Türk İstihbarat Birimlerinin 1880 Sonrası Gelişimi ve Derin Devlet Yapılanmaları

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 2, 62 - 77, 30.11.2022

Aysuhan Gürel

https://doi.org/10.54737/aujfe.1153403

Öz

Sınırları yakın olan devletlerin siyasi yaklaşımları ve toplum yapıları birbirlerinden etkilenmektedir. Bu devletlerin sınır güvenlikleri açısından benzer dış politikalar izledikleri görülmektedir. Devletler ülke içinde ve dışında güvenliklerini sağlayabilmek için istihbarat birimlerinin çalışmalarından her zaman faydalanmışlardır. İstihbarat birimlerinin geliştirilmesi, en az askeri ve ekonomik alanlardaki gelişmeler kadar önemlidir. Uluslararası alanlarda, ülkelerin istihbarat teşkilatlarının ortak hareket ettiği faaliyet alanları olmaktadır. İstihbarat faaliyetleri ülkelerin sosyo-kültürel yapılarından etkilenmektedir. İstihbaratın bilgi toplama faaliyetleri sırasında toplum üzerinde baskı unsuru oluşturduğu alanlar oluşabilmektedir. Hukukun üstünlüğü ilkesinin tüm devlet organları tarafından özümsenmesi, derin devlet diye adlandırabileceğimiz devletin otoritesinin çeşitli toplumsal gruplar üzerinde ayrılıkçılık yaratacak şekilde kullanılmasını ortadan kaldırabilir. Bu çalışmanın amacı; istihbarat kavramını açıklamak, Türk istihbarat birimlerinin, Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinden günümüze kadar oluşan farklı teşkilat yapılarını anlatmak ve istihbarat faaliyetlerinin kanunlara aykırı uygulamaları sonucu ortaya çıkan derin devlet yapılanmalarının faaliyetlerinin görünür kılınmasını sağlayarak tartışılır hale getirilmesine katkı sağlamaktadır. Çalışmanın kapsamı ise İstihbarat kavramının tanımını yaparak, istihbarat faaliyetlerini açıklamak, Batının istihbarat birimlerinin Türk istihbarat birimleri ile ortak ve farklı özelliklerini tespit etmektir. Çalışmanın temel sorusu ise; İstihbarat uygulamalarının kanunlar çerçevesinde olmayan faaliyetlerinin önlenip önlenemeyeceğinin tespit edilmesidir.

Anahtar Kelimeler

İstihbarat, Strateji, Derin Devlet, Güven

The Development of Turkish Intelligence Units After 1880 and Deep State Structures

Öz

Political approaches and social structures of states with close borders are affected by each other. It is seen that these states follow similar foreign policies in terms of border security. States have always benefited from the work of intelligence units to ensure their security inside and outside the country. The development of intelligence units is as important as the developments in the military and economic fields. In the international arena, there are areas of activity in which the intelligence agencies of the countries act jointly. Intelligence activities are affected by the socio-cultural structures of countries. There may be areas where intelligence creates a pressure factor on the society during information gathering activities. The assimilation of the rule of law principle by all state organs can eliminate the use of the state's authority, which we can refer to as the establishment of the deep state, in a way that creates separatism over various social groups. The aim of this study; To explain the concept of intelligence, to explain the different organizational structures of the Turkish intelligence units from the last periods of the Ottoman Empire to the present, and to make the activities of the deep state structures that emerged as a result of illegal practices of intelligence activities visible and debatable. The scope of the study is to define the concept of intelligence, to explain the intelligence activities, to identify the common and different features of the western intelligence units with the Turkish intelligence units. The main question of the study is; It is to determine whether the activities of intelligence applications that are not within the framework of the law can be prevented.

Anahtar Kelimeler

Intelligence, Information Resource, Strategy, Trust

Kaynakça

• Acar, Ü. (2015). Türk İstihbaratında Yapısal Sorunlar. S. Yılmaz (Ed.), İstihbarat Dünyası içinde (s. 44-45). Ankara: Kripto Basım Yayım Dağıtım.
• Acar, Ü. (2019). Yönlendirici Güç: İstihbarat Servisleri, Uluslararası Kriz ve Siyaset Araştırma Dergisi, 3(2), 103-134.
• Akçiçek, E. (2022). “Atatürk’ün İsmi”, https://isteataturk.com/g/icerik/Ataturk-un-Ismi/850 , Erişim Tarihi: (28.09.2022).
• Akman, M. K. (2019). Bilgi Sosyolojisi Açısından İstihbarat Kaynaklarının Tasnifi ve Değerlendirilmesi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 24-42.
• Ataç, K. K., (2019). “İstihbarat, Casusluk, Karşı Casusluk, Örtülü Operasyonlar ve Güvenlik” , https://www.researchgate.net/publication/337669602_Istihbarat_Casusluk_Karsi_Casusluk_Ortulu_Operasyonlar_ve_Guvenlik , Erişim Tarihi: (29.09.2022).
• Atatürk, M. K. (2018). Nutuk (Haz. Y. Yavuz), İstanbul: Akis Kitap.
• Aydın, M. (1990). Milli Mücadele Yıllarında TBMM Lehine İstanbul’da Faaliyet Gösteren Gizli Bir Gurup: Zabıtan Grubu (27 Ekim 1920-20 Eylül 1921), OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 1(1), 11-27.
• Aydın, A. (2020). “Dünyadaki 16 Üst Düzey İstihbarat Teşkilatı”, https://www.stratejikortak.com/2020/03/dunyadaki-istihbarat-teskilatlari.html#:~:text=Genellikle%20MI6% 20olarak%20bilinen%20%C4%B0ngiliz,d%C3%BCnyan%C4%B1n%20en%20eski%20istihbarat%20te%C5%9Fkilat%C4%B1d%C4%B1r , Erişim Tarihi: (30.03.2020).
• Baştürk, Ö. Ö. (2018). “Milli İstihbarat Teşkilatı’na Ait Bilgi, Belge ve Kimliklere Karşı İşlenen Suçlar”, Yayımlanmamış Yüksel Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Berksoy, B. (2013). Türkiye’de Ordu, Polis ve İstihbarat Teşkilatları: Yakın Dönem Gelişmeler ve Reform İhtiyaçları, İstanbul: TESEV Yayınları.
• Çağlak, A. (2021). Türk İstihbaratının Modern İstihbarata Geçiş Sürecindeki Uygulamaların Türkiye’de Demokrasinin Gelişimine Katkıları, Atatürk Yolu Dergisi, 68, 259-282.
• Çolak, A. Ö. (2018). İşgal Edilmiş Devlet: Modern Devletin İkili Yapısı Üzerine Kavramsal Bir Bakış, OPUS-Uluslararası Toplum Araştırma Dergisi, 8(14), 677-703.
• Devlet İstihbarat Hizmetleri ve Milli İstihbarat Teşkilat Kanunu (1983). T.C. Resmî Gazete, 18210, 1.11,1983. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2937.pdf, Erişim Tarihi: (29.09.2022).
• Doğan, Y. (2018). “Ulusal Refahın Sağlanmasında ve Korunmasında Ekonomik İstihbaratın Rolü”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Doğan, Ü. (2019). Kurtuluş Savaşında Atatürk’ün İstihbarat Faaliyetleri: Milli Ajanlarımız (6.Baskı), Ankara: Kripto Basın Yayın.
• Durmuş, M. (2006). “Özel Hayatın Korunması Hakkı Bu Çerçevede İstihbarat Faaliyetleri”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Eroğlu, H. (2003). Klasik Dönemde Osmanlı Devleti’nin İstihbarat Stratejileri, Tarih Araştırmaları Dergisi, 22(34), 11-33.
• Ertekin, B. A. (2017). Batı Dünyasında Açık İstihbarat, Açık Diplomasiye Karşı, Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, 6(12), 13-35.
• Galeotti, M., (2019). “Rus İstihbarat Operasyonlarının Hedefleri Değil Ama Taktikleri Değişiyor”, https://www.nato.int/docu/review/tr/articles/2019/04/26/rus-istihbarat-operasyonlarinin-hedefleri-degil-ama-taktikleri-degisiyor/index.html , Erişim Tarihi: (29.09.2022).
• Göç, E., (2013). Türk İstihbaratının Tarihsel Gelişimi, Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3(2), 85-111.
• Gör, E. (2018). “II. Abdulhamit Döneminde Osmanlı İstihbarat Ağı (1876-1909)”, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gül, Z. (2014). “İstihbarat Çeşitleri ve Stratejik İstihbarat”, (Ed.) F. M. Harmancı; M. Gözübenli ve C. Zengin, Güvenlik Sektöründe Temel Stratejiler içinde (s.83-98). Ankara: Nobel Yayınevi.
• Gül, M. (2015). Kuruluşundan 21. Yüzyıla: 1990’larda NATO’da Devamlılık ve Dönüşüm, Akademik İncelemeler Dergisi, 10(1), 247-265.
• Güler, R. (2018). Stratejik İletişim: Güvenlik Odaklı Algı Yönetimi Paradigmaları. Ankara: Karakum Yayınevi.
• Gültekin, M. (2018). Türkiye-ABD İlişkilerinin Psikolojisi. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Güney, R. (2008). “Osmanlı'nın Son Döneminden Cumhuriyet Dönemine İstihbarat Teşkilatlarının Tarihi Süreçleri ve Polis İstihbarat Tarihi”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Hubar, G. (2022). “Türkiye’nin Bir Dış İstihbarat Servisine İhtiyacı Var”, https://www.indyturk.com/node/466426/t%C3%BCrki%CC%87yeden-sesler/t%C3%BCrkiyenin-bir-d%C4%B1%C5%9F-istihbarat-servisine-ihtiyac%C4%B1-var , Erişim Tarihi: (13.05.2022).
• İlter, E. (2002). Milli İstihbarat Teşkilatı Tarihçesi, Ankara: Mit Basımevi.
• İzmir, B. (2017). Türkiye’de John F. Kennedy Suikastının Yankıları ve Türk Amerikan İlişkilerine Etkileri, Uluslararası Türkoloji Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi, 2(2), 21-36.
• Kavsıracı, O. (2020). İstihbarat Süreci ve İnsan Kaynaklı İstihbaratın Analizi, OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 16(27), 700-719.
• Kayabaşı, K. (2019). Felah Grubu’nun Milli Mücadele’deki Faaliyetleri, Vakanüvis -Uluslararası Tarih Araştırma Dergisi, 4(2), 603-625.
• Koca, H. İ. (2019). Stratejik İstihbarat, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 6(4), 2187-2198.
• Milliyet (2003). “MİT Amblemindeki 6 Simge”, https://www.milliyet.com.tr/gundem/mit-amblemindeki-6-simge-5137199, Erişim Tarihi: (15.05.2022).
• MİT (2022). https://www.mit.gov.tr/index.html, Erişim Tarihi: (28.09.2022).
• Müezzinoğlu, E. (2016). Millî Mücadele Döneminde İttihatçılar Üzerine Bir Değerlendirme, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5(8), 2913-2933.
• Seçkin, O. (2010). “Devlet Güvenliği Kapsamında İstihbarat Alanında Karşılaşılan Sorunlar”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Söylemez, Z. (2019). “Ulusal Güvenlik ve Türk İstihbarat Sistemi”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Karabük: Karabük Üniversitesi Lisans Üstü Eğitim Enstitüsü.
• Şıvgın, H. (1987). Mustafa Kemal’in İlk Savaşı, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 4(10), 187-196. TBMM (2009). Tutanaklar B:55, s. 318, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d23/c039/b055/tbmm230390550318.pdf , Erişim Tarihi: (28.09.2022).
• Tekin, N., (2017), Gizemli Örgütler: Teşkilat-ı Mahsusa İttihat ve Terakki. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Tiryaki, E., & Özdal, B. (2020). Açık Kaynak İstihbaratında Sosyal Medyanın Rolünün Analizi, ARHUSS, 3(2), 267-296.
• Türkmen, Z. (2001). 30 Ekim 1918 Tarihli Mondros Ateşkes Antlaşmasına Göre Türk Ordusunun Kuruluş ve Kadrosuna Bir Bakış, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 11(11), 615-632. Tzu, S. (2017). Sünzi Bingfa (Savaş Sanatı). (Çev. S. Barış), İstanbul: İndigo Yayınevi.
• Över, V. O. (2022). “Toplumsal Bellekte Kullanılan ‘Adaletsizliğin Kürsüsü’: Uğur Mumcu Örneği”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özcan, A. (2001). Derin Devlet ve Muhalefet Geleneği. İstanbul: Bakış Kitaplığı.
• Özdağ, Ü. (1991). Ordu-Siyaset İlişkisi: Atatürk-İnönü Dönemleri. Ankara: Gündoğan Yayınları. Özdağ, Ü. (2011). İstihbarat Teorisi (5.Baskı). Ankara: Kripto Yayınları.
• Özdemir, A. B. (2013). Türk İstihbarat Tarihi ve Atatürk, Hukuk Gündemi, (Atatürk Özel Sayısı), 15-17.
• Özer, Y. (2018). Kültürel İstihbarat. Ankara: Karakum Yayınevi.
• Sel, L. (1985). İkinci Dünya Savaşı’nda İstihbarat. Ankara: Genelkurmay Başkanlığı Basımevi.
• Ünver, A. (2018). “Dijital Açık Kaynaklı İstihbarat ve Uluslararası Güvenlik”, https://edam.org.tr/dijital-acik-kaynakli-istihbarat-ve-uluslararasi-guvenlik , Erişim Tarihi:(29.09.2022).
• Yılmaz, S. (2006). 21. Yüzyılda Güvenlik ve İstihbarat, İstanbul: Alfa Yayınları.
• Yılmaz, S. & Alagöz, İ. (2017). CIA ve Orta Doğu, Ankara: Kripto Yayınevi.