İSMAİL HAKKI PAŞA’NIN VALİLİĞİ DÖNEMİNDE YEMEN’DE HAMİDİYE ASKERÎ TEŞKİLATININ KURULUŞU

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 22, 349 - 361, 15.06.2020

Yasemin Barlak

https://doi.org/10.33692/avrasyad.691275

Öz

Yemen, 1517 tarihinden itibaren Osmanlı Devleti’nin güney sınırlarını oluşturmaktaydı. İngiltere’nin Aden’e yerleşmesi ve Süveyş Kanalının açılması Arap Yarımadasının güvenliği konusunda Yemen’i daha stratejik bir hale getirdi. Bölge, 1870 yılında gerçekleştirilen kapsamlı bir harekât neticesinde yeniden kontrol altına alındı. Osmanlı Devleti San’a’da Yedinci Orduyu kurdu. Ancak zaman zaman Zeydilerin gerçekleştirdiği iç isyanlar orduda önemli zayiatlar verilmesine sebep oluyordu. Oysaki bu ordu dış tehditlere karşı da önemli bir görev üstleniyordu. 1879 yılında Yemen valisi olan İsmail Hakkı Paşa, San’a’da, Hamidiye Askerî Teşkilatını kurdu. Sadece Yemen halkından oluşturulan bu askerlerin San’a’nın muhafazasını sağlamaları ve isyanları bastırmakta destek olarak kullanılmaları düşünülmekteydi. Zamanla bu askerler Osmanlı ordusunda da istihdam edilebilecekti. 1880 yılında kurulan ve Türkçe talim yaptırılan Hamidiye Askerî Teşkilatına Yemenliler büyük ilgi gösterdiler. Yemenlilerin disiplinli eğitime tabi tutulmaları ve modern silahları kullanmayı öğrenmeleri, ayrıca askerlere düzenli maaş verilmesi, teşkilata gösterilen ilgiyi artırmaktaydı. Teşkilatın kuruluşundan kısa bir süre sonra vilayetten merkeze şikâyetler gitmeye başladı. Yerli askerin Yedinci Ordudaki askerlerden fazla maaş almalarından rahatsızlık duyuldu. Ayrıca bu askerlerin devlete ihanet etme ve Zeydi imamının tarafına geçerek isyanlara katılma tehlikesinin bulunduğu belirtildi. 1882 tarihinde İsmail Hakkı Paşa görevden alındı. Yeni Yemen Valisi ve Yedinci Ordu Kumandanı İzzet Paşa döneminde teşkilata son verildi.

Anahtar Kelimeler

Yemen, Hamidiye Askeri Teşkilatı

Kaynakça

• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• A.MKT.MHM 451/8, 28 M 1290/28.03. 1873.
• BEO 2746/205892, 23 Za 1323/19.01.1906.
• İ.DH 796/64557-10, 29 Z 1296/14.12.1879.
• İ.DH 667/46438, 29 Ra 1290/27.05.1873.
• İ.DH 713/49900, 2 Z 1292/30.12.1875.
• Y.A.HUS 167/74, 20 M 1298/23.12.1880.
• Y.EE 8/19, 11 S 1325/26.03.1907.
• Y.EE 75/16, 2 Ca 1297/12.04.1880.
• Y.EE 8/18, 7 Teşrinievvel 1306/19.10.1890.
• Y.EE 8/19, 11 S 1325/26.03.1907.
• Y.PRK.ASK 12/23, 5 C 1299/24.04.1882.
• Y.PRK.KOM 15/76, 5 N 1325/12.12.1907.
• Y.PRK.MK 9/55, 20 Ş 1317/24.12.1899.
• Y.PRK.TKM 42/16, h. 1316/1898-1899.
• Y.PRK.UM 59/104, 15 C 1320/19.09.1902.
• Yemen Vilayeti Salnamesi, (h. 1299/1881-1882), Muharriri: Hamid Vehbi, İkinci Def’a.
• Yemen Vilayeti Salnamesi, (h. 1313/1895-1896), Dokuzuncu Def’a, Vilayet Matbaası.
• ABDÜRREŞİD İBRAHİM, (2012), Âlem-İslâm ve Japonya’da İntişâr-ı İslamiyyet, (Nâşir:Ebu’l-Ulâ ve Eşref Edib), C. I, İstanbul: Ahmed Sâkî Bey Matbaası.
• AHMED RÂŞİD, (h. 1291), Yemen ve San’a Tarihi, C. II, y.y.
• Akpınar, A. ve Rogan, E. L., (2001), Aşiret Mektep Devlet Osmanlı Devleti’nde Aşiret Mektebi, İstanbul: Aram Yayıncılık.
• ÂTIF PAŞA, (h. 1326), Yemen Tarihi, C. II, İstanbul: Şirket-i Tab’iye.
• ÇAKALOĞLU, Cengiz, (2009), “II. Abdülhamit ve İkinci Meşrutiyet Dönemlerinde Yemen Halkından Yerel Askerî Teşkilat Kurma Denemeleri”, Askerî Tarih Araştırmaları Dergisi, Yıl: 7, S: 14, s. 1-18.
• EHİLOĞLU, Zeki, (t.y.), Yemende Türkler (Tarihimizin ibret levhası), Kardeş Matbaası:. y.y
• GEORGEON, François, (2006), Sultan Abdülhamid, (Çeviren: A. Berktay), İstanbul: Homer Kitabevi.
• KAVAS, Ahmet, (2001), “Doğu Afrika Sahilinde Osmanlı Hakimiyeti: Kuzey Somali’de Zeyla İskelesinin Konumu (1265-1334/1849-1916)”, İslâm Araştırmaları Dergisi, S: 5, s. 109-134.
• KOMATSU, Kaori, (1992), Ertuğrul Faciası Bir Dostluğun Doğuşu, Ankara: Turhan Kitabevi.
• KÜHN, Thomas, (2005) “Shaping Ottoman Rule in Yemen, 1872-1919”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Department of Middle Eastern and Islamic Department of History New York University.
• OCHSENWALD, William, (1998) “The Impact of Ottoman Rule on Yemen, 1849-1914”, Religion, Economy, and State in Ottoman-Arab History, İstanbul: Isis Press.
• ORHONLU, Cengiz, (1996), Osmanlı İmparatorluğu’nun Güney Siyaseti Habeş Eyaleti, Ankara: TTK Yayınları.
• OSMANLI ARŞİV BELGELERİNDE YEMEN, (2008), (Proje Yöneticisi: Y. Sarınay), İstanbul: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.
• ÖZYÜKSEL, Murat, (2000), Hicaz Demiryolu, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• RÜŞDÎ, (h. 1325) Yemen Hâtırası, Dersaadet: Matbaa-yı Osmaniye.
• TANRIKUT, Asaf, (1965), Yemen Notları, Ankara: Güzel Sanatlar Matbaası.
• UÇAROL, Rıfat, (1989), Gazi Ahmet Muhtar Paşa (1839–1919) (Askeri ve Siyasi Hayatı), Gözden Geçirilmiş İkinci Baskı, İstanbul: Filiz Kitabevi.
• VURAL, Suat, (2006), “Hindistan’da İngiliz Yönetimi”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.