Miras Yönetim Planı Değer Odaklı Alan Tanımına İlişkin İnceleme: Derinkuyu Yer Altı Kenti

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 1, 68 - 90, 23.07.2024

Merve Üstüner

Öz

Kültür mirası, farklı dönemlerde farklı coğrafyalarda insanlığın ortak geçmişlerine dayalı tarihi bir belge niteliği taşımaktadır. Miras, yalnızca içinde bulunduğu toplum ve gelecek için değil, evrensel nitelikte soyut ve somut değerleri barındıran bir zenginliktir. Bu zenginliğin sürdürülebilirliğinin sağlanması amacı ile taşınmaz kültür miraslarının özgün değerlerine ilişkin alan tanımlaması önem oluşturmaktadır. Bu kapsamda koruma sürdürülebilirliğine ilişkin UNESCO yerinden yönetim ilkesini benimsemiştir. Böylelikle kültür mirasının yere özgü fiziksel ve sosyal mekanındaki anlamını ve değerlerini odak noktası olarak tanımlamak, anlamak ve anlatmak hedeflenmiştir. Böylelikle yerele özgün miras koruma politikası sayesinde yönetim planlamasını oluşturmak amaçlanmıştır.
Bu çalışmada miras yönetim planlarına hangi alanların konu olabileceği ve bu alanların tanımlanmasındaki çok boyutluluk Kapadokya örneklem seçimi üzerinden anlatılması amaçlanmıştır. Çalışmada olağanüstü evrensel bir değer (Outstanding Universal Value) olarak Dünya Miras Listesinde yer almasına rağmen miras yönetim planı öngörülmeyen Kapadokya Bölgesinin değerlerine ilişkin Derinkuyu Yer Altı Kenti amaçlı örneklem seçimi yaklaşımı ile çalışmanın örneklemini oluşturmaktadır. Bu bağlamda literatür taraması ile elde edilen örneklem verileri betimsel içerik analiz yöntemi analiz edilerek alanın interdisipliner bir araştırma sahası olduğu değerlendirilmiştir. Çalışma sahası mühendislik ve mimarlık, turizm ve sanat tarihi alanlarına konu olduğundan dolayı interdisipliner bir çalışma dahilinde miras yönetim planı hazırlanmasını gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kültürel Miras, Miras Yönetimi, Değer Odaklı Alan Tanımı, Sürdürülebilir Koruma, Kapadokya

Review of the Value-Oriented Area Definition of the Heritage Management Plan: Derinkuyu Underground City

Öz

Cultural heritage serves as a historical document based on humanity's shared past in various geographical locations throughout different periods. Heritage represents not only a richness for the society it belongs to and for future generations but also embodies abstract and tangible values of universal significance. Ensuring the sustainability of this richness necessitates defining the specific values of immovable cultural heritage areas. In this context, UNESCO has adopted the principle of local management for conservation sustainability. Thus, the aim is to define, understand, and narrate the significance and values of cultural heritage within its specific physical and social context, making it the focal point. Through a localized heritage conservation policy, the goal is to formulate management planning accordingly.
This study aims to illustrate the multidimensionality of defining areas that could be subject to heritage management plans, using the example of Cappadocia. Despite being listed as a site of Outstanding Universal Value on the World Heritage List, the choice of Derinkuyu Underground City within the Cappadocia Region, which lacks a heritage management plan, forms the basis of this study. Through a literature review and descriptive content analysis of sample data obtained, the study concludes that the field is an interdisciplinary research area. Given its relevance to engineering, architecture, tourism, and art history, the study suggests the necessity of preparing a heritage management plan within an interdisciplinary framework.

Anahtar Kelimeler

Cultural Heritage, Heritage Management, Value-Oriented Area Definiton, Sustainable Conservation

Kaynakça

• Aydın, A., 2016. Gastronomi ve Turizm Bütünleşmesinde İzlenilen Stratejik Süreç Üzerine Nitel Bir Araştırma: Kapadokya Örneği. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Ana Bilim Dalı, Antalya, Türkiye, ss.151.
• Bal, Ş., 2019. Bütünleşik Miras Alanları İçin Yönetim Modeli Önerisi: Troya Tarihi Milli Parkı Örneği. Pamukkale Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı, Denizli, Türkiye, ss. 254.
• Bozkurt, İ., 2022. Sürdürülebilir Turizm Bakış Açısıyla Talebin Yönetilmesinde Taşıma Kapasitelerinin Hesaplanması ve Pazarlamama Çerçevesinde İncelenmesi: Kapadokya Örneği. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü Turizm İşletmeciliği Ana Bilim Dalı, Nevşehir, Türkiye, ss. 231.
• Cimşit, F., 2007. Tepe Kent Yerleşmelerinde Psiko-Sosyal Alan Olgusunun Konut Örüntüleri İle İlişkisi: Uçhisar Örneği. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Ana Bilim Dalı, İstanbul, Türkiye, ss. 194.
• Çekiç, G., 2008. Kapadokya'da Yer Altı Yerleşmelerinin Yer Seçimi-Oluşumu-Günümüzde Planlamaya Etkisi, Kaymaklı ve Derinkuyu Örnekleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı, Konya, Türkiye, ss. 131.
• Deniz, G.B., 2022. Kültürel Mirasın Korunması İçin Sürdürülebilir Miras Yönetimi: Türkiye Örneği. Kent Akademisi Dergisi 15(3): 1204-1222. https://doi.org/10.35674/kent.1063306.
• Dinçer, İ., 2009. Kentsel Koruma ve Yenileme Sorunlarını Örnekler Üzerinden Tartışmak: Süleymaniye ve Tarlabaşı. Planlama Dergisi. http://planlama.org/new/planlama.org-yazilari/2.html.
• Dolap, D., 2019. Derinkuyu (Nevşehir) Yerleşimindeki Sığ Yeraltı Kaya Oyma Yapıların Duyarlılığının İncelenmesi. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Ana Bilim Dalı, Nevşehir, Türkiye, ss. 83.
• Gemi, N., 2020. Kırsal Alanlarda Yöresel Doku ve Mimari Mirasın Analizi: Nevşehir Derinkuyu Suvermez Köyü Örneği. Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Ana Bilim Dalı Restorasyon Bilim Dalı, İzmir, Türkiye, ss. 294.
• Gültekin, N., Uysal, M., 2018. Kültür Miras Bilinci, Farkındalık ve Katılım: Taşkale Köyü Örneği. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi 8(15): 2030-2065. https://doi.org/10.26466/opus.446272.
• ICOMOS, 2013. Burra Charter, https://australia.icomos.org/wpcontent/uploads/The-Burra-Charter-2013-Adopted-31.10.2013.pdf. (Erişim Tarihi:07.01.2024).
• Kemikkıran, F.Ö., 2019. Nevşehir Yöresindeki Ignimbiritlerin Fiziksel ve Mekanik Özellikleri ile P-Dalga Hızı Arasındaki İlişkilerin İncelenmesi. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Ana Bilim Dalı, Nevşehir, Türkiye, ss. 98.
• Keskin, B., 2020. Kapadokya Bölgesini Ziyaret Eden Turistlerin Günlük Tur Deneyimlerinin Destinasyon Prestiji Algılamalarına Etkisi: Tur Türünün Düzenleyici Rolü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm Rehberliği Ana Bilim Dalı, Nevşehir Türkiye, ss. 85.
• Kılıç, İ., 2020. Toplumsal Taşıma Kapasitesinin, Turizmin Gelişimine Yönelik Destek Üzerindeki Etkisinde, Toplumsal Katılımın ve Yaşam Kalitesinin Rolü. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm İşletmeciliği Ana Bilim Dalı Turizm İşletmeciliği Bilim Dalı, Eskişehir, Türkiye, ss. 120.
• Koç, E., 1989. Kapadokya Bölgesinde Kentsel Dokunun Turizme Yönelik Korunması ve Kullanılması. Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Türkiye, ss. 265.
• Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2011. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Bursa (Hanlar Bölgesi & Sultan Külliyeleri) ve Cumalıkızık Yönetim Planı (2021-2026), https://kvmgm.ktb.gov.tr/TR-204384/ulusal-yonetim-planlari.html (Erişim Tarihi: 09.01.2024).
• Okuyucu, D., 2007. Derinkuyu Yeraltı Şehri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı, Erzurum, Türkiye, ss. 322.
• Özkan, S., 2015. Kapadokya ve 3 Boyutlu Kadastro. Dünya Kadastro Zirvesi Kongre ve Sergi Etkinliği, İstanbul Haliç Kongre Merkezi 20-25 Nisan 2015. https://docplayer.biz.tr/15817209-Kapadokya-ve-3-boyutlu-kadastro.html#google_vignette (Erişim Tarihi: 08.01.2014).
• Pekak, M. S., 2009. Kappadokia Bölgesi Osmanlı Dönemi Kiliseleri: Örnekler, Sorunlar, Öneriler. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi 26(2): 249-277. https://doi.org/10.4305/metu.jfa.2009.2.13.
• Resmi Gazete, 1983. 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kanunu (KTVKK). https://mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2863.pdf (Erişim Tarihi: 07.01.2024).
• Resmi Gazete, 2019a. 7174 Sayılı Kapadokya Alanı Hakkında Kanun. https://resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/06/20190601-11.html (Erişim Tarihi: 03.01.2024).
• Resmi Gazete, 2019b. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, 38 sayılı Kapadokya Alan Başkanlığı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi. https://mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/19.5.38.pdf (Erişim Tarihi: 04.01.2024).
• Sözbilen, G., 2022. Miras Alanlarında Koruma-Kullanma Dengesinin Belirlenmesi: Kapadokya Örneği. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm İşletmeciliği Ana Bilim Dalı Turizm İşletmeciliği Bilim Dalı, Nevşehir, Türkiye, ss. 227.
• Şakar, S. F., 2020. Kapadokya Kültürel Miras Alanlarının Değişimi ve Yorumlanması, 1960-2020. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Ana Bilim Dalı Restorasyon Bilim Dalı, İstanbul, Türkiye, ss. 416.
• Şener, F.M., 2015. Kapadokya Jeotermal Provensinin Jeotermal Kaynak Potansiyeli. Niğde Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Ana Bilim Dalı, Niğde, Türkiye, ss. 191.
• Timur, B. E., Kevşeroğlu, Ö., 2021. Kaya Oyma Geleneğinin İzinden Kırsal Morfolojiyi Anlamak: Kayseri Koramaz Vadisi Örneği. Türkiye Kentsel Morfoloji Ağı, 315–332.
• UNESCO, 2004. The World Heritage List: Filling the Gaps - An Action Plan for the Future, World Heritage Committee, Twenty-eighth Session Suzhou-China. https://whc.unesco.org/archive/2004/whc04-28com-13e.pdf. (Erişim Tarihi: 09.01.2024).
• UNESCO, 2013. Criteria for Selection to World Heritage List. https://whc.unesco.org/en/criteria. (Erişim Tarihi: 09.01.2024).
• UNESCO, 2014. Periodic Report-Second Cycle: Section II-Göreme National Park and the Rock Sites of Cappadocia. http://whc.unesco.org/archive/ periodicreporting/EUR/cycle02/section2/groupb/357. Pdf (Erişim Tarihi: 10.01.2024).
• Üstüner, M., Gültekin, N., 2022. Yer Altı ile Yer Üstü Yerleşimlerde Morfolojik Süreklilik: Kapadokya Derinkuyu Örneği. DAKAM II. Mimarlık ve Kent Araştırmaları Konferansı MKA’2022, Kasım 2022, 64-77.