Türkiye Cumhuriyet Tarihinde Vergi Canlılığı Analizi (1924 – 2022)

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: Özel Sayı, 1 - 28, 23.10.2023

Eren Çaşkurlu

https://doi.org/10.18037/ausbd.1305973

Öz

Bu çalışmada Türkiye Cumhuriyet tarihi çerçevesinde 1924 – 2022 yıl aralığında yıllık veriler kullanılarak iradi (ihtiyari) vergi politika düzenlemelerinin milli geliri etkileme durumunu ifade eden vergi canlılığı analizi yapılmıştır. Analiz iki kısımda ele alınmıştır. İlk kısım, seçilmiş bazı ekonomik parametrelerin vergi canlılığına etkisini içermektedir. Söz konusu etki analizi, veri tutarlılığı ve model ölçüm gücünün artırılması için ellişer yıllık periyotlar halinde yapılmıştır. Analizin ikinci kısmında ise 1923 yılından günümüze vergi uygulamasında ihtiyari politikalar dikkate alınarak bunların vergi canlılığı üzerindeki etkileri test edilmiştir. Analizlerde ARDL Sınır Testi yöntemi kullanılmıştır. Analizlerin sonuçlarına göre; ilk dönemde büyüme ve kamu harcamalarının pozitif ve yatırımların negatif ve ikinci dönem ise kamu harcamaları, ithalat ve yatırımların vergi canlılığı üzerinde pozitif etkisi bulgulanmıştır. Büyüme ikinci dönem vergi canlılığını negatif etkilemiştir. İlk dönem büyümenin ikinci dönem ise ithalatın açıklama gücü daha fazladır. İkinci dönem vergi canlılığını pozitif etkilese de ithalatın finansmanında dış kaynak kullanma gereksinimi ve söz konusu faaliyetlerin devam riskinin toplam etkiyi olumsuza çevirebileceği düşüncesi oluşmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Vergi Canlılığı, Vergilemede İhtiyari Politikalar, ARDL, Türkiye

Analysis of Tax Buoyancy in Throughout The History of Turkish Republic (1924 – 2022)

Öz

In this study, tax buoyancy analysis which expresses the effect of voluntary tax policy regulations on national income is carried out using annual data between 1924 and 2022. The analysis is handled in two parts. Firstly, the effect of some economic parameters on tax buoyancy is examined. It is carried out in 50-year periods in order to increase data consistency and model measurement power. In the second part of the analysis, the effects of discretionary policies on tax buoyancy since 1923. According to the results of the analysis; in the first period, growth and public expenditures have a positive effect and investments have a negative effect, and in the second period, public expenditures, imports and investments have a positive effect on tax buoyancy. Growth had a negative impact on the tax buoyancy in the second period. Although the positive effect on the tax buoyancy, the need to use external resources in the financing of imports and the continuation risk of these activities it is thought that the total effect might turn into negative.

Anahtar Kelimeler

Tax Buoyancy, Discretionary Policies in Taxation, ARDL, Türkiye

Kaynakça

• Ahmed, Q.M. ve Mohammed, S. (2010). Determinant of tax buoyancy: Empirical evidence from developing countries. Europen Journal of Social Sciences, 13(3), 1‐7. Erişim adresi: https://ssrn.com/abstract=2003778
• Akalın, G. (2008). Atatürk dönemi maliye politikaları. Ankara: T.C. Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı Yayınları.
• Akar, S. ve Sahin, Ö. (2015). Türkiye’de vergi canlılığının analizi. Journal of Economics, Finance & Accounting-JEFA, 2(1), 29-43. https://doi.org/10.17261/Pressacademia.201519777
• Altıntaş, H. (2013). Türkiye’de petrol fiyatları, ihracat ve reel döviz kuru ilişkisi: ARDL Sınır testi yaklaşımı ve dinamik nedensellik analizi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 9(19), 1-30. https://doi.org/10.11122/ijmeb.2013.9.19.459
• Audi, M., Ali, A. ve Roussel, Y. (2021). Measuring the tax buoyancy: Empirics from South Asian Association for regional cooperation (SAARC). Munich Personal RePEc Archive. No. 109567, Erişim adresi: https://mpra.ub.uni-muenchen.de/109567.
• Barrack Mandela, B. ve Olukuru, J. (2016). Tax buoyancy: A comparative study between Kenya and South Africa. BBSE Research projects, Strathmore University, Erişim adresi: http://hdl.handle.net/11071/4424.
• Bulut, M., Ağören, V., Abuk, N. ve Ocaklı, Ş. (2012). Türkiye verilerine göre özel sektörde bağimli çalişanlar açisindan sosyal parafiskal gelir (prim) esnekliği ve canliliğinin tahmin edilmesi. HAK-İŞ Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 1(2), 152–163. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/hakisderg/issue/7578/99483
• Çaşkurlu, E. (2022). 21. yüzyılda devlet ve kamu maliyesi: uluslararası maliye (4. bs.). Ankara: Seçkin Yayınevi.
• Çaşkurlu, E. ve Arslan, C. B., (2021). Kamu maliyesine giriş. (4. bs.). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Demirli, Y. (2011). Gelişmekte olan ülkelerde vergi reformları ve Türkiye’de gelir üzerinden alınan vergiler açısından değerlendirme. Ankara: T.C. Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı Yayınları.
• Durmuş, M. (2003). Maliye politikaları, teori ve uygulamalarının değerlendirilmesi. Ankara: Yaklaşım Yayınları.
• Engle, R. ve Granger, C. W. J. (1987). Cointegration and error-correction: representation, estimation and testing. Econometrica, 55(2), 251-276. https://doi.org/10.2307/1913236
• Erdoğdu, H., Demir, M. ve Önder, R. (2021). Covid-19 salgınının Türkiye’nin vergi gelirleri üzerine etkisi. OPUS–Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 18(43), 6478-6506. https://doi.org/10.26466/opus.931186
• Ertürk Atabey, S., Avşar, T. ve Bulut, M. (2009). Türkiye verilerine göre vergi canliliği ve esnekliğinin tahmin edilmesi. Ekonomik Yaklaşım, 20(71), 109-119. doi: 10.5455/ey.10688
• Filipova, M. ve Tanchev, S. (2021). Tax buoyancy and tax elasticity of the proportional income tax in Bulgaria. Revista Inclusiones, 8(2), 593-610. Erişim adresi: https://revistainclusiones.org/index.php/inclu/article/view/2473 .
• Gupta, S. ve Liu, J. (2020). Can tax buoyancy in Sub-Saharan Africa help finance the sustainable development goals? Center for Global Development Working Paper, No.532. Erişim adresi: https://www.cgdev.org/publication/can-tax-buoyancy-sub-saharan-africa-help-finance-sustainable-development-goals
• Johansen, S. (1988). Statistical analysis of cointegrating vectors. Journal of Economic Dynamics and Control, 12(2-3), 231-254. https://doi.org/10.1016/0165-1889(88)90041-3
• Johansen, S. ve Juselius, K. (1990). Maximum likelihood estimation and ınferance on cointegration with applications to the demand for money. Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 52(2), 169-210. https://doi.org/10.1111/j.1468-0084.1990.mp52002003.x
• Kamacı, A. ve Kara, S. Ş. (2019). Üçüz açık hipotezi: 1974-2015 yılları arası Türkiye örneği. Uluslararası Afro-Avrasya Araştırmaları Dergisi, 4(8), 143-154. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ijar/issue/47918/586717
• Karayılmazlar, E. ve Özgün, M. (2019). Tasarruflar ile dış borçlar arasındaki ilişkinin ampirik analizi: Türkiye örneği. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 37(3), 489-516. https://doi.org/10.17065/huniibf.451458
• Kaya, D. G. ve Durgun, A. (2009). 1923–1938 dönemi Atatürk’ün maliye politikaları: bütçe ve vergi uygulamaları. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2009(19), 233-249. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/sufesosbil/issue/11419/136419
• Kaya, P. B. ve Gürler Hazman, G. (2022). Tax buoyancy effect of direct taxes in Turkey. Gümrük Ticaret Dergisi, 9(29), 12-29. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/gumrukticaretdergisi/issue/72814/1114693
• Konukçu Önal, D. ve Çavuşoğlu, T. (2022). Türkiye’de vergi açığı, vergi canlılığı ve ekonomik konjonktür. A. Yusufoğlu ve M. Çakır (Yay. haz.). Maliye yazıları içinde (s. 1 – 24). Ankara: Gazi Kitabevi. Koyuncu, E. (2020). Türkiye’de vergi gelirlerinin iktisadi faaliyet hacmindeki değişimlerle ilişkisi üzerine ampirik bir çalışma (Yayımlanmamış Doktora Tezi). T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Mawia, M. ve Nzomoi, J. (2013). An empirical investigation of tax buoyancy in Kenya. African Journal of Business Management, 7(40), 4233–4246. https://doi.org/10.5897/AJBM2013.7212
• Mukarram, F. (2001). Elasticity and buoyancy of major taxes in Pakistan. Pakistan Economic and Social Review, 39(1), 75-86. Erişim adresi: http://pu.edu.pk/home/journal/7/Volume_39_No_1_2001.html
• Mutlu, A. (2009). Tanzimattan günümüze Türkiye’de vergileme zihniyetinin gelişimi. Ankara: T.C. Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı Yayınları.
• Mutluer, K., Öner, E. ve Kesik, A. (2010). Teoride ve uygulamada kamu maliyesi (2. bs.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Narayan, P. K. (2005). The saving and ınvestment nexus for China: evidence from cointegration tests. Applied Economics, 37(17), 1979- 1990. https://doi.org/10.1080/00036840500278103
• Özdemir, B. (2022). Atatürk dönemi maliyesi ve ekonomisi. Ankara: Başkent Üniversitesi Yayınları.
• Pesaran, H., Shin, Y. ve Smith, R. J. (2001). Bounds testing approaches to the analysis of level relationships. Journal of Applied Econometrics, 16, 289-326. https://doi.org/10.1002/jae.616
• Rajaraman, I., Goyal R. ve Khundrakpam, J. K. (2005). Tax buoyancy estimates for Indian States. SSRN working paper series. Erişim adresi: http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=826345.
• Rasheed, F, (2006). An analysis of the tax buoyancy rates in Pakistan. Munich Personal RePEc Archive.No. 43388, Market Forces, 3(2). Erişim adresi: https://mpra.ub.uni-muenchen.de/43388/
• Subhania, F., Chaudhryb, I. S., Akhtarc, M. H. ve Sheikhd, M. R. (2018). The institutional determinants of tax buoyancy: A case study of Pakistan. The Pakistan Journal of Social Issues, Special Issue (June), 119 – 135. Erişim adresi: http://uog.edu.pk/downloads/journal/11_The_Institutional_Determinants_of_Tax_ Buoyancy_PJSI_119-135.pdf
• Tanchev, S. ve Todorov, I. (2019). Tax buoyancy and economic growth: empirical evidence of Bulgaria. Journal of Tax Reform, 5(3), 236–248. http://dx.doi.org/10.15826/jtr.2019.5.3.070
• Twerefou, D.F., Fumey, A., Osei‐Assibey, E. ve Asmah, E.E. (2010). Buoyancy and elasticity of tax: Evidence from Ghana. Journal of Monetary and Economic Integration, 10(2), 36‐70. Erişim adresi: https://ugspace.ug.edu.gh/bitstream/handle/123456789/2206/Buoyancy%20and%20elasticity%20of%20tax%20evidence%20from%20Ghana.pdf?sequence=3&isAllowed=y
• Üğe, G. (2010). Türkiye ekonomisi ve bütçe analizi (1923-1950)( Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yavuz, N. Ç. (2006). Türkiye'de turizm gelirlerinin ekonomik büyümeye etkisinin testi: Yapısal kırılma ve nedensellik analizi. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 7(2), 162-171. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/doujournal/issue/66655/1042914
• Yücel, H. (2017). Cumhuriyet ekonomisinin kuruluşu ve gelişimi. TBB, Ankara: Türkiye Barolar Birliği Yayınları