Different Meanings and Uses of the "Head" Word in the Divan of Yunus Emre

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 4, 1517 - 1536, 24.12.2023

Selim Emiroğlu , Mustafa Çetinkaya

https://doi.org/10.18037/ausbd.1242636

Öz

Yunus Emre, one of the great masters of Turkish, opened new doors to Turkish with the vocabulary he used in his works and brought original expressions and images. He succeeded in influencing the artists and readers after him with the depth of his words and his effective use of the art of sehli mümteni (pithy words that seem easy but are difficult to say and write). Yunus Emre, who added different values and meanings to many words, used the expression "head" in his Divan with various language structures (idiom, metaphor, compound word, reduplication, phrase, old Turkish-folk dialect) and in a way that can have different meanings (polysemy) in the Turkish dictionary today. The study aims to classify these different meanings and usages. In this qualitative study, the different meanings and usages of the expression "head" in Turkish in Yunus Emre's Divan were determined by document analysis method, the findings were shown in tables, and based on these findings, evaluations were made about the poet's mastery of using Turkish and the richness of Turkish vocabulary and meaning.

Anahtar Kelimeler

Divan of Yunus Emre, Head, Language Teaching, Language Structures, Meaning

Proje Numarası

Herhangi bir projeden üretilmemiştir.

Yunus Emre’nin Divanı’nda “Baş” İfadesinin Farklı Anlam ve Kullanımları

Öz

Türkçenin büyük ustalarından biri olan Yunus Emre, eserlerinde kullandığı söz varlığıyla Türkçeye yeni kapılar aralamış, özgün ifade ve imgeler kazandırmıştır. Sözlerindeki derinlik ve sehli mümteni (kolay gibi görünen ancak söylenmesi, yazılması zor olan özlü sözler) sanatını etkili bir şekilde kullanmasıyla kendisinden sonraki sanatçı ve okurları etkilemeyi başarmıştır. Birçok kelimeye farklı değer ve anlam katan Yunus Emre, Divan’ında “baş” ifadesini çeşitli dil yapılarıyla (deyim, mecaz, birleşik sözcük, ikileme, kalıp söz, Eski Türkiye Türkçesi-halk ağzı) ve günümüzde Türkçe sözlükte farklı anlamlara (çok anlamlılık) gelebilecek şekilde kullanmıştır. Çalışma, bu farklı anlam ve kullanımları sınıflandırmayı amaçlamaktadır. Nitel desendeki çalışmada doküman incelemesi yöntemiyle Yunus Emre’nin Divan’ında yer alan “baş” ifadesinin Türkçedeki farklı anlam ve kullanımları belirlenmiş, bulgular tablolarla gösterilmiş; bu tespitlerden yola çıkarak şairin Türkçeyi kullanmadaki ustalığı ile Türkçenin kelime ve anlam zenginliğine dair değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre Divanı, Baş, Dil Öğretimi, Dil Yapıları, Anlam

Destekleyen Kurum

Herhangi bir kurum desteği bulunmamaktadır.

Proje Numarası

Herhangi bir projeden üretilmemiştir.

Kaynakça

• Akdemir, Y. (2007). Yunus Emre’de Türkçe (Yüksek Lisans Tezi). İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Akdemir, Y. (2013). Yunus Emre’de kelime kadrosu. Turkish Studies, 8(9), 429-458. Erişim adresi: https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/274193/
• Aksan, D. (1992). Yunus Emre’de dil ustalığı. Türk Dilleri Araştırmaları, 2(4), 53-68. Erişim adresi: http://www.turkdilleri.org/turkdilleri/tda02.html
• Aksan, D. (2004). Türkçenin sözvarlığı. (3. bs.). Ankara: Engin Yayınevi.
• Aksoy, Ö. A. (1984). Deyimler sözlüğü. (4. bs.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Altun, S. (2020). Yunus Emre Divanı'nda sabır ve ahlak. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 7(3), 1673-1694. doi: 1046868/atdd.38
• Avşar, Z. (2013). Nasihatlar Kitabı (Risalet’ün Nushiyye). Eskişehir: Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı.
• Ayverdi, İ. (2011). Kubbealtı lugatı misalli büyük Türkçe sözlük. İstanbul: Kubbealtı.
• Bars, E. M. (2016). Yunus Emre’de imanın esasları. International Journal of Language Academy, 4, 219-241. doi: 10.18033/ijla.2452
• Bars, E. M. (2016). Yunus Emre'de peygamberlere yapılan göndergeler. Tarih Okulu Dergisi, 9, 719-744. doi: 10.14225/Joh1004
• Bars, E. M. (2017). Yunus Emre’de ahiret inancı. The Journal of Academic Social Science, 42, 244-259. doi: 10.16992/ASOS.12020
• Başgöz, İ. (1999). Yunus Emre. İstanbul: Çağdaş Matbaacılık.
• Bilgin, A. A. (2020) Yunus’un sözü. Türk Dili Dergisi, 819, 30-34. Erişim adresi: https://tdk.gov.tr/wp-content/uploads/2020/03/7_A.-Azmi-Bilgin-_-YUNUS%E2%80%99UN-S%C3%96Z%C3%9C-_5.pdf
• Cesur, H. H. (2010). Yunus Emre Divanı’ndaki deyimlerin yapı ve anlam bakımından incelenmesi (Yüksek lisans tezi). Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
• Çağbayır, Y. (2007). Ötüken Türkçe sözlük: Orhun yazıtlarından günümüze Türkiye Türkçesinin söz varlığı I, II, III, IV. İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• Çukurlu, T. (2022). Yunus Emre’nin zihin dünyasına açılan pencere: teşbih. C. Vatandaş (Baş. Ed.), Yunus Emre (hayatı-düşünceleri-eserleri) içinde (s. 228-242). Ankara: TBMM Basımevi.
• Demirci, M. (2022). Yûnus Emre günümüz insanına ne söyler?. Tasavvuf Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 1 (1), 115-123. doi: 10.32739/ustad.2022.1.19
• Dilmen, Ö. (2021). Yûnus Emre'nin Dîvân'ında perde metaforu. Bilim Armonisi Dergisi, 4 (2), 78-91. doi: 10.37215/bilar.956808
• Emiroğlu, S. (2020). Okuma eğitimine bağlamsal bir katkı: Okumanın Türkçede farklı anlamlarda kullanımı. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (21), 1-22. doi:10.29000/rumelide.835350.
• Ercilasun, A. B. (2004). Başlangıçtan yirminci yüzyıla Türk dili tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ergönenç, D. (2019, Ekim). Türkiye Türkçesinde kullanılan baş sağlığı kalıp sözleri. XI. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildirileri, Samsun. Erişim adresi: https://dunyadiliturkce2019.omu.edu.tr/
• Erkınay Tamtamış, H. K. (2021). Yunus Emre'nin fiillerinde metafor. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, (Yunus Emre Özel Sayısı), 33-47. doi: 10.33171/dtcfjournal.2021.61.3.3
• Eyüboğlu, S. (1985). Yunus Emre. İzmir: Cem Yayınevi.
• Gemalmaz, E. (1991, Ekim). Yunus Emre’nin şiirlerindeki dil özellikleri. Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri, Erzurum. Erişim adresi: https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/151416/mod_resource/ content/1/yunus_emrenin%20dili.pdf
• Gölpınarlı, A. (1941). Yunus Emre-hayatı ve bütün şiirleri. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (1943). Yunus Emre Divanı. İstanbul: Ahmet Halit Kitapevi.
• Görmek, A. E. (2019). Mevlâna ve Yunus Emre’nin aşk felsefelerinin mukayesesi (Mesnevî ve Yunus Emre Divanı’nda) (Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Mevlâna Araştırmaları Enstitüsü, Konya.
• Hatipoğlu, V. (1981). Türk dilinde ikileme. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kaya, H. (2022). Yunus Emre’nin şiirlerinde yerilen unsurlar. C. Vatandaş (Baş. Ed.), Yunus Emre (hayatı-düşünceleri-eserleri) içinde (s. 379-401). Ankara: TBMM Basımevi.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Köprülü, M. F. (1976). Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Küçükbasmacı, G. (2021). “Ben bir kitap okudum kalem onu yazmadı”: Söz ve yazı bağlamında Yûnus Emre Dîvânı’nda “okuma”. Millî Folklor, 132, 51-62. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/millifolklor/issue/66376/917852
• Nerimanoğlu, K. V. (1993). Türk dilinin bestecisi, ressamı, mimarı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ocak, A. Y. (2012). Yunus Emre. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Ospanova, G. (2016). Yunus Emre Divanı’nda ölümü güzelleştiren ifadeler (expressions that beautify death in ‘Yunus Emre’s Diwan’). Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (41), 131-149. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/tdded/issue/23718/252640
• Özer, H. Demirtaş, Y. (2018). Yunus Emre Divanı’nda geçen ikilemeler üzerine. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(60), 163-171. doi: 10.17719/jisr.2018.2771
• Öztelli, C. (1992). Yunus Emre yaşamı ve bütün şiirleri. (4. bs.). İstanbul: Özgür Yayın Dağıtım.
• Tatcı, M. (2005). Divan ve Risâletü‟n-Nushiyye. İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı.
• Tavukçu, O. K. (2017). Yunus Emre kitabı. Aksaray: Aksaray Valiliği Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• Timurtaş, F. K. (1989). Yunus Emre Divanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• TDK. (2022). Baş. Güncel Türkçe sözlük. https://sozluk.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• TDK. (2022). İkileme. Güncel Türkçe sözlük. https://sozluk.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Uçar, İ. (2011). “Baş, kafa, ser” kelimelerinin eş anlamlılığı ve “baş” kelimesine Divanü Lugati't-Türk merkezli bir yaklaşım. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(17), 186-203. Erişim adresi: https://www.sosyalarastirmalar.com/articles/an-approach-to--the-word-ba-head-and-synonymousness-of-the-words-ba-kafa-ser--in-divan-lugatttrk.pdf
• Yağcı, Ö. (2001). Yunus Emre yaşamı ve bütün şiirleri. İstanbul: Gün Yayıncılık.
• Yardımcı, M. Güven, A. Z. (2010). 13. Yüzyıl Türk halk şiirinde ahlâki anlayış. Folklor/Edebiyat, 16(64), 181-191. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/fe/issue/26027/274132
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.