BAMSI BEYREK BOYUNUN TRABZON VARYANTI BASI BÖYREK ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 21, 178 - 197, 15.03.2020

Turgay Kabak

https://doi.org/10.33692/avrasyad.631996

Cited By: 2

Öz

Ülkemizde
Dede Korkut çalışmaları iki ana kola ayrılabilir. Bunlardan biri Dede Korkut
kitabının nüshaları, diğeri de Dede Korkut boylarının Anadolu’daki varyantları
ile ilgili yapılan çalışmalardır. Bamsı Beyrek boyunun Trabzon varyantı ilk
olarak 1931 yılında Bartın Gazetesi’nde Ahmet Baha imzasıyla Hamamîzâde
İhsan’dan naklen neşredilmiştir. Gazetede köşe yazısı şeklinde yayınlanan bu
anlatı hem çok kısadır hem de eksiktir. Ancak 2003 yılında Trabzon merkeze
bağlı Bengisu (Eski adı Kisarna) köyünden Basi Böyrek adı ile derlenen elimizdeki
anlatı, gerek olay örgüsü gerekse de kahramanları ile tam anlamıyla bir Bamsı
Beyrek varyantıdır ve daha önce yapılan yayının eksik bıraktığı noktaları
tamamlamaktadır. Bu kapsamda araştırmanın amacı Bamsı Beyrek’in Trabzon
varyantının tamamını ilk defa bilim dünyası ile paylaşmak ve bu varyant üzerine
ilk bilimsel bir incelemeyi yapmış olmaktır. Araştırmanın deseni doküman
araştırması olarak yapılandırılmıştır. Araştırmanın örneklem yöntemi ise amaçlı
örneklemdir. Amaçlı örneklemde anılan Trabzon varyantı çalışılmıştır. Verilerin
analizinde ise doğrudan alıntılara dayanan betimsel analiz kullanılmıştır.
Araştırma sonucunda Trabzon varyantının olay örgüsü, kahramanlar, olağanüstü
olaylar ve şekil özellikleri bakımından diğer varyantlarla büyük oranda
benzerlikler göstermekle birlikte ayırt edici farklılıklar da taşıdığı tespit
edilmiş ve bu farklılıklar “Sözlü Kompozisyon Kuramı” ve “Performans (İcra)
Yöntemi” ile açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Bamsı Beyrek, Bey Böyrek, Bası Böyrek

Kaynakça

• ABALI, İsmail, (2017). “Leyla ile Mecnun Dizisinde “Aksakal” Motifinin Güncellenmesi”. Türkiye’de Bir Kurmancan Datka Prof. Dr. Nerin Yayın Armağanı, 188-194.AÇA, Mehmet, (2005). “Türk İnanış ve Düşünüş Sisteminde Meyve”, Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı. İzmir: Kanyılmaz Matbaası, 11-22.ALPTEKİN, Ali Berat, (1997). Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı, Ankara: Akçağ Yayınları.ALPTEKİN, Mehmet, (2016). Bamsı Beyrek Destanı Üzerinde Karşılaştırmalı Bir Araştırma (İnceleme Metin). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.BARS, Mehmet Emin, (2014). “Ak Kağan Destanında Kadın Tipi”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (TEKE), Cilt: 3, Sayı: 3, 94-111.ÇINAR, Ali Abbas, (2002). “Türk Destanlarında Alp Tipi At”. Milli Folklor, 56, 153-157.ÇORUHLU, Yaşar, (2010). Türk Mitolojisinin Ana Hatları, İstanbul: Kabalcı Yayınları.DÖĞÜŞ, Selahattin, (2015). “Anadolu’da Hızır-İlyas Kültü ve Hıdrellez Geleneği”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 75, 77-100.EKİCİ, Metin, (2008). “Araştırma Yöntemleri”, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. (Ed. M. Öcal Oğuz). İstanbul: Grafiker Yayınları.EKİCİ, Metin, (2019). Dede Korkut Kitabı Türkistan/Türkmen Sahra Nüshası Soylamalar ve 13 Boy Salur Kazan’ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi, İstanbul: Ötüken Yayınları.ELBAN, Mehmet, (2018). “Türk Düşüncesinde ve Eğitiminde Kahramanların/Büyük Adamların Rolü”. Motif Akademi Halk Bilimi Dergisi, 22, 98-116.ERGİN, Muharrem, (2011). Dede Korkut Kitabı I, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.GÖKYAY, Orhan Şaik, Dedem Korkudun Kitabı, İstanbul: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür Yayınları, 1973.GÖMEÇ, Sadettin Yağmur, (2016). “Türk Kültüründe At”. Uluslararası Sempozyum: Geçmişten Günümüze Bozkır Bildiri Kitabı, 819-834.GÜMÜŞ, İbrahim, (2018). “Metin, Doku ve Konteks Bakımından Bey Böyrek’in Safranbolu Eş Metni”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 60, 140-147.GÜR, Nagihan, (2008). “Sosyal Haydut” Düzleminden “Halk Kahramanı” Statüsüne Bir Yükseliş: Köroğlu ve Sergüzeşti”. Milli Folklor, 79, 45-49.KAYA, Muharrem, (2007). Mitolojiden Efsaneye, Ankara: Bağlam Yayınları.ÖGEL, Bahaeddin, (2003). İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.ÖGEL, Bahaeddin, (2010). Türk Mitolojisi, C.1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.ÖGEL, Bahaeddin, (2010). Türk Mitolojisi, C.2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.ÖZSOY, Bekir Sami, (2017). Dede Korkut Kitabı, Ankara: Akçağ Yayınları.ROUX, Jean-Poul, (2011). Eski Türk Mitolojisi, Ankara: BilgeSu Yayınları.RUSSELL, Jeffrey Burton, (2001). Lucifer Ortaçağ’da Şeytan. Çev. Zeliha Güler. İstanbul: Kabalcı Yayınları.SAKAOĞLU, Saim, (1998). Dede Korkut Kitabı İncelemeler-Derlemeler-Aktarmalar I, Konya: Selçuk Üniversitesi Yaşatma ve Geliştirme Vakfı Yayınları.SULTANZADE, Vügar, (2019). “Banı Çiçek Oğuz Türklerinden miydi?” Dünya Kültür Mirası Dede Korkut Uluslararası Sempozyumu Bildiri Kitabı. Bayburt: Bayburt Üniversitesi Yay. 65-74.TURAN, Osman, (2016). Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, İstanbul: Ötüken Yayınları.TÜRKAN, Kadriye, (2008). “Türk Masallarında Kahramanın ve Şamanın Don Değiştirmesi Arasındaki Benzerlikler”. Türkbilig, 15, 136-154.ULUDAĞ, Süleyman, (2005). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınları.ÜÇÜNCÜ, Kemal, (2015). Dede Korkut ve Bayburt, Bayburt: Bayproje Yayınları.YILDIZ, Naciye, (2010). “Türk Destanlarında Kötü Huylu Devler”. Milli Folklor, 87, 41-50.