireli İbn Melek ve İlmî Muhiti Hakkında Bazı Tespitler,‖ Türk Kültüründe Tire Sempozyumu (Ankara: TDV Yayınları, 1994) içinde, ss.33-42.
• ---------. ―Tireli İbni Melek, Hayatı, Eserleri ve Menar Şerhi,‖ Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (1990), ss. 40-66.
• el-Buḫārī, Ebū Abdullāh Muḥammed b. İsmā īl. el-Cāmi u’ṣ-Ṣaḥīḥ. 8 c. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Bursalı Mehmed Tâhir. Osmanlı Müellifleri. 2 c. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
• Cihan, Sadık. ―Osmanlı Devrinde Türk Hadisçileri Tarafından Yazılan Usulü Hadis Eserleri, Risaleleri ve Nuhbetu‘l-Fiker Üzerine Yapılan Şerh ve Tercümeler,‖ Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1975), ss.127-136.
• Daudi, Halid Zaferullah. Pakistan ve Hindistan’da Şâh Velîyullah ed-Dehlevî’den Günümüze Kadar Hadis Çalışmaları. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Elmalı, Hüseyin. ―Ferişteoğlu Sözlüğü,‖ Türk Kültüründe Tire Sempozyumu (Ankara: TDV Yayınları, 1994) içinde, ss.53-64.
• Eren, Mehmet. Radıyyüddîn es-Sağânî (ö. 650/1252) ve Buhârî’nin Hocalarına Dair Kitabı. Konya: Adal Ofset, 2010.
• Ferrāc, Abdussettār Aḥmed. ―Eṣ-ṢaŞānī Ebū‘l-Feḍā il Raḍiyyuddīn,‖ Mecelletu Ma hedi’l- Maḫṭūṭāti’l- Arabiyye 26:1 (1400/1980), ss.51-63.
• Görmez, Mehmet. ―Sağanî,‖ Diyanet İslam Ansiklopedisi, c.35, ss.487-489.
• el-Ḥabeşī, Abdullāh Muḥammed. Cāmi u’ş-Şurūḥ ve’l-Ḥavāşī. 3 c. Abu Dabi: El-Mecma u‘s̠ - S̠eḳāfī, 1425/2004.
• Hatiboğlu, İbrahim. ―Meşâriku‘l-Envâri‘n-Nebeviyye,‖ Diyanet İslam Ansiklopedisi, c.29, ss.361-362.
• Hızlı, Mefail. ―Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler,‖ Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17:1 (2008), ss.25-46.
• İbn Melek, Abdullaṭīf. Mebāriḳu’l-Ezhār Şerḥu Meşāriḳi’l-Envār. 3 c. Tah. Eşref b. Abdulmaḳṣūd b. Abdurraḥīm. Beyrut: Dāru‘l-Cīl, 1415/1995.
• Kara, İsmail. ―Unuttuklarını Hatırla Şerh ve Haşiye Meselesine Dair Birkaç Not,‖ Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 15:1 (2010), ss.1-67.
• Kadir, Recep Muhammed. ―Ekmelüddin Baberti Sempozyumu (28-30 Mayıs 2010 Bayburt),‖ Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20:1 (2011), ss.331-335.
• Kātib Çelebī, Muṣṭafā b. Abdullāh. Keşfu’ẓ-Ẓunūn an Esāmī’l-Kutub ve’l-Funūn. İstanbul: Maarif Vekâleti, 1941.
• el-Kettānī, Muḥammed b. Ca fer. Hadis Literatürü. Terc. Yusuf Özbek. İstanbul: İz Yayınları, 1994.
• Mālik b. Enes. el-Muvaṭṭa . 2 c. Tah. M. Fu ād Abdulbāḳī. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Muhtar, Cemal. ―Dilci İbn Melek,‖ Türk Kültüründe Tire Sempozyumu (Ankara: TDV Yayınları, 1994) içinde, ss.49-52.
• ---------. İki Kur’ân Sözlüğü: Luğat-ı Ferişteoğlu ve Luğat-ı Kânûn-ı İlâhî. İstanbul: İFAV Yayınları, 1993.
• Muslim b. el-Ḥaccāc Ebū‘l-Ḥuseyn el-Ḳuşeyrī. el-Cāmi u’ṣ-Ṣaḥīḥ. 3 c. Tah. M. Fu ād Abdulbāḳī. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Özafşar, Mehmet Emin. Hadis ve Kültür Yazıları. Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 2005.
• eṣ-Ṣafedī, Ebū‘ṣ-Ṣafā Ṣalāḥuddīn Ḫalīl b. Aybek ed-Dimaşḳī. el-Vāfī bi’l-Vefeyāt. 29 c. Tah. Aḥmed el-Arna ūṭ ve Turkī Muṣṭafā. Beyrut: Dāru İḥyā i‘t-Turās̠ , 1420/2000.
• eṣ-ṢaŞānī, Ebū‘l-Feḍā il Raḍiyyuddīn Ḥasen b. Muḥammed. el-Cem beyne’ṣ-Ṣaḥīḥayn el- Buḫārī ve Muslim (Meşāriḳu’l-Envāri’n-Nebeviyye alā Ṣiḥāḥi’l-Aḫbāri’l-Muṣṭafaviyye). Tah. Eşref b. Abdulmaḳṣūd. Beyrut: Meessesetu‘l-Kutubi‘ - eḳāfiyye, 1409/1989.
• ---------. Meşariku’l-Envar Tercemesi. Terc. Enver Baytan. İstanbul: Enver Baytan Kitabevi, 1971.
• ---------. ed-Durru’l-Multeḳaṭ fī Tebyīni’l-İalaṭ. Tah. Ebū‘l-Fidā Abdullāh el-Ḳāḍī. Beyrut: Dāru‘l-Kutubi‘l- İlmiyye, 1405/1985.
• ---------. el-Mevḍū āt. Tah. Necm Abdurraḥmān Ḫalef. Şam: Dāru‘l-Me mūn, 1405.
• es-Suyūṭī, Celāluddīn Abdurraḥmān b. Ebī Bekr. Tedrību’r-Rāvī fī Şerḥi Taḳrībi’n-Nevevī. 2 c. Tah. Ebū Ḳuteybe Naẓar Muḥammed Fāreyābī. Riyad: Daru Ṭaybe, 2005.
• Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmanî. 6 c. Neşr. Nuri Akbayar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Şener, Mehmet. ―İbn Melek‘in Hukûki Yönü ve Menâr Şerhi,‖ Türk Kültüründe Tire Sempozyumu (Ankara: TDV Yayınları, 1994) içinde, ss.43-48.
• Tartı, Nevzat. ―Rüya Kültürü ve Hadisçi Karizması,‖ Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 6:3 (2006), ss.9-40.
• Ṭaşköprīzāde, Ebū‘l-Ḫayr İṣāmuddīn Aḥmed er-Rūmī el-Ḥanefī. eş-Şaḳā iḳu’n-Nu māniyye fī Ulemā i’d-Devleti’l- Us̠ māniyye. Beyrut: Dāru‘l-Kitābi‘l- Arabī, tsz.
• Türcan, Zişan. Hadis Şerh Geleneği. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• ---------. ―Anadolu‘da Hadis Şerhçiliği,‖ Muhittin Düzenli (ed.), Anadolu’da Hadis Geleneği ve Dâru’l-Hadisler Sempozyumu (30 Nisan-1 Mayıs 2011, Çankırı) (Samsun: Ceylan Ofset, 2011) içinde, ss.339-351.
• Uğur, Mücteba. Hadis İlimleri Edebiyatı. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• el-Uḳlīşī, Ebū‘l- Abbās Aḥmed b. Me ad. en-Necm min Kelāmi Seyyidi’l- Arab ve’l- Acem. [Kahire]: el-Maṭba atu‘l-İ lāmiyye, 1302.
• Yāḳūt el-Ḥamevī, Ebū Abdullāh Şihābuddīn Yāḳūt b. Abdullāh el-BaŞdādī er-Rūmī. Mu cemu’l- Udebā : İrşādu’l-Erīb ilā Ma rifeti’l-Edīb. 7 c. Tah. İḥsān Abbās. Beyrut: Dāru‘l-İarbi‘l-İslāmī, 1414/1993.
• Yardım, Ali. ―Kuzâ‗î ve Müsnedü‘ş-Şihâb‘ı,‖ Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1987), ss.285-348.
• Yurdagür, Metin. ―Bergamalı İbrâhim,‖ Diyanet İslam Ansiklopedisi, c.5, ss.495-496.
• Yücel, Ekrem. ―Dâru‘l-Hadislerin Müfredatı ve Eğitimi,‖ Muhittin Düzenli (ed.), Anadolu’da Hadis Geleneği ve Dâru’l-Hadisler Sempozyumu (30 Nisan-1 Mayıs 2011, Çankırı) (Samsun: Ceylan Ofset, 2011) içinde, ss.273-292.
• eẕ-Ẕehebī, Şemsuddīn Muḥammed b. Aḥmed. Siyeru A lāmi’n-Nubelā’. 25 c. Tah. Alī Ebū Zeyd & Şu ayb el-Arna ūṭ. Beyrut: Mu essesetu‘r-Risāle, 1405/1985.
• ez-Ziriklī, Ḫayruddīn b. Maḥmūd. el-A lām. 8 c. Beyrut: Dāru‘l- İlm li‘l-Melāyīn, 2002.