ŞE 4141 Rulo: Türk ve İslam Eserleri Müzesinde Kufi Bir Kur’an Elyazması

Yıl 2022, Cilt: 63 Sayı: 1, 1 - 32, 31.05.2022

Esra Gözeler

https://doi.org/10.33227/auifd.1036657

Cited By: 4

Öz

Bu makale Türk ve İslam Eserleri Müzesi (TİEM) Şam Evrakları Koleksiyonunda ŞE 4141 Rulo envanter numarasıyla kayıtlı Kur’an elyazmasının neşri ve incelemesidir. Kūfī hatlı bu parşömen Kur’an elyazması yaygın olanlardan farklı olarak rulo formdadır. Rulo 82 cm uzunluğunda, 14 cm genişliğinde tek parçadır. Parşömen rulonun her iki yüzünde de Kur’an metni yazılıdır. Elyazmanın her bir yüzünde 92 satır bulunmaktadır. Parşömenin başında ve sonunda dikişler olması devam eden bir metnin ara parçası olduğunu göstermektedir. Elyazmanın 1a yüzü 7/el-Aʿrāf: 104-137. ayetleri; 1b yüzü 7/el-Aʿrāf:180-206. ayetleri içermektedir. Metnin ana mürekkep rengi kahverengidir. Makale bu elyazmasını muhteva, kodikoloji, imla, ayet sonu işaretleri ve süsleme özellikleri çerçevesinde analiz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kur’an Elyazmaları, TİEM, Şam Evrakı, ŞE 4141 Rulo, Kūfī

ŞE 4141 Rulo (Rotulus): A Kufic Qur’anic Manuscript at the Museum of Turkish and Islamic Arts

Öz

Among the treasures of the Istanbul Museum of Turkish and Islamic Arts (TİEM) is a rotulus Qur’an manuscript, kept under the call number ŞE 4141 Rulo. It is one of the Qur’anic manuscripts held at the Damascus Documents. The parchment manuscript, measuring 82 cm (height) x 14 cm (width), is a Kufic one and in a rotulus form. It contains 92 lines of Qur’anic verses on each side. The rotulus piece has stitches above and below. This means that it is a connecting piece of a continuing text. 1a side contains Q.7:104-137 and 1b side includes Q.7:180-206. The main ink is brownish. This article presents an edition of this manuscript and an analysis of content, codicology, orthography, verse separators, and decoration.

Anahtar Kelimeler

Qur’anic Manuscripts, TİEM, Damascus Documents, ŞE 4141 Rulo (Rotulus), Kufic

Kaynakça

• 1400. Yılında Kur’an-ı Kerim: Türk ve İslam Eserleri Müzesi Kur’an-ı Kerim Koleksiyonu. İstanbul: Antik A.Ş. Kültür Yayınları, 2010.
• Adler, Jakob Christian. Descriptio codicum quorundam cuficorum partes Corani exhibentium in bibliotheca regia Hafniensi et ex iisdem de scriptura cufica Arabum observationes novae. Altona, 1780.
• Altıkulaç, Tayyar. Günümüze Ulaşan Mesâhif-i Kadîme: İlk Mushaflar Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: IRCICA, 2015.
• Altıkulaç, Tayyar. Hz. Ali’ye Nisbet Edilen Mushaf-ı Şerîf (San’â Nüshası). İstanbul: IRCICA, 2011.
• Altıkulaç, Tayyar. Hz. Osman’a Nisbet Edilen Mushaf-ı Şerif: Türk ve İslam Eserleri Nüshası. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi-İSAM, 2007.
• Altıkulaç, Tayyar. Mushaf-ı Şerîf: Londra, British Library Nüshası. İstanbul: IRCICA, 2017.
• Bandt, Cordula ve Arnd Rattmann. “Bruno Violet and the Exploration of the Qubbat al-Khazna Around 1900.” The Damascus Fragments: Towards a History of the Qubbat al-Khazna Corpus of Manuscripts and Documents, ed. Arianna D’Ottone Rambach, Konrad Hirschler ve Ronny Vollandt, içinde 105-126. Beyrut: Orient-Institut Beirut, 2020.
• Behrens-Abouseif, Doris. “The Fire of 884/1479 at the Umayyad Mosque in Damascus and an Account of Its Restoration.” Mamlūk Studies Review 8/1 (2004): 279-297.
• Bergsträßer, Gotthelf. Plan eines Apparatus Criticus zum Koran. München: Verlag der Bayerischen Akademie der Wissenschaften, 1930.
• Bozdoğan, Elif Behnan. “Şam Evrakı Koleksiyonuna Giriş: Aynı Mushafa Ait Farklı Yazmaların Tesbiti.” Kur’an Araştırmaları ve Oryantalizm, ed. Necmettin Gökkır, Bilal Gökkır ve Muhammed Abay, içinde 277-291. İstanbul: İFAV Yayınları, 2021.
• Cankurt, Fatih. Hz. Ali Mushafı. Ankara: Fecr Yayınları, 2021.
• Cellard, Éléonore. Codex Amrensis 1. Leiden: Brill, 2018.
• Connolly, Magdalen M. ve Nick Posegay. “A Survey of Personal-Use Qur’an Manuscripts Based on Fragments from the Cairo Genizah.” Journal of Qur’anic Studies 23/2 (2021): 1-40.
• Corpus Coranicum Project, “Manuscripts-Overview.” Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften, https://corpuscoranicum.de/en/manuscripts (29.04.2022).
• ed-Dānī, ʿEbī ʿAmr el-Endelusī. el-Muḳniʿ fī Maʿrifeti Mersūmi Meṣāḥifi Ehli’l-Emṣār maʿa Kitābi’n-Naḳṭ. Tah. Muḥammed Aḥmed Deḥmān. Dımeşḳ: Mektebu’d-Dirāsāti’l-İslāmiyye, 1940.
• ed-Dānī, ʿEbī ʿAmr el-Endelusī. El-Beyān fī ʿAddi Āyi’l-Ḳurʾān. Tah. Ġānim Ḳaddurī el-Ḥamed. Dımeşḳ: Dāru’l-Ġavs̠āni li’d-Dirāsāti’l-Ḳurʾāniyye, 2018.
• della Vida, Giorgio Levi. Frammenti Coranici in Carattere Cufico nella Biblioteca Vaticana. Città del Vaticano: Biblioteca Apostalica Vaticana, 1947.
• Demirkol, Ali Serkander ve Sevgi Kutluay. “Türk ve İslam Eserleri Müzesi Kur’an-ı Kerim Koleksiyonu Hakkında.” 1400. Yılında Kur’an-ı Kerim, içinde 138-142. İstanbul: Antik A. Ş. Kültür Yayınları, 2010.
• Déroche, François ve Almut von Gladiss. Buchkunst zur Ehre Allâhs, Der Prachtkoran im Museum für Islamische Kunst. Berlin, 1999.
• Déroche, François ve Sergio Noja Noseda. Le manuscrit arabe 328 (a) de la Bibliothèque Nationale de France. Lesa: Fondazione Ferni Noja Noseda-Studi Arabo Islamici, 1998.
• Déroche, François ve Sergio Noja Noseda. Le manuscrit arabe Or. 2165 de la British Library. Lesa: Fondazione Ferni Noja Noseda-Studi Arabo Islamici, 2001.
• Déroche, François. “Başlangıçta: Şam’dan Erken Dönem Kur’anlar.” Kur’an Sanatı: Türk ve İslâm Eserleri Müzesi Hazineleri, ed. Massumeh Farhad ve Simon Rettig, çev. Ceylan Adar İlter, içinde 61-75. İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2016.
• Déroche, François. “Collections de manuscrits anciens du Coran à Istanbul: Rapport préliminaire.” Études médiévales et patrimoine turc, ed. Janine Sourdel-Thomine, içinde 145-165. Paris: Editions du Centre national de la recherche scientifique, 1983.
• Déroche, François. Islamic Codicology: An Introduction to the Study of Manuscripts in Arabic Script. Çev. Deke Dusinberre ve David Radzinowicz. Londra: Al-Furqan Islamic Heritage Foundation, 2005.
• Déroche, François. Qurans of the Umayyads: A First Overview. Leiden: Brill, 2014.
• Eldem, Edhem. “Türk ve İslâm Eserleri Müzesi’nin Evrimi.” Kur’an Sanatı: Türk ve İslâm Eserleri Müzesi Hazineleri, ed. Massumeh Farhad ve Simon Rettig, çev. Ceylan Adar İlter, içinde 119-139. İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2016.
• Erünsal, İsmail E. Orta Çağ İslâm Dünyasında Kitap ve Kütüphâne. İstanbul: Timaş Yayınları, 2018.
• Farhad, Massumeh ve Simon Rettig (ed.). Kur’an Sanatı: Türk ve İslam Eserleri Müzesi Hazineleri. Çev. Ceylan Adar İlter. İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2016.
• Fedeli, Alba. “Early Qur’ānic Manuscripts, Their Text, and the Alphonse Mingana Papers Held in the Department of Special Collections of the University of Birmingham.” Doktora Tezi, University of Birmingham, Birmingham 2014.
• Fedeli, Alba. “Mingana and the Manuscript of Mrs. Agnes Smith Lewis, One Century Later.” Manuscripta Orientalia 10:3 (2004): 3-7.
• Fedeli, Alba. “The Qur’ānic Text from Manuscript to Digital Form: Metalinguistic Markup of Scribes and Editors.” From Scrolls to Scrolling: Sacred Texts, Materiality, and Dynamic Media Cultures, ed. Bradford A. Anderson, içinde 213-245. Berlin-Boston: De Gruyter, 2020.
• Flood, F.B. “Umayyad Survivals and Mamluk Revivals: Qalawunid Architecture and the Great Mosque of Damascus.” Muqarnas 14 (1997): 57-79.
• Gacek, Adam. Arabic Manuscripts: A Vademecum for Readers. Leiden-Boston: Brill, 2009.
• Göleç, Mustafa. “Evkaf-ı İslamiye’den Türk ve İslam Eserleri Müzesine: Osmanlı-Türk Müzeciliğinin Siyasal Anlamı.” Evkaf-ı İslamiye Müzesinin Kuruluşunun 100. Yılı ve Vakıf Müzeleri, içinde 17-23. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü, 2014.
• Gözeler, Esra. “Vatikan Kütüphanesi’ndeki Kur’ân Elyazmaları Üzerine Biçim ve İçerik Açısından Bir Araştırma.” Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 21/3 (2017): 1437-1496.
• Grohmann, Adolf. “The Problem of Dating Early Qurʾāns.” Der Islam 33 (1958): 213–231.
• Güven, Sümeyye. “Qur’anic Studies in the British Orientalist Tradition: The Case of Alphonse Mingana.” Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 2019.
• Hilali, Asma. The Sanaa Palimpsest: The Transmission of the Qurʾan in the First Centuries AH. Oxford: Oxford University Press, 2017.
• Hirschler, Konrad. “Books within Books: The Link between Damascene Reuse Fragments and the Qubbat al-Khazna.” The Damascus Fragments: Towards a History of the Qubbat al-Khazna Corpus of Manuscripts and Documents, ed. Arianna D’Ottone Rambach, Konrad Hirschler ve Ronny Vollandt, içinde 439-474. Beyrut: Orient-Institut Beirut, 2020.
• Jeffery, Arthur ve Isaac Mendelsohn. “The Orthography of the Samarqand Codex.” Journal of the American Oriental Society 62/3 (1942): 175-195.
• el-Ḳāḍī, ʿAbdulfettāḥ b. ʿAbdulġanī. el-Ferāʾidu’l-Ḥisān fī ʿAddi Āyi’l-Ḳurʾān. Medīne: Mektebetu’d-Dār, 1404.
• Kazan, Hilal. “1893 Yangını Sonrası Şam Emevi Camii Restorasyonu.” Mediterranean Journal of Humanities 6/2 (2016): 333-341.
• Marx, Michael. “British Kütüphanesi’nde Bulunan Or. 2165 No’lu Elyazması Hakkında Tetkikler.” Kur’an’ı Anlama Yolunda, ed. Yusuf Şevki Yavuz, 271-286. İstanbul: KURAMER Yayınları, 2017.
• Marx, Michael. “Introduction to Transliteration System of Corpus Coranicum.” Yayımlanmamış Çalışma.
• Marx, Michael. “Introduction.” Qurʾān Quotations Preserved on Papyrus Documents, 7th – 10th Centuries And The Problem of Carbon Dating Early Qurʾāns, ed. Andreas Kaplony ve Michael Marx, içinde 1-41. Leiden-Boston: Brill, [2019].
• Marx, Michael. “Qatar National Library: HC.MS.03168.” Transliterasyon: Azam & Raheleh Shahpasand, Manuscripta Coranica, ed. Michael Marx, Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften, https://corpuscoranicum.de/en/versenavigator/sura/2/verse/221/manuscripts/1364/page/1r (29.04.2022).
• Marx, Michael, Hadiya Gurtmann, Tobias J. Jocham ve Jens Sauer. “Berlin, Staatsbibliothek: Wetzstein II 1913 (Ahlwardt 305).” Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften. https://corpuscoranicum.de/en/versenavigator/sura/7/verse/203/manuscripts/163/page/64v (29.04.2022).
• Marx, Michael (Tobias J. Jocham ile işbirliğiyle). “Paris, Bibliothèque nationale de France: Arabe 328 (a).” Transliterasyon: Elaheh Azam ve Rahele Shahpasand. Manuscripta Coranica. Ed. Michael Marx. Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften. https://corpuscoranicum.de/en/versenavigator/sura/7/verse/203/manuscripts/13/page/39v (29.04.2022).
• Marx, Michael (Tobias J. Jocham, Jens Sauer, Stefanie Franke, Sabrina Cimiotti, Salome Beridze ve Edin Mahmutovic ile işbirliğiyle). “Paris, Bibliothèque nationale de France: Arabe 330 (g).” Manuscripta Coranica. Ed. Michael Marx. Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften. https://corpuscoranicum.de/en/versenavigator/sura/7/verse/203/manuscripts/31/page/59r (29.04.2022).
• Marx, Michael (Tobias J. Jocham ve Jens Sauer ile işbirliğiyle). “Paris, Bibliothèque nationale de France: Arabe 331.” Transliterasyon: Laura Hinrichsen. Manuscripta Coranica. Ed. Michael Marx. Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften. https://corpuscoranicum.de/en/versenavigator/sura/7/verse/203/manuscripts/32/page/14r (29.04.2022).
• Marx, Michael ve Jens Sauer. “Sanaa, Dār al-maḫṭūṭāt: DAM 01-25.1.” Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften. https://corpuscoranicum.de/en/versenavigator/sura/7/verse/203/manuscripts/116/page/8v (29.04.2022).
• Mingana, Alphonse ve Agnes Smith Lewis. Leaves from Three Ancient Qurâns Possibly Pre- ‘Othmânic with a List of Their Variants. Cambridge: Cambridge University Press, 1914.
• Moritz, Bernhard. Arabic Palaeography: A Collection of Arabic Texts from the First Century of the Hidjra till the Year 1000. Kahire 1905.
• Mürekkebin İzi: Yazma Eserler Seçkisi. İstanbul: Cumhurbaşkanlığı Yayınları, 2020.
• Nöldeke, Theodor, Friedrich Schwally, Gotthelf Bergsträßer ve Otto Pretzl, The History of the Qurʾān. Ed. ve çev. Wolfgang H. Behn. Leiden-Boston: Brill, 2013.
• Olszowy-Schlanger, Judith. “Cheap Books in Medieval Egypt: Rotuli from the Cairo Geniza.” Intellectual History of the Islamicate World 4 (2016): 82-101.
• Onur, Enes Furkan. “Corpus Coranicum Projesi Dokümantasyon Bölümlerinin Analizi.” Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara, 2022.
• Ory, Solange. “Un nouveau type de muṣḥaf: inventaire des corans en rouleaux de provenance damascaine, conservés à Istanbul.” Revue des Études Islamiques 33 (1965/1966): 87-149.
• Ölçer, Nazan. “Türk ve İslâm Eserleri Müzesi.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 41:543-544.
• Puin, Gerd. “Methods of Research on Qur’anic Manuscripts: A Few Ideas.” Maṣāḥif Ṣan‘ā’, içinde 9-17. Kuveyt: Dāru’l-Ās̠āri’l-İslāmiyye, 1985.
• Puin, Gerd. “Observations on Early Qur’ān Manuscripts in Ṣan‘ā.” The Qur’an as Text, ed. Stefan Wild, içinde 107-111. Leiden: Brill, 1996.
• Rambach, Arianna D’Ottone. “Early Qur’anic Scrolls and Their Links with the Christian Manuscript Tradition.” https://www.academia.edu/49167098/EARLY_QURANIC_SCROLLS_AND_THEIR_LINKS_WITH_THE_CHRISTIAN_MANUSCRIPT_TRADITION (29.04.2022).
• Rambach, Arianna D’Ottone. “An Unpublished Qur’anic Fragment from the Qubbat al-Khazna in the Syrian National Museum.” https://quranmss.com/2020/07/27/quran_fragment_qubbat_alkhaznah/#_ftn3 (05.11.2022).
• Rambach, Arianna D’Ottone, Konrad Hirschler ve Ronny Vollandt (ed.). The Damascus Fragments: Towards a History of the Qubbat al-Khazna Corpus of Manuscripts and Documents. Beyrut: Orient-Institut Beirut, 2020.
• Revzan, Efim A. Koran ‘Usmana: Sankt-Peterburg, Katta-Langar, Bukhara, Tashkent. St. Petersburg, 2004.
• Sadeghi, Behnam ve Mohsen Goudarzi, “Ṣanʿāʾ 1 and the Origins of the Qur’ān.” Der Islam 87 (2010): 1-129.
• Sourdel-Thomine, Janine ve Dominique Sourdel. “Nouveaux documents sur l’historie religieuse et sociale de Damas au Moyen Âge.” Revue des Études Islamiques 32 (1964): 1-25.
• Şahin, Seracettin. Islamic Art: The Museum of Turkish and Islamic Arts. İstanbul: Kültür Sanat Basımevi, 2019.
• ŞE 4141 Rulo, Türk ve İslam Eserleri Müzesi, Şam Evrakları Koleksiyonu.
• Tüzen, Adnan. “Arşiv Belgelerinde Evkaf-ı İslamiye Müzesi.” Evkaf-ı İslamiye Müzesinin Kuruluşunun 100. Yılı ve Vakıf Müzeleri, içinde 25-49. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü, 2014.
• van Putten, Marijn. “Arabe 334a. A Vocalized Kufic Quran in a Non-canonical Hijazi Reading.” Journal of Islamic Manuscripts 10 (2019): 327-375.
• Vollandt, Ronny. “Jakob Georg Christian Adler (1756-1834) and His Books.” Jewish Manuscript Cultures: New Perspectives, ed. Irina Wandrey, içinde 275-306. Boston: De Gruyter, 2017.
• Yâzîcî, Tâlib. “Emeviyye Camii.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 11:108-109.