Yunus Emre’nin Anadolu Halkını Gözlemleri, Eleştirdiği Topluluklar ve Dile Getirdiği Şiir Diline Ait Bazı Değerler

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: Özel Sayı, 9 - 26, 03.01.2022

Bekir Sarıkaya

https://doi.org/10.18037/ausbd.1052982

Öz

Yunus Emre, Anadolu insanını iyi gözlemlemiş, betimleyici anlatımı kullanmış, bunun yanında din ve tasavvuf anlayışını halka ulaştırmak amacıyla didaktik/öğretici anlatıma başvurmuştur. Şiirlerinde gözlemlerden sonra kendi iç dünyasına dönmüş, farklı topluluklara seslenmiştir, bu seslenişte; sözünün/şiirinin özellikleri ve insanlara tesiri yanında bu topluluklarla girdiği polemikler kendini hissettirir. O; Anadolu insanının duygu ve düşüncelerini, ifade hâlindeyken yaptığı hareketleri, vücut dilini ve kullandığı söz varlıklarını dikkatle gözlemlemiş, bu gözlemlerini en ince ayrıntısına kadar işlemiştir. Şiirlerinde Allah aşkına götüren veya aşka engel olan unsurlara değinen Yunus, sözde/şiirde bulunması gereken değerlerden bahseder, bu bağlamda özeleştirilerde bulunur, gözlemlediği Anadolu halkının hâl dilinin betimlemelerini yapar, deyimleri, atasözlerini ve halk deyişlerini sıkça kullanır. Allah aşkı bağlamında katagorize ettiği toplulukların bazılarını olumlu, bazılarını olumsuz fakat nefrete dönüşmeyen kendine özgü bir öfke ile dile getirdiği benzetmeler eşliğinde uyarır. Bu çalışmada Yunus’un şiirlerinin türü, da’visinin dili/sözü, Anadolu halkının hâl ve hareketlerinin betimlemeleri ve Allah aşkına göre ârif, derviş, kâfir, dost, düşman gibi isimlerle konumlandırılmış topluluklar hakkında yaptığı benzetmeler ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre, Betimlemeler, Eşdizimlilik, Sosyal Gruplar

Kaynakça

• Akdemir, Y. (2013). Yunus Emre’de kelime kadrosu. Turkish Studies, 8(9), 429-458. doi.org/10.7827/TurkishStudies.5128
• Aksoy, Ö. A. (1993). Atasözleri sözlüğü. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Aktaş, Ş. (1988). Yunus Emre’de lirizmin kaynağı. Milli Kültür, 64, 2-5.
• Albayrak, N. (2014). Gönül Çalab’ın tahtı: açıklamalı Yunus Emre Sözlüğü. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Albayrak, N. (2015). Gönül Çalab’ın tahtı açıklamalı Yunus Emre Sözlüğü’ne saldırı. Türk Dili, 758, 94-100. Erişim adresi: https://tdk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/04/20150423.pdf
• Ayverdi, İ. (2005). Misalli büyük Türkçe sözlük (Cilt. 1-3). İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Develi, H. (2015). Açıklamalı Yunus Emre Sözlüğü’ne dair/dervîş Yûnus bu sözü eğri büğrü söyleme. Türk Dili, 757, 83-94. Erişim adresi: https://tdk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/20150123.pdf
• Doğan, M. (2015). Yunus Emre Divanı’ndaki söz varlığının Aksaray ili ağızlarındaki izleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 4(4), 1513-1523. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/teke/issue/12856/155948
• Gölpınarlı, A. (2008). Yunus Emre ve tasavvuf. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Kaymaz, Z. (2015). Eski Anadolu Türkçesi bağlamında Yûnus Emre’nin eserlerindeki atasözlerine bir bakış. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 40, 101-119. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/tdded/issue/23677/252088
• Okay, O. (1994). Edebiyat. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt 10, ss. 395-397). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Okay, O. ve Kahraman, A. (2010). Şiir. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt 39, ss. 158-161). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Özkan, M. (2011). Türkçenin Anadolu'da yazı dili olarak teşekkülünde Yunus Emre'nin rolü. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 0(41), 25-68. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/iutded/issue/17027/177783
• Pala, İ. (2006). Nasihatnâme. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt 32, ss. 409-410). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Tatçı, M. (1990). Yunus Emre divanı (Cilt 1-2). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Tören, H. (2013). Tiyatro metinlerinde yer alan metin dışı sözler: Keşanlı Ali destanı örneği. Türkiyat Mecmuası, 23(2), 171-186. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuturkiyat/issue/18520/195424
• Türk Dil Kurumu. (2010). Türkçe sözlük. Ankara: TDK Yayınları.