ARZU İLE KANBER HİKÂYESİNİN YENİ BİR VARYANTI VE ÇÖZÜMLEMESİ

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 23, 20 - 44, 15.09.2020

Fidan Uğur Çerikan , Sinan Kazancı

https://doi.org/10.33692/avrasyad.754057

Öz

Çalışma konusu, Arzu ile Kanber hikâyesinin, “Leipzing Üniversitesi Kütüphanesi İslam El Yazmaları bölümündeki katalog kaydı Fleischer, 548/2”de kayıtlı olan varyantıdır. Bu varyantta hikâyenin adı “Ḳıṣṣa-yıḲanber” olarak geçmektedir. 14 varaktan oluşan bu hikâye, nesih hattı ile yazılmış olup genel olarak hareke kullanılmamıştır. Bu özellikleri olan yazmanın ilmî transkripsiyon alfabesiyle metni ortaya konmuştur.Arzu ile Kanber Hikâyesi’nin Türk ve dünya kütüphanelerinde bulunan birçok varyantı ile ilgili detaylı çalışmalarhem halk bilimi, hem de dil alanında yapılmıştır; ancak çalışmadaki varyant, çalışılan mevcut varyantların muhtemelen sözlü kültür dönemine en yakın, en kısa ve en eski varyantlarındandır. Çalışmada öncelikle yazmanın tavsifi yapılmış; daha sonra halkbilimi açısından ele alınmış, benzer çalışmalardaki varyantlarla hikâyenin motifleri, hikâyedeki şiirlerin incelenmesi vb. bazı hususlarda karşılaştırılması yapılmış, Arzu ile Kanber hikâyesinin tasnifteki yeri verilmiş,hikâyenin epizotları çıkarılmış ve eserin söz varlığıile dil özellikleri verilmeye çalışılmıştır.
Mensur-manzum karışık olarak yazılmış anonim bir halk hikâyesi olan ve dili oldukça sade ve akıcı olan Arzu ile Kanber’in Osmanlı Türkçesi içerisinde yazılmış olmasına rağmen EAT’den izler taşıdığı söylenebilir. Hikâyenin tam olarak ne zaman ve nerede çıktığı bilinmemekle birlikte incelemeye tabi tutulan bu varyant, H. 999 (M. 1590-91)şerhlidir. Bu metinden hareketle Arzu ile Kanber hikâyesinin oluşum tarihinin XVI. yy’ın ilk yarısı ya da daha önceki bir tarihte şekillendiği, ilk yazılı metinlerle taş baskısı metinler arasında önemli farklılıklar oluştuğu görülmüş ve bu hususlar çalışmada detaylandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arzu ile Kanber Hikâyesi, halk bilimi, dil-gramer

ARZU İLE KANBER HİKÂYESİNİN YENİ BİR VARYANTI VE ÇÖZÜMLEMESİ

Öz

Çalışma konusu, Arzu ile Kanber hikâyesinin, “Leipzing Üniversitesi Kütüphanesi İslam El Yazmaları bölümündeki katalog kaydı Fleischer, 548/2”de kayıtlı olan varyantıdır. Bu varyantta hikâyenin adı “Ḳıṣṣa-yıḲanber” olarak geçmektedir. 14 varaktan oluşan bu hikâye, nesih hattı ile yazılmış olup genel olarak hareke kullanılmamıştır. Bu özellikleri olan yazmanın ilmî transkripsiyon alfabesiyle metni ortaya konmuştur.Arzu ile Kanber Hikâyesi’nin Türk ve dünya kütüphanelerinde bulunan birçok varyantı ile ilgili detaylı çalışmalarhem halk bilimi, hem de dil alanında yapılmıştır; ancak çalışmadaki varyant, çalışılan mevcut varyantların muhtemelen sözlü kültür dönemine en yakın, en kısa ve en eski varyantlarındandır. Çalışmada öncelikle yazmanın tavsifi yapılmış; daha sonra halkbilimi açısından ele alınmış, benzer çalışmalardaki varyantlarla hikâyenin motifleri, hikâyedeki şiirlerin incelenmesi vb. bazı hususlarda karşılaştırılması yapılmış, Arzu ile Kanber hikâyesinin tasnifteki yeri verilmiş,hikâyenin epizotları çıkarılmış ve eserin söz varlığıile dil özellikleri verilmeye çalışılmıştır.
Mensur-manzum karışık olarak yazılmış anonim bir halk hikâyesi olan ve dili oldukça sade ve akıcı olan Arzu ile Kanber’in Osmanlı Türkçesi içerisinde yazılmış olmasına rağmen EAT’den izler taşıdığı söylenebilir. Hikâyenin tam olarak ne zaman ve nerede çıktığı bilinmemekle birlikte incelemeye tabi tutulan bu varyant, H. 999 (M. 1590-91)şerhlidir.Bu metinden hareketle Arzu ile Kanber hikâyesinin oluşum tarihinin XVI. yy’ın ilk yarısı ya da daha önceki bir tarihte şekillendiği, ilk yazılı metinlerle taş baskısı metinler arasında önemli farklılıklar oluştuğu görülmüş ve bu hususlar çalışmada detaylandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arzu ile Kanber Hikâyesi, halk bilimi

Kaynakça

• “araz mad.”, TDK /Derleme Sözlüğü (Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü), (2020/sözlük.gov.tr). BULAK, Şahap (2017) Karşılaştırmalı Tarihî Türk Yazı Dilleri Grameri (Fiil Çekimi), İstanbul:Kesit Yayınları.
• “deyi mad.”, TDK /Derleme Sözlüğü (Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü), (2020/sözlük.gov.tr).
• BORATAV, Pertev Naili (2014) Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği, Tarih Vakfı, İstanbul.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (2000) Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü, Akçağ, Ankara.
• DURDIYEVA, Amangül (2000) Arzu İle Kamber Destanının Varyantları Üzerine Bir İnceleme, Bilig-12/Kış, s.45-62.
• DUYMAZ, Ali (1996) Nevruz Bey Hikâyesi, Milli Folklor, Aydın.
• ELÇİN, Şükrü(1993) Halk Edebiyatına Giriş, Akçağ Yayınları: Ankara.
• ERASLAN, Kemal (1970) “Doğu Türkçesinde Ek Uyumsuzluklarına Dair”, TDED, C. XVIII, s. 113-124.
• ERDEM, Mehmet Dursun (2006) “Ağızlardan Etkilenme Derecelerine Göre Osmanlı ve Eski Anadolu Türkçesi Metinleri ve Bu Metinlerin Diline Kaynaklık Eden Ağızlar”, İlmî Araştırmalar, S. 22, Güz/2006, s. 83-110.
• ERDEMLİ, Gizem Buse (2019) Türk Halk Hikâyeleri Ve Halk Türküleri Arasındaki İlişkiler(Anadolu Sahası Köroğlu Ve Arzu İle Kamber Örneği), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Halk Bilimi Anabilim Dalı Türk Halkbilimi, Ankara.
• ERGİN, Muharrem (1985)Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• KORKMAZ, Türkan (2017) Arzu İle Kanber Hikâyesi, (Milli Kütüphane Nüshası 06 Mil Yz A 8618 ve Konya Nüshası 42 Kon 1882/2)(İnceleme-Metin-Çeviri-Dizin-Tıpkıbasım), T.C.Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim DalıTürk Dili Bilim Dalı, İstanbul.
• mefte mad., TDK /Derleme Sözlüğü (Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü), [2020, sozluk.gov.tr]
• mefte mad., TDK /Derleme Sözlüğü (Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü), [2020, sozluk.gov.tr]
• KUNOS,Ignacz (1892) “Türkische Wolksromane in Klein Asien”, Ungarische Revue, Budapeşte 12-13: 453-468.
• KÖSE, Nerin (y.y.) “Türk Halk Hikâyelerinin Tasnifi Hakkında”, V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, Halk Edebiyatı Seksiyon Bildirileri, c.II, s. 97-104.
• SAKAOĞLU, Saim(2011) Halk Hikâyeleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi Yayınları. SEV, Gülsel (2007) Tarihî Türk Lehçelerinde Hâl Ekleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ŞİMŞEK, Esma (1987) Arzu ile Kamber Hikâyesi Üzerine Mukayeseli Bir Araştırma, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi), Elazığ.