TÜRKİYE’NİN KOMŞU VE ÇEVRE ÜLKELERLE TİCARETİ GELİŞTİRME STRATEJİSİ: KARŞILAŞTIRMALI BİR ANALİZ

Yıl 2022, Sayı: 61, 159 - 200, 20.12.2022

Şükrü İnan

Öz

Bölgesel dış ticaret stratejileri dünya ekonomisi ile bütünleşme sürecinde güçlü ticaret potansiyeline sahip ülkelerin yakın çevreleri ile karşılıklı ticari ve ekonomik ilişkilerini arttırarak bir yandan bölgesel refahın yükselmesine diğer yandan da bölgesel istikrarın sağlanması ile bölge üzerindeki etkilerini arttır maya yönelik politikalardır. Avrupa Birliği (AB) KomŞuluk Politikaları, Rusya Federasyonu Yakın Çevre, Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) Kuşak ve Yol İnisiyatifi ve ABD ise daha çok küresel politikaları ile stratejilerini şekillendirmektedir. Türkiye ise 2000 yılında uygulamaya koymuş olduğu “Komşu ve Çevre Ülkelerle Ticareti Geliştirme” stratejisi ile ticari etkisini geniş bir coğrafyaya yayma girişiminde bulunmuştur. Türkiye’nin Komşu ve Çevre ülkelerdeki dış ticaret analizi ihracat/ithalat tercihi ve payı açısından 1995- 2018 yılları arasında dört dönemde değerlendirilmekte ve Türkiye’nin strateji uyguladığı 52 ülkede Türkiye, AB, Rusya, ÇHC ve ABD’nin dış ticaret yoğunlaşmaları karşılaştırılmaktadır. Çalışmada 1995- 2018 yılları veri seti Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) dış ticaret verilerinden elde edilmiş ve Xiong vd. (2019) tarafından uygulanan yöntem esas alınmıştır. Çalışmada Türkiye ve strateji kapsamındaki ülkeler arasında ticaret yoğunlaşması artmakla birlikte, yoğunlaşmanın yakın çevre ülkeleri ile sınırlı kaldığı, AB, Rusya, ÇHC ve ABD’nin uyguladığı stratejilerin Türkiye’nin ticari etkinliğini azalttığı veya önemli ölçüde yoğunlaşmasını arttıramamasına neden olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

uluslararası ticaret, komşuluk politikaları, bölgesel refah, bölgesel istikrar

Kaynakça

• ABD Dış İşleri Bakanlığı, Existing U.S. Trade Agreements, https://www.state.gov/trade-agree ments/existing-u-s-trade-agreements/ Erişim Tarihi: 25.08.2021
• Akal, Mustafa ve Ahmet Y. Ersoy, “Osmanlı 45 Ülkelerinin Türkiye ile Dış Ticaret Yoğunlukları Gelişimi ve Yeni Osmanlılık”, International Journal of Human Sciences, 12(1), 2015, ss. 1244- 1262.
• Aras, Osman Nuri ve Eren Erdoğan, “Türkiye’nin Komşu ve Çevre Ülkelerle Dış Ticaret Strate jisinin Bölgesel Stratejiler İçindeki Performansı, Journal of Qafqaz University, 2(1), 2013, ss. 138-150.
• Aras, Osman Nuri, Mustafa Öztürk, Eren Erdoğan, “Türkiye’nin Komşu ve Çevre Ülkelerle Dış Ticaret Stratejisi Çerçevesinde Karadeniz ve Balkan Ülkeleri ile Dış Ticaret Performansı”, 1. Karadeniz ve Balkan Ekonomik ve Politik Araştırmalar Sempozyumu, 5-7 Eylül 2014, Bülent Ecevit Üniversitesi, Zonguldak, ss. 146-160.
• Ata, Sezai, “Türkiye ile Komşuları Arasındaki Ticaret Potansiyeli: Çekim Modeli Çerçevesinde Bir İnceleme”, International Conference on Eurasian Economies-2013, Almaata-Kazakistan, 2013, ss. 500-509.
• Averre, Derek, “Competing Rationalities: Russia, the EU and the ‘Shared Neighbourhood’.” Euro pe-Asia Studies, 61(10), 2009, pp. 1689–1713. Avrupa Komisyonu, European Neihbourhood Policy and Enlargement Negotiations, https:// ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/european-neighbourhood-policy_eniec.europa.eu, Erişim Tarihi: 20.08.2021
• Ayman, Gülden, Aydın Sezer, Tülay Ayalp Kılıçdağı, Avrupa Birliği’ne Katılım Sürecinde Tür kiye’nin Komşu ve Çevre Ülkeler Politikası-Stratejik Yaklaşımlar, TÜSİAD (Yayın No:
• TÜSİAD-T/2007-05/434), 2007. https://tusiad.org/tr/yayinlar/raporlar/item/3633-avrupa-bir ligine-katilim-surecinde-turkiyenin-komsu-ve-cevre-ulkeler-politikasi—stratejik-yaklasimlar
• Chenyang, Li and Xiangzhang, Yang, “China’s Cooperation with Neighboring Developing Count ries Achievements and Challenges Ahead”, 2019 World Century Publishing Corporation and Shanghai Institutes for International Studies, China Quarterly of International Strategic Studies, 5(1), 2019, pp. 33–48.
• Coşkun Özer, Ahu, “Türkiye’nin Komşu Ülkelerle Ticareti Üzerine Bir Değerlendirme”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 8(1), 2019, ss. 292-313.
• Erkan, Birol, (2012), “Türkiye İle Sınır Komşuları Arasındaki Dış Ticaretin Karşılaştırmalı Üstün lükler Perspektifinde Analizi”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (11), 2012, ss. 1-22.
• Kılıçkaya, Hüsamettin, “Komşu ve Çevre Ülkelerle Ticareti Geliştirme Stratejisi”, Uluslararası Ekonomik Sorunlar Dergisi, Dış İşleri Bakanlığı Yayınları, Sayı XV, 2004. https://www.mfa.gov.tr/komsu-ve-cevre-ulkeler-ile-ticareti-gelistirme-stratejisi.tr.mfa, Erişim Tarihi: 15.01.2019
• Kızılarslan, Atilla, “Türkiye ile Afrika Arasındaki Ekonomik İlişkiler”, Türk ve Afrikalı Sivil Toplum Kuruluşları: İşbirliği ve Kalkınma içinde, Tasam Yayınları, İstanbul, 2009, ss. 11-18.
• Litera, Bohuslav, “The Kozyrev Doctrine–a Russian Variation on the Monroe Doctrine” Perspec tives, (4), 1994, pp. 45–52.
• Munro, Ross H., “China’s Relations with Its Neighbours: Some Observations Regarding Its Stra tegy and Tactics”, International Journal, 61(2), 2006, pp. 320–328.
• Overholt, William H., Asya, Amerika ve Jeopolitiğin Dönüşümü, Ankara: Efil Yayınevi, 2011.
• Seyidoğlu, Halil, Uluslararası İktisat, Güzem Can Yayınları, İstanbul, 2009.
• T.C. Ekonomi Bakanlığı, 2017 Yılı Performans Programı, Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı, http://www.sp.gov.tr/upload/xSPRapor/files/0nEie+Ekonomi_Bakanligi_2017_Performans_Programi.pdf, Erişim Tarihi: 03.05.2021
• T.C. Ticaret Bakanlığı, 2018 Yılı Faaliyet Raporu, https://strateji.ticaret.gov.tr/data/5daf068713b87654702d58c4/TICARET_BAKANLIGI_013_2018_FAALIYET_RAPORU_OK_12.11.19_WEB.pdf Erişim Tarihi: 22.05.2021
• T.C. Ticaret Bakanlığı, Serbest Ticaret Anlaşmaları, https://ticaret.gov.tr/dis-iliskiler/serbest-ti caret-anlasmalari Erişim Tarihi: 22.05.2021
• T.C. Ticaret Bakanlığı, 2019-2023 Stratejik Plan, https://strateji.ticaret.gov.tr/data/5da efd2413b87654702d584b/T%C4%B0CARET%20BAKANLI%C4%9EI%20STRATEJ%C4%B0K%20PLANI%202019-2023%20G%C3%BCncellenmi%C5%9F%20 Versiyon.pdf Erişim Tarihi: 22.05.2021 UNCTADSTAT, https://unctadstat.unctad.org/wds/ReportFolders/reportFolders.aspx?IF_Acti vePath=P,15912&sCS_ChosenLang=en Erişim Tarihi: 05.05.2021
• WTO, https://www.wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/org6_e.htm, Erişim Tarihi: 07.07.2021
• WTO, Regional Trade Agreements Database, https://rtais.wto.org/UI/PublicMaintainRTAHome.aspx, Erişim Tarihi: 06.08.2021
• WB, The World by Income and Region, https://datatopics.worldbank.org/world-development-in dicators/the-world-by-income-and-region.html Erişim Tarihi: 15.09.2020
• WB, https://data.worldbank.org/, Erişim Tarihi: 07.07.2021
• Xıong Chenran, Wang Limao, Qu Quishi, Ning Xiang, Wang Bo, “Study On The Mutual Inte raction of Geo-Economic Relations Between China And Its Neighboring Countries”, World Regional Studies, 28(5), 2019, pp. 11-23.
• Yıldıran, Mustafa, “Türkiye’nin Hayat Alanındaki Dış Ticaret Stratejisi: Doğudan Yükselen Pazar lar ve Yeni Yönelimlerin Ekonomi Politiği”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15(1), 2010, ss. 313-338.
• Yunling, Zhang, “China And its Neighbourhood: Transformation, Challenges and Grand Stra tegy”, International Affairs, (92), 2016, pp. 835-848