TARİHSEL ÇEVRE PEYZAJLARINDA DİNİ YAPI TİPOLOJİLERİNİN İNCELENMESİ: ANİ HARABELERİ, KARS ÖRNEĞİ

Yıl 2023, Cilt: 2 Sayı: 2, 178 - 209, 31.12.2023

Sıla Balta

Öz

Tarihin mekanla deneyimlendiği ve tarihsel çevre peyzajları özgün kültürel, sosyal, ekonomik, arkeolojik ve estetik değerleri içerisinde barındırmaktadır. Özellikle geçmişin doğal ve kültürel değerlerinin devamlılığını sağlama noktasında tüm ögelerin birlikte değerlendirilmesiyle önemli görülmektedir. Bu noktada tarihsel çevrenin içerisinde yer alan hem mekânsal hem de işlevsel dönüşümün gerçekleştiği dini yapılar da bahsedilen değerlerin izlendiği önemli mekanlara sahiptir.
Çalışma kapsamında tarihi çevre peyzajlarıyla birlikte değerlendirilmek üzere dini yapılar ve çevre mekanları irdelenmiş olup Ani harabeleri üzerinden alan içerisinde bulunan mekanlar ile çevre peyzajının ilişkisi görülmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ani Harabeleri, Dini Yapılar, Tarihsel Çevre Peyzajları

Investigation of Religious Building Typologies in Historical Landscapes: The Case of Ani Ruins, Kars

Öz

Historical landscapes, where history is experienced through space, contain unique cultural, social, economic, archaeological and aesthetic values. Especially at the point of ensuring the continuity of the natural and cultural values of the past, it is considered important to evaluate all elements together. At this point, religious buildings in the historical environment, where both spatial and functional transformation takes place, have important places where the mentioned values are monitored.
Within the scope of the study, religious buildings and environmental spaces were examined in order to be evaluated together with historical landscapes, and the relationship between the spaces in the area and the environmental landscape was tried to be seen through the ruins of Ani.

Anahtar Kelimeler

Ani Ruins, Religious Buildings, Historical Landscapes

Kaynakça

• Acar, 2013. Tabhaneli Camilerin Tipolojisi Üzerine Bir Deneme. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi Journal of Social Sciences Nisan 2013, Sayı:28, ss.. 303-326.
• Akın, E. 2022. Halk Dini/Dindarlığı Olgusunun Ziyaret Fenomeni Bağlamında Alevilik, Sünnilik, Süryanilik İnançları Açısından Halkbilimsel İncelenmesi: Diyarbakır, Siirt, Mardin Örneği. Hacettepe Üniversitesi.
• Ankara Üniversitesi, 2020a. Ortaçağ’da Bahçe Sanatı; Manastır ve Şato Bahçeleri. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü Bahçe Ve Peyzaj Sanatı Tarihi Açık Ders Malzemeleri. https://acikders.ankara.edu.tr/course/view.php?id=614 Erişim Tarihi; 04.05.2020
• Ankara Üniversitesi, 2020b. İran Bahçeleri. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü Bahçe Ve Peyzaj Sanatı Tarihi Açık Ders Malzemeleri. https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/11812/mod_resource/content/1/12.%20Hafta%20%C4%B0ran%20Bah%C3%A7e%20Sanat%C4%B1.pdf. Erişim Tarihi; 04.05.2020
• Anonim, 2003. https://www.flickr.com/photos/sebastiagiralt/466601203. Erişim Tarihi: 25.04.2020
• Anonim, 2009a. https://www.swissinfo.ch/eng/st-gallen-abbey/31658 Erişim Tarihi: 04.05.2020
• Anonim, 2009b. http://anigezintisi.blogspot.com/2009/12/ani-yerleskesi-gezisi.html Erişim Tarihi: 07.05.2020
• Anonim, 2012. https://www.flickr.com/photos/mgmoscatello/8074157296/. (Erişim tarihi: 25.04.2020)
• Anonim, 2013. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Budapest_Gro%C3%9Fe_Synagoge_Innen_Thoraschrein_6.JPG. (Erişim tarihi: 27.04.2020)
• Anonim, 2015. https://www.theguardian.com/world/2015/sep/01/satellite-images-reveal-isis-destruction-of-palmyras-temple-of-bel. Erişim Tarihi: 25.04.2020
• Anonim, 2018a. https://www.sanatinyolculugu.com/kurtuba-ulu-camii/. (Erişim tarihi: 25.04.2020)
• Anonim, 2018b. http://www.greenshinto.com/wp/page/19/. (Erişim tarihi: 25.04.2020)
• Anonim, 2019a. https://www.sanatinyolculugu.com/tire-yesil-cami-imaret/. (Erişim tarihi: 30.04.2020)
• Anonim, 2019b. https://egyptindependent.com/egypt-plans-to-turn-philae-temples-into-open-tourist-attraction-zone/. (Erişim tarihi: 25.04.2020)
• Anonim, 2020a. https://cdn.britannica.com/36/155836-050-C39E821F/Great-Stupa-Sanchi-India.jpg. (Erişim tarihi: 25.04.2020)
• Anonim, 2020b. http://www.ias4sure.com/wikiias/prelims/kailasa-temple/. (Erişim tarihi: 25.04.2020)
• Anonim, 2020c. https://gezimanya.com/honduras/copan. (Erişim tarihi: 25.04.2020)
• Anonim, 2020d. https://tr.wikipedia.org/wiki/Edirne_B%C3%BCy%C3%BCk_Sinagogu. (Erişim tarihi: 25.04.2020)
• Anonim, 2023. https://gezmeninsonuyok.blogspot.com/2014/03/ani-harabeler)i.html (Erişim tarihi: 10.11.2023)
• Artun, E., 2004. Türklerde İslamiyet Öncesi İnanç Sistemleri - Öğretiler-Dinler. http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/erman_artun_inanc_sistemleri.pdf. Erişim Tarihi: 07.05.2020
• Baranaydın, F., Baranaydın, D., 2019. Apokaliptik Kiliseler. Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (17), sf: 213-228 .
• Caner, Ç., 2007. Townscape and Building Complexes in Medieval Western Anatolia under Turkish-Islamic Culture. Power and culture : identity, ideology, representation / edited by Jonathan Osmond and Ausma Cimdiņa. – Pisa : Plus-Pisa University Press, sf: 27-48.
• Cox, L., J., 2004. Kutsalı İfade Etmek: Din Fenomenolojisine Giriş. (Çev. Fuat Aydın). İstanbul: İz Yayıncılık. Çelik, C., 2010. Sosyal Zaman ve Din. Konya: Çizgi Yayınları.
• Çelik, Ş.,S., Örkün, B., 2019. Kent Kültürü Bağlamında Bahçe Geleneği ve Bahçe Geleneğinin Sürdürülmesinde Dini Kurumların Rolü: Piyale Paşa Camii ve Heybeliada Ruhban Okulu Örneği. Uluslararası Toplum ve Kültür Araştırmaları Sempozyumu (3-5 Ekim 2019) Bildiriler Kitabı. Sf: 263- 278.
• Demirarslan, D., 2017. Açık Havada İbadet Ve Mekân İlişkisi- Gelibolu Namazgâhları. Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies. Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 40-57
• Demirci, K., 2002. Kutsiyet Maddesi. TDV İslam Ansiklopedisi, C.26, sf: 496, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Erbaş, A., 2002. “İslam Dışı Dinlerde Hac”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi C.4, (5): 97-100.
• Erkızan, T., 2009. Tapınak, Tarih Boyunca İbadetin Mekânı, Şenocak Yayınları-35, İzmir
• Eser, E., Kılıç, Y., 2017. Mezopotamya’nın İlk Kent Binaları (Tapınaklar) ve İşlevleri. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, Cilt IV, Sayı: XIII. Sf: 413- 438.
• Eşitti, B., 2017. Ani Harabelerinin Bölgesel Kalkınma Üzerindeki Etkileri. Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi, Güz 2017, Cilt 19, Sayı 40.
• FSC Chapel, 2020. http://fscchapel.com/annie-pfeiffer-chapel. Erişim Tarihi: 20.04.2020
• Gider, Ö., 2006. Budizm Ve Hırıstiyanlığın Ruhbanlık Anlayışı: Karşılaştırmalı Bir Araştırma. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
• Güç, A., 2011. Dinlerde Mabed ve İbadet, Düşünce Kitabevi Yayınları, 1.Basım, İstanbul.
• Gündoğdu, H., 2006. “Kültürlerin Buluştuğu Bir Ortaçağ Şehri: Ani/Ani”, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, (17): 51-84.
• Idinopulos, T., A., 1998. Din Nedir? Çeviren: Temel Yeşilyurt.
• İnalcık, H., 2019. İstanbul Tarihi Araştırmaları – Fetih’ten Sonra İstanbul’un Yeniden İnşası Bilad-ı Selase: Galata, Eyüp, Üsküdar . İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• İncesakal, Ş., 2011. Yeraltı ve Toprakaltı Mekanlarının Tasarım İlkeleri. Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 169 Sayfa.
• Kanbarova, G., 2015. Ani’nin İslam Devri Mimari Anıtları, Azerbaycanşinaslık: Geçmişi, Bugünü ve Geleceği Uluslararası Sempozyumu, 192-209.
• Karamağralı, B., 1998. Ani Tarihi ve Kazılarına Toplu Bakış. Sanat Tarihi Dergisi, İzmir, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, C.IX, s. 37-42.
• Kaynak, İ., H., 2016. Dinlerde Kutsal Zaman ve Mekânın Tarihsel Yapısının Fenomenolojik Algısı. SUTAD, Bahar 2016; (39): 443-455.
• Kitiş, M., N., 2019. Kars, Ani Katedrali (Fethiye Camii). Monografi Değerlendirmeleri, Bitirme Ödevi. İstanbul Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü.
• Kuban, D., 2017. İstanbul-Bir Kent Tarihi: İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları. Kuğu Tüfekçioğlu, H., 2008. Tarihsel Çevrede Görsel Peyzaj Kalite Değerlendirmesi İstanbul Yedikule Örneği. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Yüksek Lisans Tezi.
• Kuzucu, K., 2006. Sultan Abdülmecid’in Ani Şehrini Canlandırma Girişimi. Kars: Beyaz Uykusuz Uzakta, YKY, İstanbul, 2006, s.276-277.
• Matsui, K., 2014. Geography of Religion in Japan: Religious Space, Landscape, and Behavior. International Perspectives in Geography 2, DOI 10.1007/978-4-431-54550-7, Springer Japan.
• Mutlu, B., 2001. Mimarlık Tarihi Ders Notları I, Mimarlık Vakfı Enstitüsü Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
• Öz, B., 2001. Dünyada ve Türkiye’de Alevi-Bektaşi Dergahları, Can Yayınları 128 (Ali Adil Atalay), İstanbul.
• Özlü, T., Kaleli, C., 2019, “Kültürel Miras Turizmi Açısından Bir Değerlendirme: Ani Ören Yeri”, Amisos, 4/7, 195-218. Roth, L.M., 2006. Mimarlığın Öyküsü; Öğeleri, Tarihi ve Anlamı, Çev: Ergün Akça, Kabalcı Yayınevi, 3. Basım, İstanbul.
• Shaw, J., 2005. Landscape, water and religion in ancient India. Archaeology International, 9, pp.43–48. DOI: http://doi.org/10.5334/ai.0912
• Simmins, G., 2008. Sacred Spaces and Sacred Places, University of Calgary, (http://dspace.ucalgary.ca/bitstream/1880/46834/1/Sacred%20Spaces.pdf)
• Siry, J., M., 2004. Frank Lloyd Wright's Annie M. Pfeiffer Chapel for Florida Southern College. Modernist Theology and Regional Architecture. Journal of the Society of Architectural Historians, Vol. 63 No. 4, Dec., 2004; (sf. 498-539) DOI: 10.2307/4128016
• Şeker, Ü., 2016. Hıristiyanlıkta Yahudiliğe Tepki Olarak Gelişen Kutsallık Anlayışı. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırma Dergisi, C.5, (1): 46-47.
• TDV İslâm Ansiklopedisi, 2020a. https://islamansiklopedisi.org.tr/cami. (Erişim tarihi: 24.04.2020)
• TDV İslâm Ansiklopedisi, 2020b. https://islamansiklopedisi.org.tr/namazgah (Erişim tarihi: 22.04.2020)
• TDV İslâm Ansiklopedisi, 2020c. https://islamansiklopedisi.org.tr/sahkulu-sultan-tekkesi. (Erişim tarihi: 22.04.2020)
• Tire Belediyesi, 2019. https://tire.bel.tr/inanc.php. (Erişim tarihi: 25.04.2020)
• Tomlinson, R.A., 2003. Yunan Mimarlığı, Çev: Rıfat Akbulut, Homer Kitabevi, 1. Basım, İstanbul.
• Turani, A.,1992. Dünya Sanat Tarihi, Remzi Kitabevi, 4. Basım, İstanbul.
• Türkiye Turizm Portalı, 2020. https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/kars/gezilecekyer/ genc-kizlar-klses. (Erişim tarihi: 07.05.2020)
• Uludağ, K., Özer Eröz, G., 2017. Hinduizm Ve Terakota Tapınaklar. Sanat ve Tasarım Dergisi, Yıl: 2016 Cilt: 6 Sayı: 2 ISSN: 2146-769 2Sayfa: 210 – 229.
• Ülger, G., 2013. Tapınma Ritüeli İle İbadet Mekanı Arasındaki İlişkinin Göstergebilimsel Bağlamda Okunması: Cemevi Yapıları. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Mimari Tasarım Programı, Yüksek Lisans Tezi.
• Ünal, M., 1999. Din Fenomenolojisi; Tarihçe, Yöntem, Uygulama. Kayseri: Geçit Yayınevi. TDK Türkçe Sözlük, Ankara, 1998.
• Walsham, A., 2011. Loca Sacra: Religion and the Landscape Before the Reformation. THE REFORMATION OF THE LANDSCAPE: Religion, Identity and Memory in Early Modern Britain and Ireland. Oxford University Press, ISBN 978-0-19-924355-6.
• Yıldırım, M., 2007. Mircea Eliade’de Kutsal ve Kutsal Zaman Kavramı. Dini Araştırmalar, C.10, (28).
• Yılmaz Yıldırım, D., Yetim, Ş., 2020. Dini Yapılar ve Kent Kimliği İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme: Trabzon Örneği. İdealkent, 11(31), 1856-1881. https://doi.org/10.31198/idealkent.769504