Türkiye’de Bölgeler Arası Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Farklarının Azaltılmasına Yönelik Politikalar: Güneydoğu Anadolu Projesi’nin (GAP) İncelenmesi

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 2, 161 - 182, 28.12.2022

Ali Osmanoğlu , Abdurrahim Fahimi Aydın

Öz

Bir ülkedeki gelişmişlik düzeyinin bölgeler arasında dengeli olması, farklılığın az olması önemlidir. Bu bağlamda homojen, polarize ve plan bölge şeklinde üç tür bölge ön plana çıkmaktadır. Ülkenin bölgelere, bölgelerin de türlere ayrılmasının sonucunda bölgesel kalkınmanın sağlanması amaçlanır. Bölgesel kalkınma, bölgelerarası dengesizliklerin giderilmesi, bölgede bulunan iktisadi ve toplumsal potansiyellerin faaliyete geçirilmesiyle refah düzeyinin yükseltilmesini ifade etmektedir. Türkiye’de özellikle 1950’li yıllardan itibaren bölgesel politikalar önem kazanmış ve ülke kalkınmasının bir parçası olarak görülmüştür. Bu kapsamda ülkedeki bölgeler için birçok proje hayata geçirilmiştir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin sahip olduğu kaynaklardan faydalanılması fikriyle bütünleşik ve çok sektörlü bir kalkınma projesi olarak Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), 6 Kasım 1989’da Resmi Gazete’de yayımlanan Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile başlatılmıştır. Bu proje 9 ili kapsayan ve Cumhuriyet tarihinin en etkin şekilde uygulanan projesi olma özelliğini taşımaktadır. Proje kapsamında master plan, bölge kalkınma planı, eylem planları ve kalkınma programları uygulanmaktadır. Günümüzde halen devam eden ve GAP bölgesindeki illerde tarım, enerji ve sanayi başta olmak üzere birçok sektör için iyileştirme çalışmaları devam etmektedir. Bu çalışmada Güneydoğu Anadolu Bölgesi için hazırlanan ve uygulanan GAP kapsamında 2000’li yıllar sonrası gelişmeler istatistiki veriler aracılığıyla incelenmiştir. Bu bağlamda seçilmiş sektörlerdeki gelişmeler ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ekonomi, Kalkınma, Bölgesel Kalkınma, İktisadi Gelişme, GAP

Policies for Reducing Inter-Regional Socio-economic Development Differences in Turkey: An Investigation of the Southeastern Anatolia Project (GAP)

Öz

It is important that the level of development in a country is balanced between regions and that the difference is low. Three types of regions come to the fore as homogeneous, polarized and plan regions in this context. It is aimed to ensure regional development as a result of the division of the country into regions and regions into types. Regional development means raising the level of welfare by eliminating interregional imbalances and activating the economic and social potentials in the region. Especially since the 1950s, regional policies have gained importance and have been seen as a part of the country’s development in Turkey. Therefore, many projects have been implemented for regions in the country. Southeastern Anatolia Project (GAP), as an integrated and multi-sectoral development project with the idea of benefiting from the resources of the Southeastern Anatolia Region, was initiated with the Decree-Law (KHK) published in the Official Gazette on 6 November 1989. This project has the feature of being the most effectively implemented project in the history of the Republic, covering 9 provinces. Master plan, region development plan, action plans and development programs are implemented within the scope of the Project. Currently, improvement works continue for many sectors, especially agriculture, energy and industry in the provinces in the GAP region. In this study, the developments after the 2000swithin the scopeof the GAP, which was prepared and implemented for the Southeastern Anatolia Region, were examined through statistical data. In this context, developments in selected sectors are discussed.

Anahtar Kelimeler

Economy, Development, Regional Development, Economic Development, GAP

Kaynakça

• Akpınar, R., “Türkiye’de Kalkınma Ajanslarınca Hazırlanan Bölge Planlarına Dair Bir Kritik: İZKA’nın İzmir Bölge Planı (2010-2013) Örneği”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12/2010 (4), ss. 07-18.
• Arslan, İ., H.M., Ay, “Güneydoğu Anadolu Bölgesine Yönelik Uygulanan İktisadi Politikalar”, KMU İİBF Dergisi, 2007 (13), ss. 411-423.
• Çelik, F., (2015) Bölgesel Kalkınma Ajanslarının Yeniliklere Katkıları: Teori, Deneyimler ve Türkiye Uygulamalarının Değerlendirilmesi (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erciyes Üniversitesi, İktisat Anabilim Dalı, Kayseri (Türkiye).
• Çelikkaya, S., (2015) Kamu Harcamalarının Bölgesel Kalkınmaya Olan Etkileri: Türkiye Örneği (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi, İktisat Anabilim Dalı, Isparta (Türkiye).
• Dinler, Z., (2012) Bölgesel İktisat, (9.baskı), Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa.
• Ecemiş Kılıç, S., M., Mutluer, “Coğrafyada ve Bölge Planlamada Bölge Kavramının Karşılaştırmalı Olarak İrdelenmesi”, Ege Coğrafya Dergisi, 2004 (13), ss. 17-28.
• GAP (2021), “Güneydoğu Anadolu Projesi Son Durum”, http://yayin.gap.gov.tr/pdf-view/web/index.php?Dosya=756f4854d1 (Erişim Tarihi: 28.01.2022a)
• GAP, http://www.gap.gov.tr/gap-bki-tarihcesi-sayfa-37.html (Erişim Tarihi: 31.01.2022b)
• GAP, http://www.gap.gov.tr/gap-nedir-sayfa-1.html (Erişim Tarihi: 31.01.2022c)
• GAP, http://www.gap.gov.tr/upload/dosyalar/pdfler/GAP_Bolgesinde_Tamamlanan_OSBler.pdf (Erişim Tarihi: 06.02.2022d)
• GAP, http://www.gap.gov.tr/upload/dosyalar/pdfler/GAP_Bolgesinde_Tamamlanan_KSSler.pdf (Erişim Tarihi: 06.02.2022e)
• Kanberoğlu, Z., (2008) Kobi’lerin Bölgesel Kalkınma Üzerine Etkileri: Van İli Üzerine Bir Uygulama (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, İktisat Anabilim Dalı, İzmir (Türkiye).
• Kara, M. A., (2012) Bölgesel Kalkınmada ve Kalkınma Farklılıklarının Giderilmesinde Devletin Rolü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, İktisat Anabilim Dalı, Kahramanmaraş (Türkiye).
• Kılınç Savrul, B., (2012) Bölgesel Kalkınma Teorileri ve Politikaları: Avrupa Birliği ve Türkiye (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, İktisat Anabilim Dalı, İstanbul (Türkiye).
• Küçük, B., (2013) Türkiye’de Bölgesel Kalkınma İle Lojistik Performans Düzeyi Arasındaki İlişkinin İncelenmesi (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Maltepe Üniversitesi, İktisat Anabilim Dalı, İstanbul (Türkiye).
• Küçükoğlu, M., (2005) Vergisel Teşviklerin Bölgesel Kalkınmadaki Rolü: Güneydoğu Anadolu Bölgesi Üzerine Bir Uygulama (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi, Maliye Anabilim Dalı, Bursa (Türkiye).
• National Geographic Society, https://www.nationalgeographic.org/encyclopedia/region/ (Erişim Tarihi: 10.01.2022).
• Noyan Yalman, İ,. (2010) Liberalizasyon ve Ekonomik Büyüme İlişkileri: Bir Kısım Latin Amerika ve Güney Doğu Asya Tipi Ülkelerin Karşılaştırılması (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi, İktisat Anabilim Dalı, Erzurum (Türkiye).
• Sevinç, A., T., Eren, “Bölgesel Kalkınma ve Girişimcilik: Ahiler Kalkınma Ajansı Örneği”, Journal of Economics, Business, Politics and International Relations, 2/2016 (1), ss. 1-22. Şengül, Ü., S., Eslemian, M., Eren, “Türkiye’de Bölge Birimleri Sınıflamasına Göre Düzey 2 Bölgelerinin Ekonomik Etkinliklerinin VZA Yöntemi ile Belirlenmesi ve Tobit Model Uygulaması”, Yönetim Bilimleri Dergisi, 11/2013 (21), ss. 75-99.
• TDK, https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 09.01.2022).
• Vatansever Deviren, N., O., Yıldız, “Bölgesel Kalkınma Teorileri ve Yeni Bölgeselcilik Yaklaşımının Türkiye’deki Bölgesel Kalkınma Politikalarına Etkileri”, Akademik Bakış Dergisi, 2014 (44), ss. 0-9.
• Yıldız, G., (2013) Bölgesel Dengesizliklerin Giderilmesinde Kalkınma Ajanslarının Rolü ve Güney Ege Kalkınma Ajansı Örneği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Adnan Menderes Üniversitesi, Maliye Anabilim Dalı, Aydın (Türkiye).
• Yıldız, Z., (2007) Turizmin Bölgesel Kalkınmaya Sağladığı Katkılar ve Göller Bölgesi Uygulaması (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, İktisat Anabilim Dalı, İstanbul (Türkiye).
• Yılmaz, B., (2011) Kalkınma Politikalarında Değişim: Bölgesel Kalkınma Ajansları (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Sakarya Üniversitesi, Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Sakarya (Türkiye).