“SPECIALITY” OF SPECIAL PROVINCIAL ADMINISTRATIONS

Yıl 2024, SBF Dergisi Erken Görünüm, 1 - 25

Oral Karakaya

https://doi.org/10.33630/ausbf.1282256

Öz

Special Provincial Administrations (SPA) are the oldest local administration units of the Turkish administrative system. The duties, competencies, responsibilities and the structure of the organs of the SPA’s, which were temporarily brought into public legal personality by a law in 1913, were largely preserved until 2005. In 2005, SPA’s and municipalities were restructured. With the reforms made in 2006 and 2008, SPA’s have turned into units that mainly carry out the investments of the central administration in the provinces. Thus, SPA’s had a function between or beyond locality and centrality. In this article, it is aimed to analyze the “private” character of this local government, and the qualification of SPA’s. This discussion includes a new search outside of the Constitutional or Administrative Law’s conceptualizations of legal entity and decentralized administration. For this purpose, first of all, the historical structural and functional changes of SPA’s, then their income structures, their expenditures for some central government duties, their expenditures on infrastructure and rural areas were analyzed.

Anahtar Kelimeler

special provincial administration, local administration reform, decentralisation, autonomy, decentralized administration

İl Özel İdarelerinin "Özel"liği

Öz

İl özel idareleri, Türk yönetim yapısının en eski yerel birimidir.1913 yılında bir kanunu muvakkatla tüzel kişiliğe kavuşturulan il özel idarelerinin görev, yetki ve sorumluluklarıyla organlarının yapısı 2005 yılına kadar büyük ölçüde korunmuştur. 2005’te ise belediyelerle birlikte il özel idareleri yeniden yapılandırılmıştır. 2006 ve 2008 yıllarında gerçekleştirilen mevzuat değişiklikleriyle il özel idareleri ağırlıklı olarak merkezi yönetimin yatırımlarını taşrada gerçekleştiren birimlere dönüşmüştür. Böylece il özel idareleri, yerellik ve merkezilik arasında, ya da ötesinde bir işleve sahip olmuştur. Bu makalede, il düzeyinde örgütlenmiş bu yerel yönetim tüzel kişiliğinin adında yer alan “özel” nitelemesinin çözümlenmesi, bunun sonucunda da il özel idarelerinin yerel yönetim birimi olma vasfının tartışılması hedeflenmiştir. Bu tartışma, Anayasa’nın ya da İdare Hukukunun tüzel kişilik ve yerinden-merkezden yönetim kavramsallaştırmalarının dışında, yeni bir arayışı içermektedir. Bu amaçla öncelikle il özel idarelerinin tarihsel olarak yapısal ve işlevsel açıdan uğradığı değişimler, ardından da gelir yapıları, bazı merkezi yönetim görevleri için yaptıkları harcamalar, altyapıya ve kırsal alana yönelik giderleri analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

il özel idaresi, yerel yönetim reformu, yerelleşme, özerklik, yerinden yönetim

Kaynakça

• Anayasa Mahkemesi (1988) “Anayasa Mahkemesi’nin 22.06.1988 tarih 1987/18 Esas, 1988/23 Karar sayılı Kararı”, https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/ND/1988/23 (05.02.2023).
• Caulfield, Janice (2008) “Local Government Reform in China, A Rational Actor Perspective”, Local Government Reforms in Countries in Transition, F. Lazin, M. Evans, V. Hoffmann-Martinot, H. Wollmann, (ed.), s. 273-289, Lexington Books, Lanham MD.
• Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (2022), “Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporları”, https://yerelyonetimler.csb.gov.tr/faaliyet-raporlari-i-88463 (06.02.2023).
• Çiner, Can Umut, Oral Karakaya (2013) “Merkez-Yerel İlişkileri ve Mülki İdarenin Dönüşümü”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 68 (2): 63-93.
• Eke, Ali Erkan (1982) Anakent Yönetimi ve Yönetimler Arası İlişkiler (Ankara: A.Ü. S.B.F. Yayınları, No: 505).
• Eyuboğlu, İsmet Zeki (2004) Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü (İstanbul: Sosyal Yayınları).
• Gözübüyük, Şeref ve Suna Kili (1982), Türk Anayasa Metinleri (Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, No 496).
• Güler, Birgül Ayman (2005), Devlette Reform Yazıları (Ankara: Paragraf Yayınevi).
• Güler, Birgül Ayman (2009), Türkiye’nin Yönetimi (Ankara: İmge Kitabevi).
• Hazine ve Maliye Bakanlığı (2022), “Mahalli İdareler Bütçe İstatistikleri”, https://muhasebat.hmb.gov.tr/mahalli-idareler-butce-istatistikleri (26.01.2023).
• Karakaya, Oral (2022) Türkiye’de Büyükşehir Belediyeciliğinin Bilançosu (İstanbul: Alan Yayıncılık). Keskin, Nuray Ertürk (2022), Türkiye’de Devletin Toprak Üzerinde Örgütlenmesi (Ankara: Türk İdari Araştırmalar Vakfı Yayını).
• Nalbant, Atilla (2012), Üniter Devlet (İstanbul: On İki Levha Yayıncılık).
• Salihoğlu, Enver (2015), “Vilayet Nizamnamesinden Günümüze İl Özel İdaresi”, Tural, Erkan ve Selim Çapar (Ed.), 1864 Vilayet Nizamnamesi (Ankara: TODAİE Yayını): 220-230.
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet (2015), “Tuna Vilayeti Nizamnamesi”, Tural, Erkan ve Selim Çapar (Ed.), 1864 Vilayet Nizamnamesi (Ankara: TODAİE Yayını): 47-50.
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet (1996), “Yerel Yönetim Metinleri III, Tuna Vilayeti Nizamnamesi”, Çağdaş Yerel Yönetimler, 5 (2): 67-81.
• TBMM (1924a), “İdarei Umumiyei Vilâyat Kanununun Yüz İkinci Maddesi Fıkrai Ahiresinin İlgasına Dair Kanun”, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmm c001/kanuntbmmc001/kanuntbmmc00100062.pdf (10.02.2023).
• TBMM (1924b), “Îdarei Vilâyat Kanuniyle Tedrisatı İptidaiye Kararnamesinin Tadiline Dair Kanun”, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc001/kanuntb mmc001/kanuntbmmc00100326.pdf (10.01.2023).
• TBMM (1926), “8 Nisan 1330 Tarih ve 326 Numaralı (İdarei Vilâyat Kanuniyle Tedrisatı İptidaiye Kararnamesinin Tadiline Dair) Kanunun On Üçüncü Maddesini Muaddil Kanun”, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc003/kanuntb mmc003/kanuntbmmc00300538.pdf (18.01.2023).
• TBMM (1930a), “Îdarei Umumiyei Vilâyat Kanununun Muaddel 116 ve 140 ıncı Maddelerinin Tadiline Dair Kanun Gerekçesi”, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d03/c016/ tbmm03016033ss0074.pdf (20.01.2023).
• TBMM (1930b),“13 Mart 1329 tarihli İdarei Umumiyei Vilâyat Kanununun 86 ve 133’üncü Maddeleriyle 144’üncü Maddesinin 4’üncü Fıkrasının İkinci Babını Tadil Eden Kanun”, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc008/kanuntb mmc008/kanuntbmmc00801561.pdf (18.01.2023).
• TBMM (1930c), “13 Mart 1329 tarihli İdarei Umumiyei Vilâyat Kanununun 86 ve 133’üncü Maddeleriyle 144’üncü Maddesinin 4’üncü Fıkrasının İkinci Babını Tadil Eden Kanun Gerekçesi”, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d03/c016/tbmm0301 6033ss0078.pdf (19.01.2023).
• TBMM (1934a), “Îdarei Umumiyei Vilâyat Kanununun Bazı Maddelerini Değiştiren Kanun”, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc014/kanuntb mmc014/kanuntbmmc01402630.pdf (10.02.2023).
• TBMM (1934b), “Îdarei Umumiyei Vilâyat Kanununun Bazı Maddelerini Değiştiren Gerekçesi”, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d04/c025/tbmm04025020ss0076. pdf (10.02.2023).
• TBMM (1938), “İdarei Umumiye Vilâyat Kanununun Muaddel 84’üncü Maddesinin Değiştirilmesine Dair Kanun”, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc 018/kanuntbmmc018/kanuntbmmc01803472.pdf (10.02.2023).
• TBMM (1946a), “İdarei Umumiyei Vilâyat Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bir Madde Eklenmesi Hakkında Kanun”, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_ KARARLAR/kanuntbmmc028/kanuntbmmc028/kanuntbmmc02804928.pdf (30.01.2023).
• TBMM (1946b), “İdare-i Umumiye-i Vilâyat Kanunu’nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bir Madde Eklenmesi Hakkında Kanun Gerekçesi”, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/ TUTANAK/TBMM/d07/c024/tbmm07024060ss0155.pdf (12.04.2023).
• TBMM (1950a), “İdarei Umumiyei Vilâyat Kanununa Bâzı Maddeler Eklenmesine ve Bu Kanunun 111 inci Maddesinin Değiştirilmesine ve 104’üncü Maddesinin Bâzı Hükümlerinin Kaldırılmasına Dair Kanun”, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_ KARARLAR/kanuntbmmc033/kanuntbmmc033/kanuntbmmc03305670.pdf (27.01.2023).
• TBMM (1950b), “İdarei Umumiyei Vilâyat Kanununa Bâzı Maddeler Eklenmesine ve Bu Kanunun 111 inci Maddesinin Değiştirilmesine ve 104’üncü Maddesinin Bâzı Hükümlerinin Kaldırılmasına Dair Kanun Gerekçesi”, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/ TBMM/d09/c001/tbmm09001018ss0022.pdf (19.01.2023).
• TBMM (1954),“İdarei Umumiyei Vilâyat Kanununun Bâzı Maddelerinin Değiştirilmesine Dair Kanun, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc037/kanuntb mmc037/kanuntbmmc03706423.pdf (11.02.2023).
• TBMM (1963),“İdarei Umumiyei Vilâyat Kanununda Değişiklikler Yapılmasına ve İlgili Bâzı Kanunların Kaldırılmasına Dair Kanun”, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_ KARARLAR/kanuntbmmc046/kanuntbmmc046/kanuntbmmc04600306.pdf (16.01.2023).
• TBMM (1983), “13.3.1913 Tarihli Îdarei Umumiyei Vilayat Kanunu Muvakkatinin Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun”, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_ KARARLAR/kanuntbmmc066/kanundmc066/kanundmc06602830.pdf (24.01.2023).
• TBMM (1987a), “13 Mart 1913 Tarihli İdarei Umumiyei Vilayat Kanunu Muvakkatinin Adının ve Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine, Bu Kanuna Bazı Maddeler Eklenmesine Dair Kanun”, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc070/kanuntb mmc070/kanuntbmmc07003360.pdf (25.01.2023).
• TBMM (1987b), “13 Mart 1913 Tarihli İdarei Umumiyei Vilayat Kanunu Muvakkatinin Adının ve Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine, Bu Kanuna Bazı Maddeler Eklenmesine Dair Kanun Gerekçesi”, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d17/c040/tbmm1704 0100ss0531.pdf (10.02.2023).