ORTA DOĞU’DA BİR TÜRK DİPLOMATİK MİSYONUNUN KURULMASI –TÜRK DİPLOMATİK ARŞİV BELGELERİNE GÖRE MASKAT BÜYÜKELÇİLİĞİNİN TESİSİ–

Yıl 2024, Sayı: 63, 29 - 54, 28.06.2024

Murat Çelik

Öz

Araştırmada 1985’te Maskat’ta açılan Türk Büyükelçiliğinin tesis süreci ele alınmakta, büyükelçiliğin açılmasına dayanak kılınacak gerekçeler vurgulanmaktadır. Büyükelçiliğin açılmasından önce ve sonra yaşanılan idari süreçler üzerinde durulmakta, böylelikle büyükelçiliklerin açılma nedenleri ele alınmaktadır. Bu çalışma ile ayrıca Türkiye’nin Orta Doğu’yu nasıl tanımladığı ile büyükelçilik kurma kararları arasındaki bağlar da tartışılmaktadır. Araştırma için nitel bir çalışma yöntemi benimsenmiş olup Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivindeki arşiv belgeleri kullanılmıştır. Sonuç olarak Orta Doğu’nun bugün önemli ülkelerinden biri haline gelen Umman’ın başkenti Maskat’ta bir Türk Büyükelçiliğinin açılmasının siyasi ve ekonomik temelleri vurgulanmış, Türk dışişleri teşkilatının Hint Okyanusu odaklı olarak yeniden yapılanması ve Umman’ın Salale şehrinde bir konsolosluk açılması önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Orta Doğu, Arabistan Yarımadası, Umman, Maskat, Türk Büyükelçiliği

Kaynakça

• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Cumhuriyet Arşivi [BCA] Bakanlıklararası Tayin Daire Başkanlığı 595/43-12
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Cumhuriyet Arşivi [BCA] Kararlar Daire Başkanlığı, 393/74-1
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Cumhuriyet Arşivi [BCA] Kararlar Daire Başkanlığı, 514/249-5
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Cumhuriyet Arşivi [BCA] Kararlar Daire Başkanlığı, 550/447-2
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivleri [BOA] A.{DVNSNMH.d. 9/110 A.{DVNSNMH.d. 9/113 A.{DVNSNHM.d. 9/525
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivleri [BOA] A.{DVNSNHM.d. 17/173 A.{DVNSNHM.d. 17/174 A.}MKT.MHM. 373/7
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivleri [BOA] BEO. 248/18563 BEO. 2431/182260 BEO. 2440/182949
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivleri [BOA] DH.MKT. 1349/30 DH.ŞFR. 137/28 DH.TMIK.M. 100/18
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivleri [BOA] HAT. 4/135 HR.SYS. 104/53 HR.SYS. 1909/22
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivleri [BOA] HR.SYS. 1909/52 İ.HUS. 122/17 İ.HUS. 122/49
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivleri [BOA] Y.A.HUS. 486/69 Y.EE.KP. 1/73 Y.MTV. 268/16
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivleri [BOA] Y.PRK.AZJ. 52/79 Y.PRK.EŞA. 51/75
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Dışişleri Bakanlığı Turk Diplomatik Arşivi [TDA] 8515/59684-41 8515/59684-64 8515/59685-6 515/59685-11
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Dışişleri Bakanlığı Turk Diplomatik Arşivi [TDA] 8515/59685-12 8515/59685-20 8515/59685-22 8515/59685-24
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Dışişleri Bakanlığı Turk Diplomatik Arşivi [TDA] 515/59685-25 8515/59685-26 8515/59685-27 8515/59685-28
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Dışişleri Bakanlığı Turk Diplomatik Arşivi [TDA] 8515/59685-29 8515/59685-30 8515/59685-31 8515/59685-64
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Dışişleri Bakanlığı Turk Diplomatik Arşivi [TDA] 515/59685-66 8515/59685-73 8515/59685-76 8515/59685-82
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Dışişleri Bakanlığı Turk Diplomatik Arşivi [TDA] 8515/59685-87 8515/59685-88 8515/59685-91 8515/59685-92
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Dışişleri Bakanlığı Turk Diplomatik Arşivi [TDA] 8515/59686-1 8515/59686-2 8515/59686-3 8515/59686-4
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Dışişleri Bakanlığı Turk Diplomatik Arşivi [TDA] 8515/59686-5 8515/59686-7 8515/59686-8 8515/59686-13
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Dışişleri Bakanlığı Turk Diplomatik Arşivi [TDA] 8515/59686-16 8515/59686-17 8515/59686-18 8515/59686-19
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Dışişleri Bakanlığı Turk Diplomatik Arşivi [TDA] 8515/59686-22 8515/59686-23 8515/59686-25 8515/59686-33
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Dışişleri Bakanlığı Turk Diplomatik Arşivi [TDA] 8515/59686-34 8515/59693-22 8515/59693-33 22218/97696-1
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Dışişleri Bakanlığı Turk Diplomatik Arşivi [TDA] 35947/141407-1 37536/150799-21 37684/150187-31
• Açıkel, Gökhan. “Türkiye and Oman’s Growing Relationship in the First Three Years of Sultan Haitham”, Tarih Kultur ve Sanat Araştırmaları Dergisi, no. II, 1 (2023), ss. 1-13.
• Açıkel, Gökhan. Sultan Kabus ve Umman, 2. bsm., Aktif Yayınevi, İstanbul, 2022.
• Açıkel, Gökhan. Umman’da Sosyoekonomik Değişim: Sultan Kabus Donemi (1970-2017), Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2018.
• Akarçeşme, Ramazan. Tarihi Surec İcerisinde Umman ve Turkiye ile Ekonomik İlişkileri, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2018.
• Albasoos, Hani ve Alanood Alfarsi. “Umman Ulusal Terörle Mücadele Stratejisini Açıklamak”, Ortadoğu Etutleri, no. 13, 1 (2021), ss. 1-21.
• Allen, Calvin H. Oman: The Modernization of the Sultanate, Routledge, Abingdon, 2016.
• France in Oman: French-Omani Relations, Ambassade de France en Oman, https://om.ambafrance.org/Eclipse-and-revival, Erişim: 01.08.2023.
• Ayverdi, Rumeysa. Umman Sultanlığı’nın Ortadoğu’daki Arabulucu Rolu, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sakarya, 2020.
• Bilge, Mustafa. “Uman Tarihi Kaynakları”, İslam Tetkikleri Enstitusu Dergisi, no. IX (1995), ss. 281-301.
• Bozkurt, Abdulgani ve Muhammed Hüseyin Mercan. “Umman Dış Politikası ve Umman’ın Ortadoğu’da Arabulucu ve Dengeleyici Rolü”, Marmara Universitesi Siyasal Bilimler Dergisi, no. 10, 1 (2022), ss. 179-190.
• Cengiz, Hatice. Uman’da Sultan Kabus Doneminde Mezhepler Arası Bir Arada Yaşama Orneği, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, İstanbul, 2017.
• Çakılcı, Diren. “Yemen’i Payitaht’a Bağlamak: Yemen Vilayeti Telgraf Şebekesi ve Bağlantı Hatları”, Turkiyat Mecmuası, no. 31, 1 (2022), ss. 61-92.
• Çelik, Murat. “Türkiye Sultan Kabus Sonrası Umman İçin Nasıl Hazırlanmalı?”, ULİSA: Uluslararası Calışmalar Dergisi, no. III, 2 (2019), ss. 82-102.
• Dalacoura, Katerina. “Turkey and the Middle East in the 1980s”, Millenium: Journal of International Studies, no. 19, 2 (1990), ss. 207-228.
• Dunn, Archibal. “Basra Körfezindeki İngiliz Çıkarları”, çev. Zekeriya Kurşun, Turk Kulturu İncelemeleri Dergisi, no. 3 (2000), ss. 319-347.
• Galeeva, Diana. Russia and the GCC: The Case of Tatarstan’s Paradiplomacy, I. B. Tauris, Bloomsbury Publishing, London, 2023.
• Girgin, Kemal. Osmanlı ve Cumhuriyet Donemleri Hariciye Tarihimiz (Teşkilat ve Protokol), Okumuş Adam, İstanbul, 2005.
• Güneş, Orhan. Gunumuz Umman İbadiyyesi, Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, Bursa, 2007.
• Kaddorah, Emad Y. The Rise of the GCC States and Turkey: Convergent and Divergent Regional Agendas, Cambridge Scholars Publishing, Newcastle upon Tyne, 2021.
• Karadeniz, Yılmaz ve Hidayet Kara, “Bağdat, Basra, Bahreyn ve Necid Bölgelerinde Osmanlı-İngiliz Nüfuz Mücadelesine Dair Bir Layiha”, History Studies International Jornal of History, Ortadoğu Özel Sayısı (2020), ss. 165-181.
• Kéchichian, Joseph A. A Sultanate that Endures: Oman in the World from Qaboos bin Sa’id to Haitham bin Tariq, Liverpool University Press, Liverpool, 2023.
• Kéchichian, Joseph A. “The Sultane of Oman and the US”, Handbook of US-Middle East Relations: Formative Factors and Regional Perspectvies, ed. Robert Looney, Routledge, Abingdon, 2009, ss. 417-433.
• Kemp, Geoffrey. The East Moves West: India, China, and Asia’s Growing Presence in the Middle East, Brookings Institution Press, Washington, 2012.
• Korkmaz, Mehmet. Basra Korfezi’nde Osmanlı Denizcilik Faaliyetleri (1847-1974), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2021.
• Liel, Alon. Turkey in the Middle East: Oil, Islam, and Poltics, trans. Emanuel Lottem, Lynne Rienner Publishers, Colorado, 2001.
• List of Abbassadors in Oman, Embassy of India, https://www.indemb-oman.gov.in/eoi.php?id=listof- ambassador-s-in-oman, Erişim: 27.07.2023.
• Olimat, Muhamad S. China and the Gulf Cooperation Council Countries: Strategic Partnership in an Changing World, Lexington Books, London, 2016.
• Oman, Hellenic Republic Ministry of Foreign Affairs, https://www.mfa.gr/en/blog/greece-bilateralrelations/oman/, Erişim: 28.07.2023.
• Oman Sultanlığı: Arap Yarımadasında Geleneksel İle Modernite Arasındaki Bir Ülke: Rapor, Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM), Ankara, . 2010.
• Özbaran,Salih. Yemen’den Basra’ya Sınırdaki Osmanlı, Kitapevi Yayınevi, İstanbul, 2004.
• Özbaran, Salih. Umman’da Kapışan İmparatorluklar Osmanlı ve Portekiz: Emperyal ve Kutsal, Muhafız ve Mültezim, Tarihçi Kitapevi, İstanbul, 2013.
• Pamuk, Şevket. Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi: Büyüme, Kurumlar ve Bölüşüm, Türkiye İş Bankası, İstanbul, 2014.
• Petersen, J. E. Oman in the Twentieth Century: Political Foundations of an Emerging State, Croom Helm Ltd., Sydney, 1978.
• Political Handbook of the World 2016-2017, ed. Tom Landsford, Sage Publications, Thousand Oaks, 2017.
• Principal Officers of the Department of State and United States Chiefs of Mission: 1778-1990, United States Department of State, Washington, 1991.
• Sezen, Tahir. Osmanlı Yer Adları, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara, 2017.
• Sinkaya, Bayram. “Geçmişten Günümüze Türkiye’nin Ortadoğu Politikası ve Batı Etkisi”, ADAM Akademi, no. 1 (2011), ss. 79-100.
• Takizadesis, Hamideh ve Tanju Ateş. “Kaçarlar Döneminde İran’ın Körfez Bölgesi, Irak, Suriye, Lübnan ve Yemen Bölgelerindeki Şiilerle İlişkileri”, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, no. 2, 4 (2020), ss. 409-426.
• Talat, Said. Umman ve Hint Denizleri Hakimiyeti ve Türkler, Büyük Erkan-ı Harbiye Reisliği. İstanbul, 1934.
• Tekir, Gökhan. “Deniz İpek Yolu: Umman’ın Dış Politikası İçin Sonuçları”, Ortadoğu Etütleri, no.13, 4 (2021), ss. 465-492.
• Trade Policy Review: Oman, World Trade Organization, Geneva, 2008.
• Turan, İlter. “Ortadoğu’da Su Krizi ve Türkiye: Sorun ve Çözümler”, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, no. 3-4-5 (1993), ss. 219-232.
• Türkmen, Ümmügülsüm. “İslam Dünyasının Az Bilinen Ülkelerinden Biri: Ummân Sultanlığı”, İslam Ülkeleri Tarih ve Coğrafya Etütleri, no. 1, 1 (2009), ss. 81-86.
• Uğur, Hatice. Osmanlı Afrika’sında Bir Sultanlık: Zengibar, Küre Yayımları, İstanbul, 2005.
• Yenigun, Cuneyt ve Saranjam Baig. “Turkish Public Perceptions About Oman”, European Journal of Behavioral Sciences, no. 3, 4 (2020), ss. 22-30.
• Yenigun, Cuneyt ve Hani AlBasoos. “Oman’s Image in Turkey”, 11th International Conference on Humanities, Psychology and Social Sciences 18-20 December, 2020 Oxford, United Kingdom, Diamond Scientifc Publishing, Oxford, 2020, https://www.dpublication.com/wp-content/uploads/2020/12/34-10844.pdf, Erişim: 01.08.2023.