Eskişehir Şeker Fabrikası’nın Görsel Sosyolojisi: İşçi Deneyimleri

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: Özel Sayı, 117 - 146, 23.10.2023

Gülbin Özdamar Akarçay , Erhan Akarçay

https://doi.org/10.18037/ausbd.1316345

Öz

Bu çalışmada Eskişehir Şeker Fabrikası özelinde Türkiye’de şekerin üretim, tüketim süreçlerine odaklanılarak şeker üzerindeki değişen politikalar irdelenmiştir. Eskişehir Şeker Fabrikası’nın toplumsal bellekteki yeri cumhuriyet modernleşmesi ideallerinin temsilini gösteren arşiv fotoğraflarından yararlanılarak işçi deneyimleri üzerinden ortaya konulmuştur. Türkiye Cumhuriyeti’nin sanayileşme ve modernleşme projesinin en önemli araçlarından birine dönüşen şekerin ve şeker fabrikalarının tarihini modernleşme, sanayileşme, toplumsal ve kent belleği bağlamında okumak mümkündür. Bu çerçevede Eskişehir Şeker Fabrikası, fabrikanın kurulu olduğu bölge (Şeker Mahallesi), lojmanları, okulu, spor kulübüyle birlikte toplumsal yaşamın örgütlendiği ve biçimlendiği bir anlayışı temsil etmektedir. Eskişehir’e özgü mekânlardan biri olarak Şeker Fabrikası kentin sembollerinden biridir. Bu bağlamda veri toplama aracı olarak odak grup görüşmesi ve fotografik uyarım tekniği tercih edilmiştir. Çalışmada üç kuşak şeker fabrikası çalışanının bir arada olarak fabrikanın geçmişine ve bugününe dair anlatılarını aynı ortamda aktarmaları amaçlanmıştır. Fotografik uyarım ile katılımcılara, fotoğraflarda tespit edilen değişiklikler, bunların ne ifade ettiği, toplumsal anlamlar, toplumsal değişme, üretim ilişkileri, sosyal yaşam ile ilişkili sorular sorularak, sosyal ve kültürel olaylar hakkındaki detaylı bilgilere ulaşmak amaçlanmıştır. Böylelikle Eskişehir Şeker Fabrikası’nın kent ve fabrika belleğindeki toplumsal izleri ortaya çıkarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Şeker, Sanayileşme, Modernleşme, Görsel Sosyoloji, Eskişehir Şeker Fabrikası

Visual Sociological Analysis of Eskişehir Sugar Factory: Workers’ Experiences

Öz

This study examines the changing policies on sugar by focusing on the production and consumption processes of sugar in Turkey with a special focus on Eskişehir Sugar Factory. The place of Eskişehir Sugar Factory in the social memory is revealed through the experiences of workers by using archival photographs that represent the ideals of republican modernization. It is possible to read the history of sugar and sugar factories, which became one of the most important tools of the industrialization and modernization project of the Republic of Turkey, in the context of modernization, industrialization, social and urban memory as well. In this framework, Eskişehir Sugar Factory represents an understanding in which social life is organized and shaped together with the region where the factory is located (Şeker Quarter), its lodgings, school and sports club. As one of the spaces specific to Eskişehir, the Sugar Factory is one of the symbols of the city. In this context, focus group interview and photographic elicitation technique were preferred as data collection tools. The study aimed to bring together three generations of sugar factory workers to share their narratives about the past and present of the factory in the same environment. Through photographic elicitation, the participants were asked questions related to the changes detected in the photographs, what they mean, social meanings, social change, production relations, and social life in order to obtain detailed information about social and cultural events. In this way, the social traces of Eskişehir Sugar Factory in the city and factory memory were revealed.

Anahtar Kelimeler

Sugar, Industrialization, Modernization, Visual Sociology, Eskişehir Sugar Factory

Kaynakça

• Acar, M. Ş. (2009). Eskişehir zaman, mekân, insan. Ankara: Eskişehir Ticaret Odası Yayınları.
• Akın, Y. (2009). Umutlar, korkular kaygılar: Dünya iktisadi buhranının siyasal düşünce ortamına etkileri. Ö. Laçiner (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Dönemler ve Zihniyetler (s. 334-348) içinde. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Akten, C. (2014). Örgütsel bağlılığı etkileyen faktörlerin belirlenmesi ve Eskişehir Kazım Taşkent Şeker Fabrikası’nda araştırma örneği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Aykaç, A. (2021). Devletin işçisi olmak. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ayhan, E. D. (2006). Workers’ health and architecture: a reading on eskişehir sugar factory within turkish modernization (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Beardsworth, A. ve Keil, T. (2011). Yemek sosyolojisi (Çev: A. Dede). Ankara: Phoenix.
• Berg, B. L. (2008). Visual Ethnography. The Sage Encyclopedia of Qualitative Method (s. 921-924) içinde. London: Sage.
• Boratav, K. (1988). Türkiye iktisat tarihi. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Bostancıoğlu, Z. ve Dinler, M. (2017). Türkiye’de çıraklık eğitiminin dünü bugünü geleceği. çıraklık, dünü, bugünü, Yarını Arama Konferansı Bildiri Kitabı (s. 3-28) içinde. Sakarya: Sakarya Yayıncılık.
• Braudel, F. (2017). Maddi uygarlık: gündelik hayatın yapıları (Çev: M. A. Kılıçbay). Ankara: İmge Kitabevi.
• Cem, İ. (1973). Türkiye’de geri kalmışlığın tarihi. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Civitello, L. (2019). Mutfak ve kültür. (Çev: Z. N. Nahya ve S. Örnek). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Çilesiz, R. K. (1997). Örgütsel değişmenin çalışanlar üzerindeki sosyal psikolojik ekonomik etkileri ve bir uygulama çalışması (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Dinçel, G. (1999). Gıda sektörü. O. Baydar (Ed.), 75 Yılda Çarklardan Chip’lere (s. 209-216) içinde. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları. Erdinç, Z. (2000). Şeker pancarı ziraatı ile şeker sanayinin ekonomik gelişmeye etkileri: Türkiye uygulaması. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yayınları.
• FAO (2023, 18 Mayıs). World food situation. Erişim adresi: https://www.fao.org/worldfoodsituation/foodpricesindex/en/.
• Işın, P. M. (2019). Gülbeşeker. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İnsel, A. (1996). Düzen ve kalkınma kıskacında Türkiye (Çev: A. Sönmezay). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Georgeon, F. (2006). Osmanlı-Türk modernleşmesi (1900-1930) (Çev: A. Berktay). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Genç, F. (2023). Cumhuriyetin şekeri: pancar olmasa idi, icadı gerekirdi. Erişim adresi: https://100sene100nesne.com/seker/#easy-footnote-bottom-1-31737.
• Günçıkan, B. (1999). Şeker’de üç kuşak: boyacıoğlu ailesi. O. Baydar ve G. Dinçel (Ed.). 75 Yılda Çarkları Döndürenler içinde (s. 214-248). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Güven, E. (1966). Türkiye şeker sanayiinde işgücünün sosyal politikası (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Kansu, A. (2001). Türkiye’de korporatist düşünce ve korporatizm uygulamaları. A. İnsel (Ed.). Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Kemalizm içinde (s. 253-267). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karayaman, M. (2017). Nuri şeker ve uşak şeker fabrikasının kuruluşu. Accounting and Financial History Research Journal, 17, 7-50. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/319801.
• Kayseri Şeker Fabrikası. (t.y.). Şeker nedir, nasıl üretilir ve tarihi. Erişim adresi: https://www.kayseriseker.com.tr/bilgi-bankasi/seker-nedir-nasil-uretilir-ve-tarihi/13.
• Kirez, T. (1989). İşletmelerin örgütsel amaçlarına ulaşmasında güdülemenin rolü ve Eskişehir şeker fabrikasındaki uygulama (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Mintz, S. W. (1996). Şeker ve güç (Çev: Ş. Alpagut) İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Neuman, W. L. (2020). Toplumsal araştırma yöntemleri (Çev: Ö. Akkaya) Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Oğur, N. (2015). Eskişehir şeker fabrikası (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Özer, S. (2021). Türkiye’de şeker sanayisi (1925-1950). Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 17(33), 95-124. Erişim adresi: https://ctad.hacettepe.edu.tr/17_33/4.pdf.
• Patel, R. ve Moore, J. W. (2019). Yedi ucuz şey üzerinde dünya tarihi (Çev: S. Gündüz). İstanbul: Kolektif Kitap.
• Prosser, J. ve Schwartz, D. (2006). Sosyolojik araştırma sürecinde fotoğrafın yeri. Toplumbilim, (19), 100-110.
• Richardson, B. (2015). Sugar. Cambridge: Polity Press.
• Sennett, R. (2009). Yeni kapitalizmin kültürü. (Çev: A. Onacak). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Sennett, R. ve Cobb, J. (2017). Sınıfın gizli yaraları. (Çev: M. K. Coşkun). Ankara: Heretik Yayınları.
• Sönmez, M. (1999). 75 yılın sanayileşme politikaları. O. Baydar (Ed.). 75 Yılda Çarklardan Chip’lere içinde (s.1-19). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Standage, T. (2017). İnsanlığın yeme tarihi (Çev: G. Çakır). İstanbul: Maya Kitap.
• Tarus, İ. (1957). Uzun atlama. İstanbul: Mars T. A. Ş. Matbaası.
• Timur, T. (2001). Türk devrimi ve sonrası. Ankara: İmge Kitabevi.
• Türkşeker (2023, 28 Mayıs). Şeker üretimi teknolojisi. Erişim adresi: https://www.turkseker.gov.tr/?ModulID=3&MenuID=55.
• Türkşeker (2023, 27 Mayıs) https://www.turkseker.gov.tr/?ModulID=3&MenuID=55
• Türkşeker (2023, 28 Mayıs) Personel, şeker satış, ekim ve üretim. Erişim adresi: https://www.turkseker.gov.tr/?modulıd=10&menuıd=45.
• Türkşeker (2023, 30 Mayıs) Fabrikalarımız, Eskişehir Kazım Taşkent şeker fabrikası. Erişim adresi: https://www.turkseker.gov.tr/?ModulID=11&MenuID=57&ID=16#:~:text=Fabrika%2C%20g%C3%BCn%C3%BCm%C3%BCzde%20g%C3%BCnl%C3%BCk%208%20bin%20200%20ton%20pancar%20i%C5%9Fleme%20kapasitesine%20sahiptir.
• Türkiye Şeker Sanayii İşçileri Sendikası. (2023, 31 Mayıs). (Şeker-İş) tarihçesi. Erişim adresi: https://www.sekeris.org.tr/tarihce.
• Williams, R. (2017). Kültür ve toplum. (Çev. U. Kocabaşoğlu). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yıldız, M. (2016). Conservation and revitalization proposals for Eskişehir sugar factory social facilities area (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.