Jalali Rebellions in the Ottoman Empire: An Evaluation from a Chayanovian Perspective

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 1, 121 - 130, 07.05.2021

Özgür Teoman , Cumali Bozpinar

https://doi.org/10.25294/auiibfd.869396

Cited By: 2

Öz

The Ottoman timar system successfully fulfilled its economic and military mission until the XVIth century. After the middle of the XVIth century, some economic problems arose in the çift-hane system, which constitutes the core of the timar system, and some of the reaya, timar owners and kapikulu elements who were affected by the problems started a mass reaction movement under the name of the Jalali Rebellions against the central authority. In this study, the crisis environment in which the çift-hane system, which was the basis for the formation of the Jalali Rebellions that took place in the Anatolian rural was examined within the framework of A. V. Chayanov’s “peasant farm theory”. In the study, after drawing a theoretical framework on the functioning of the Ottoman çift-hane system within the scope of the Asiatic Mode of Production by reviewing the relevant literature as a method, the effects of the system’s deterioration process on the Jalali Rebellions were discussed.

Anahtar Kelimeler

Jalali Rebellions, Timar, Çift-hane System, Chayanov

Osmanlı İmparatorluğu’nda Celali İsyanları: Chayanovyan Bakış Açısıyla Bir Değerlendirme

Öz

Osmanlı tımar sistemi iktisadi ve askeri işlevini XVI. yüzyıla kadar fazla sorun olmaksızın yerine getirmiştir. XVI. yüzyılın ortalarından itibaren ise tımar sisteminin özünü teşkil eden çift-hane sisteminde bazı iktisadi sorunlar ortaya çıkmış ve bu sorunlardan etkilenen bir kısım reaya ile tımar sahipleri ve kapıkulu unsurları merkezi otoriteye karşı Celali İsyanları adı altında kitlesel bir tepki hareketine girişmişlerdir. Bu çalışmada, XVI. yüzyıl Anadolu kırsalında meydana gelen Celali İsyanlarının oluşumuna temel teşkil eden çift-hane sisteminin içerisine düştüğü kriz ortamı, A. V. Chayanov’un “köylü çiftliği teorisi” çerçevesinde incelenmiştir. Çalışmada, yöntem olarak ilgili yazın taranarak Osmanlı çift-hane sisteminin Asya Üretim Tarzı kapsamındaki işleyişine dair bir teorik çerçeve çizilmesinin ardından sistemin çözülme sürecinin Celali İsyanları üzerindeki etkileri tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Celali İsyanları, Tımar, Çift-hane Sistemi, Chayanov

Teşekkür

Değerli görüşlerini bizimle paylaşan ve kaynak önerilerinde bulunan Doç. Dr. Muammer Kaymak Hocamıza teşekkürü bir borç biliriz.

Kaynakça

• Akbaş, H. E., Bozkurt, S. & Yazıcı, K. (2018). “Osmanlı Devletinde Lonca Teşkilatı Yapısı ve Yönetim Düşüncesi ile Karşılaştırılması”, Muhasebe ve Finans Araştırmaları Dergisi, Özel Sayı, 165-202.
• Akdağ, M. (2013). Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası: Celali İsyanları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Aydın, Z. (1986). “Kapitalizm, Tarım Sorunu ve Az Gelişmiş Ülkeler I”, 11. Tez Kitap Dizisi, 3, 126-157.
• Barkan, Ö. L. (1970). “XVI. Asrın İkinci Yarısında Fiyat Hareketleri”, Belleten, 34 (136), 557-607.
• Barkan, Ö. L. (1980). Türkiye’de Toprak Meselesi: Toplu Eserler 1. İstanbul: Gözlem Yayınları.
• Belin, M. (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Tarihi. Ankara: Gündoğan Yayınları.
• Braudel, F. (2017). II. Felipe Döneminde Akdeniz ve Akdeniz Dünyası-II, (Çev. M. A. Kılıçbay). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Cezar, M. (2013). Osmanlı Tarihinde Levendler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Chayanov, A. V. (1966). The Theory of Peasant Economy. (Ed.) D. Thorner, B. Kerblay & R.E.F. Smith. Illinois: Richard D. Irwin Inc.
• Divitçioğlu, S. (1981). Asya Üretim Tarzı ve Osmanlı Toplumu. Kırklareli: Servet Matbaası.
• Faroqhi, S. (2002). “İktisat tarihi: 1500-1600”, İçinde Türkiye Tarihi, II, (Ed.) S. Akşin. İstanbul: Cem Yayınevi. 145-205.
• Friedmann, H. (1978). “Simple Commodity Production and Wage Labour in the American Plains”, The Journal of Peasant Studies, 6 (1), 71-100.
• Goldstone, J. A. (1991). Revolution and Rebellion in the Early Modern World. Berkeley & California: University of California Press.
• Griswold, W. J. (2000). Anadolu’da Büyük İsyan 1591-1611. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Haldon, J. (1991). “The Ottoman State and Question of State Aautonomy: Comparative Perspectives”, The Journal of Peasant Studies, 18 (3-4), 18-92.
• Hütteroth, W. (2006). "Ecology of the Ottoman Lands". İçinde Cambridge of History III: The Later Ottoman Empire (1603-1839), (Ed.) S. Faroqhi. Cambridge: Cambridge University Press. 18-43.
• İnalcık, H. (2009). “Çift-Hane Sistemi: Osmanlı Kırsal Toplumunun Örgütlenmesi”. İçinde Osmanlı İmparatorluğu'nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, I, (Çev. H. Berktay). İstanbul: Eren Yayıncılık. 187-99.
• İnalcık, H. (2013). Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600), (Çev. R. Sezer). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İslamoğlu, H. (2010). Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Köylü. İstanbul: İletişim Yayınları.
• İslamoğlu, H. & Keyder, Ç. (1987). “Agenda for Ottoman History”. İçinde The Ottoman Empire and The World Economy, Studies in Modern Capitalism, (Ed.) H. İslamoğlu. New York: Cambridge University Press.
• Kafadar, C. (2019). İki Cihan Âresinde-Osmanlı Devletinin Kuruluşu. İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Kaymak, M. & Teoman, Ö. (2016). “Güneydoğu Anadolu’da Tarımsal Yapıların Özgünlüğünün Kökenleri: Osmanlı Mirası Üzerine Bir Değerlendirme”, Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 34 (2), 1-23.
• Keyder, Ç. & İslamoğlu, Ç. (1977). “Osmanlı Tarihi Nasıl Yazılmalı? Bir Öneri”, Toplum ve Bilim, 1, 49-75.
• Köktaş, A. M. (2016). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Piyasa Düzenlemeleri: 1500-1700 İstanbul Kadı Sicillerinde Narh Uygulamaları”, Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 9 (2), 219-42.
• Laibman, D. (1984). “Modes of Production and Theories of Transition”, Science and Society, 48 (3), 257-94.
• Lehman, D. (1982). “After Chayanov and Lenin: New Paths of Agrarian Capitalism”, Journal of Development Economics, 11 (2), 133-61.
• Lenin, V. İ. (1988). Rusya’da Kapitalizmin Gelişmesi, (Çev. S. Erdoğdu). Ankara: Sol Yayınları.
• Öz, M. (1997). “XVI. Yüzyıl Anadolu’sunda Köylülerin Vergi Yükü ve Geçim Yükü Hakkında Bir Araştırma”, Osmanlı Araştırmaları, 17, 77-90.
• Öz, M. (1999). “Osmanlı Klasik Döneminde Tarım”. İçinde Osmanlı, III, (Ed.) G. Eren. Ankara: Türkiye Yayınları. 66-73.
• Özel, O. (2016). The Collapse of Rural Order in Ottoman Anatolia. Leiden: Brill.
• Özensoy, A. U. (2019). “15. ve 16. Yüzyıllarda Sömürgecilik Hareketleri, Fiyat Devrimi ve Sömürgecilik İdeolojisi”, Tarih ve Gelecek Dergisi, 5, 819-34.
• Pamuk, Ş. (1997). “In the Absence of Domestic Currency: Debased European Coinage in the Seventeenth-Century Ottoman Empire”, Journal of Economic History, 57 (2), 345-66.
• Pamuk, Ş. (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Pamuk, Ş. (2010). Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi: 1500-1914. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Parry, V. J. (1989). “Osmanlı İmparatorluğu 1566-1617”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 4 (1), 151-78.
• Sevinç, N. (1992). Osmanlı’nın Yükselişi ve Çöküşü. İstanbul: Burak Yayınevi.
• Sönmez, M. T. (1998). Osmanlıdan Günümüze Toprak Mülkiyeti: Açıklamalı Sözlük. Ankara: Yayımevi Yayıncılık.
• Tabakoğlu, A. (1985). Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Tunus, O. (2019). “17. Yüzyılda Osmanlı Devleti’ndeki Büyük Kaçgun’un Neden ve Sonuçları”, Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 15 (2), 409-21.
• White, S. (2013). Osmanlı'da İsyan İklimi: Erken Modern Dönemde Celâli İsyanları, (Çev. N. Elhüseyni). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Yılmaz, S. (2019). “XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Üretimden Pazara Osmanlı Köylüsünün Karşılaştığı Yapısal Sorunlar ve Bu Sorunlara Karşı Merkezi Yönetimin Aldığı Tedbirler”, VAKANİVÜS-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 2, 746-78.
• Yılmaz, Y. & Kadıoğlu, Y. (2017). “Küçük Buzul Çağı ve Kuraklık ve Diğer Coğrafi Olayların Celali İsyanları Üzerindeki Etkileri”, Studies of the Ottoman Domain, 7 (12), 267-88.