İNSAN HAKLARININ AFRIKA’DA HUKUKI KORUNMA SISTEMI ÜZERINE BIR İNCELEME (BÖLGESEL KARŞILAŞTIRMALAR VE ORTA DOĞU ÜZERINE BAZI ÖNERILER)

Yıl 2019, Cilt: 55 Sayı: 1, 47 - 82, 20.07.2019

Mahir Terzi , Serkan Yenal

Öz

İnsan Hakları hukukunun tarihsel gelişimine bağlı olarak İnsan Haklarının Korunmasına ilişkin kaynaklar ve korunma düzeyleri de gelişim göstermektedir. Birleşmiş Milletler bünyesinde uluslararası düzeyde insan haklarını koruma mekanizmaları olduğu gibi bölgesel düzeyde insan haklarını koruma mekanizmaları da bulunmaktadır. Avrupa Konseyi, Amerikan Devletler Teşkilatı ve Afrika Birliği bunlar içerisinde en fazla yol kat etmiş olan bölgesel koruma örgütleridir. Avrupa
ile ilgili olarak literatürdeki çalışmalar ön plandadır. Ancak bölgesel düzeyde Amerika ve Afrika, gerek farkındalık gerekse çalışma sayısının varlığı açısından Avrupa kadar göze çarpmamaktadır. Amerika ve Afrika örnekleri, insan haklarını bölgesel düzeyde koruma mekanizmalarının, sadece ileri demokrasilere özgü olmadığını göstermektedir. Bu çalışmada, Afrika bağlamında insan haklarının bölgesel düzeyde korunma sistemi ve kaynakları incelenmiş, mevcut durumun hukuki altyapı açısından karşılaştırmalı olarak değerlendirmesi yapılmıştır. Çalışmanın amacı, bölgesel koruma mekanizmalarından yoksun Orta Doğu için mevcut modeller hakkında farkındalık yaratmak ve neden idealist olunması gerektiğini ortaya koymaktır. Bulgular, farklı yönetim sistemlerine sahip olmanın ve devletler arasındaki husumetin insan haklarının korunması için ortak çabalar içerisinde bulunmaya engel olmadığını göstermektedir. Bu çerçevede, Orta Doğu için Orta Doğu İnsan Hakları Mahkemesi, bölgesel kurucu örgüt olarak da Orta Doğu Ülkeleri Birliği önerilebilir.

Anahtar Kelimeler

İnsan hakları, hukuki koruma sistemleri, afrika, ortadoğu ülkeler birliği

Kaynakça

• African Commisssion on Human and People’s Rights, “Decisions on Communications”, 2019, http://www.achpr.org/communications/decisions/?o=846&sort=_date, erişim: 21.05.2019. African Committee of Experts on the Rights and Welfare of the Child, “Communications”, 2019, http://www.acerwc.org/communications/table-of-communications/, erişim:21.05.2019. African Court on Human and People’s Rights, “App. No 016/2016 - Diocles William v United Republic of Tanzania”, 2018, http://en.african-court.org/index.php/56-pending-casesdetails/ 912-app-no-016-2016-diocles-william-v-united-republic-of-tanzania-details: 22.05.2019. African Court on Human and People’s Rights, “App. No. 004/2013 – Lohe Issa Konate v. Burkina Faso”, 2014, http://www.african-court.org/en/images/Cases/Judgment/Judgment%20 Appl.004-2013%20Lohe%20Issa%20Konate%20v%20Burkina%20Faso%20-English.pdf, erişim: 22.05.2019. African Court on Human and People’s Rights, “App. No. 010/2015 – Amiri Ramadhani v. United Republic of Tanzania”, 2018, http://www.african-court.org/en/index.php/56-pendingcases- details/875-app-no-010-2015-amiri-ramadhani-v-united-republic-of-tanzaniadetails, erişim: 21.05.2019. African Court on Human and People’s Rights, “App. No 016/2016 - Diocles William v. United Republic of Tanzania”, 2018, http://www.african-court.org/en/index.php/55-finalisedcases- details/912-app-no-016-2016-diocles-william-v-united-republic-of-tanzaniadetails, erişim: 21.05.2019. African Court on Human and People’s Rights, “Contentious Matters”, 2018, http://www.africancourt. org/en/index.php/cases/2016-10-17-16-18-21, erişim: 21.05.2019. African Court on Human and People’s Rights, “Finalised Cases”, 2018, http://www.africancourt. org/en/index.php/cases/2016-10-17-16-18-21#finalised-cases, erişim: 27.09.2018. African Court on Human and People’s Rights, “Documents”, 2018, http://www.achpr.org/ search/, erişim:28.09.2018. AfricanLII, “African Court on Human and People’s Rights”, 2009, https://africanlii.org/ catalog/53, erişim:23.07.2018. African Union, “OAU/AU Treaties, Conventions, Protocols & Charters”, 2018, https://au.int/en/ treaties, erişim: 04.07.2018. African Union, “African Charters on Human and People’s Rights”, 1986, https://au.int/en/ treaties/african-charter-human-and-peoples-rights, erişim: 07.07.2018. African Union, “Member State Profiles”, 2018, https://au.int/en/treaties/african-charterhuman- and-peoples-rights, erişim: 08.07.2018. African Union, “OAU Convention Governing the Specific Aspects of Refugee Problems in Africa”, 1974, https://au.int/en/treaties/oau-convention-governing-specific-aspects-refugeeproblems- africa, erişim: 11.07.2018. African Union, “African Charter on the Rights and Welfare of the Child”, 1999. https://au.int/ sites/default/files/treaties/7773-treaty-0014_-_african_charter_on_the_rights_and_ welfare_of_the_child_e.pdf, erişim:14.07.2018. İNSAN HAKLARININ AFRIKA’DA HUKUKI KORUNMA SISTEMI ÜZERINE BIR İNCELEME 80 / AVRASYA ETÜDLERİ African Union, “African Youth Charter”, 2009, https://au.int/en/treaties/african-youthcharter, erişim: 14.07.2018. African Union, “Protocol to the African Charter on Human and Peoples’ Rights on the Rights of Women in Africa”, 2005, https://au.int/en/treaties/protocol-african-charter-humanand- peoples-rights-rights-women-africa, erişim:15.07.2018. African Union, “Protocol to the African Charter on Human and Peoples’ Rights on the Rights of Older Persons in Africa”, 2016, https://au.int/en/treaties/protocol-african-charterhuman- and-peoples%E2%80%99-rights-rights-older-persons, erişim:18.07.2018. African Union, “Protocol to the African Charter on Human And Peoples’ Rights on the Establishment of an African Court on Human and Peoples’ Rights”, 2004, https://au.int/ en/treaties/protocol-african-charter-human-and-peoples-rights-establishment-africancourt- human-and, erişim: 24.07.2018. African Union, “List of Countries Which Have Signed, Ratified/Acceded to theProtocol on the Statute of the African Court of Justice and Human Rights, 2019, https://au.int/sites/ default/files/treaties/7792-sl-protocol_on_the_statute_of_the_african_court_of_ justice_and_human_rights_3.pdf, erişim: 23.05.2019. African Union, “Protocol on the Statute of the African Court of Justice and Human Rights, 2018, https://au.int/sites/default/files/treaties/7792-treaty-0035_-_protocol_on_the_ statute_of_the_african_court_of_justice_and_human_rights_e.pdf, erişim: 29.07.2018. AFRIPOL, “What is AFRIPOL”, 2015, http://afripol.peaceau.org/en/, erişim:30.09.2018. AKKAYA, Gülşah Neslihan ve Mahmud Elrantisi, “Arap Baharı Sonraı Katar Dış Politikası ve Körfez Siyaseti”, SETA, Sayı 138 (Kasım 2015). AYDINTEPE, Mustafa ve İzzettin Artokça, “Yemen”, http://www.tasam.org/Files/PDF/Raporlar/ yemen_raporu.pdf_b7e9f548-3946-4f3d-ac14-b8448ef6b8eb.pdf, erişim:22.05.2019. Bilgi Ufku Genel Kültür ve Bilgi Sitesi, “Ülkeler ve Yönetim Şekilleri (Yönetim Biçimleri) Nelerdir?”, 2014, http://www.bilgiufku.com/ulkeler-ve-yonetim-sekilleri-nelerdir.html, erişim: 28.09.2018. Council of Europe, “European Convention on Human Rights”, 1950, https://www.echr.coe.int/ Documents/Convention_ENG.pdf, erişim: 28.09.2018. European Court of Human Rights, “Overview 1959-2017”, March 2018, https://www.echr.coe. int/Documents/Overview_19592017_ENG.pdf, erişim: 27.09.2018. European Court on Human Rights, “The Court in Brief”, https://www.echr.coe.int/Documents/ Court_in_brief_ENG.pdf; erişim: 29.09.2018. EUROPOL, “About EUROPOL”, 2018, https://www.europol.europa.eu/about-europol; erişim:30.09.2018 Human Rights Watch, “World Report 2014”, https://www.hrw.org/world-report/2014, erişim: 04.08.2018. Human Rights Watch, “World Report 2015”, https://www.hrw.org/world-report/2015, erişim: 04.08.2018. Human Rights Watch, “World Report 2016”, https://www.hrw.org/world-report/2016, erişim: 04.08.2018. Human Rights Watch, “World Report 2017”, https://www.hrw.org/world-report/2017, erişim: 04.08.2018. MAHİR TERZİ - SERKAN YENAL YIL: 25 / SAYI: 55 / 81 IACHR, “Cases Sent to the Inter-American Court of Human Rights”, 2018, http://www.oas.org/ en/iachr/multimedia/statistics/statistics.html, erişim: 27.09.2018. İNAT, Kemal ve diğerleri, “İran-Suudi Arabistan Rekabetinin Bölgesel Yansımaları”, SETA, Sayı 148 (Ocak 2016). KALABALIK, Halil. İnsan Hakları ve Kamu Özgürlükleri, Anadolu Üniversitesi Basımevi, Eskişehir, 2016. LEWIS, Bernard. Orta Doğu-İki Bin Yıllık Orta Doğu Tarihi, (çev.Selen Y. Kölay), Arkadaş Yayınevi, Ankara,2006. NYABOLA, Nanjala, “Orta Afrika Cumhuriyeti’nde Sorunların Gölgesinde Çatışma”, erişim: http://www.aljazeera.com.tr/gorus/orta-afrika-cumhuriyetinde-sorunlarin-golgesindecatisma, erişim: 23.05.2019. Organization of American States, “Who We Are”, 2018, http://www.oas.org/en/about/who_ we_are.asp, erişim: 29.09.2018. PAZARCI, Hüseyin. Uluslararası Hukuk, Turhan Kitabevi, Ankara, 2006. SALTÜRK, Metin. “Orta Doğu’da Su Sorunu ve Türkiye Açısından İncelenmesi”, https:// dergipark.org.tr/download/article-file/84573, erişim: 21.05.2019. SHAVER, Lea. “The Inter-American Human Rights System: An Effective Institution for Regional Rights Protection?”, Washington University Global Studies Law Review, Cilt 9, Sayı 4, 2010, s. 638-676. ŞAKİR, Ziya. Kerbela Vakası ve Kerbela’nın İntikamı, Cevahir Yayınları, İstanbul, 2008. T.C. Dışişleri Bakanlığı, “Uluslararası Kuruluşlar, Örgütler, Alt Birim ve Kuruluşları Listesi”, Kasım 2014, http://www.mfa.gov.tr/data/Terminoloji/uluslararasi-kuruluslarkasim- 2014.pdf; erişim: 03.07.2018. T.C. Dışişleri Bakanlığı, “İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT)”, 2018, http://www.mfa.gov.tr/islamisbirligi- teskilati.tr.mfa, erişim: 23.09.2018. T.C. Dışişleri Bakanlığı, “Ülke İsimleri ve Başkentleri Listesi”, Eylül 2018, http://www.mfa.gov. tr/data/Terminoloji/baskentler-listesi.pdf, erişim: 28.09.2018. T.C. Dışişleri Bakanlığı, “Eritre’nin Siyasi Görünümü”, 2018, http://www.mfa.gov.tr/eritresiyasi- gorunumu.tr.mfa, erişim: 29.09.2018. T.C. Dışişleri Bakanlığı, “Orta Afrika Cumhuriyeti’nin Siyasi Görünümü”, 2018, http://www.mfa. gov.tr/orta-afrika-siyasi-gorunumu.tr.mfa, erişim: 29.09.2018. T.C. Dışişleri Bakanlığı, “Lesotho’nun Siyasi Görünümü”, 2018, http://www.mfa.gov.tr/lesothosiyasi- gorunumu.tr.mfa, erişim: 29.09.2018. T.C. Dışişleri Bakanlığı, “Orta Doğu ve Kuzey Afrika”, 2018, http://www.mfa.gov.tr/sub. tr.mfa?ff1be5b3-51d9-4c0a-99f5-291c33c39414, erişim: 30.09.2018. TERZİ, Mahir. “İnsan Haklarının Sözleşme Dışı Koruma Usullerinin Etkisi Üzerine Bir İnceleme: Eritre Örneği Çerçevesinde 5/1 Usulü”, Bölgesel Araştırmalar Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, Ankara, 2018, s.61-96. TERZİ, Mahir. “İnsan Haklarının Bölgesel Düzeyde Korunması Üzerine Bir İnceleme: İnsan Hakları ve Amerika-Barrios Altos Davası Örneği ve Orta Doğu Üzerine Bazı Öneriler”, Kara Harp Okulu Bilim Dergisi, Cilt 27, Sayı 2, 2017, s.53-92. İNSAN HAKLARININ AFRIKA’DA HUKUKI KORUNMA SISTEMI ÜZERINE BIR İNCELEME 82 / AVRASYA ETÜDLERİ TERZİ, Mahir. Din Referanslı Terörizm Üzerine (Upon Terrorism Referred to Religion), Edge Akademi, Ankara, 2016. United Nations, “Universal Declaration of Human Rights”, 1948, https://www.ohchr.org/EN/ UDHR/Documents/UDHR_Translations/eng.pdf, erişim: 28.09.2018. United Nations Human Rights Council “Report of the Detailed Findings of the Commission of Inquiry on Human Rights in Eritrea”, 5 Haziran 2015, http://untribune.com/wpcontent/ uploads/2015/11/un-commission-of-inquiry-human-rights-eritrea.pdf, erişim: 30.09.2018. United Nations Human Rights Office of the High Commisioner , “What are Human Rights”, 2018, https://www.ohchr.org/en/issues/pages/whatarehumanrights.aspx; erişim: 02.07.2018. YERGİN, Daniel. Petrol-Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü, (çev. Kamuran Tuncay), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2014. YILMAZ, Mutlu. “Orta Doğu’da Su Sorunu Kapsamında Türkiye’nin Sınıraşan Sularının Jeopolitik Önemi”, http://tucaum.ankara.edu.tr/wp-content/uploads/sites/280/2015/08/ semp6_36.pdf, erişim:22.05.2019. YILMAZ, Türel. Uluslararası Politikada Orta Doğu, Barış Platin Kitabevi, Ankara, 2009.