Başkurt Çocuk Folklorunda Kültürel Bellek Aktarıcısı Olarak Ninniler

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 35, 1036 - 1050, 20.06.2023

Zulfikar Bayraktar

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1278664

Öz

Bir topluma ait olay ve olgulara yönelik paylaşılan zihinsel temsillere genel anlamda kültürel bellek ya da kolektif hafıza denmektedir. Özetle kültürel bellek olarak adlandırabileceğimiz bu alan içerisinde toplumsal kabul ve retlerimizin kendine yer bulduğunu ifade etmek mümkündür. Bu alan sadece toplumda yaşayan bireylerin kim olduklarına dair bilgiyi değil, aynı zamanda toplumun ne olduğuna dair bilgiyi de içermektedir. Kültürel belleğin en önemli işlevlerinden biri de nesiller arası kültürel aktarım ve sürekliliği sağlamasıdır. Sözlü anlatı geleneğimiz içerisinde kültürel bellek aktarıcısı işlevine haiz önemli türlerden biri de ninnilerdir. Ninniler çocukları uyutmak ve rahatlatmak için anneleri tarafından söylenen ahenkli ve ritmik sözlerdir. Bu sözlerde anne tarafından en kutsal duygu ve dilekler açık ve örtük bir biçimde ifade edilir. Türk dünyası sözlü anlatı geleneğinde ortak bir unsur olarak kendine yer bulan ninniler, Başkurt Türklerinin folklorunda da kuşaklararası aktarılarak ve güncellenerek yaşam kabiliyeti göstermiştir. Başkurt Türklerinin folklorunda ninniler için beşik şarkıları anlamına gelen beşik yırları ifadesi kullanılmaktadır. Başkurtlar Türklerinde ninnileri genel olarak ses uyumuna dayalı melodik ninniler, iyi dilek ninnileri ve kötü ruhlardan ya da nesnelerden korunmak için söylenen ninniler şeklinde tasnif etmek mümkündür. Ayrıca bu ninnilerde birçok duygu ve düşünce metaforlarla ifade edilmektedir. Başkurt Türklerinin ninnilerinde özellikle vatan, toprak, eğitim, meslek, ilim, irfan, güzellik, liderlik, cesaret, vatanseverlik, kahramanlık, dindarlık ve aile kavramları sıklıkla dile gelmektedir. Bu durum aynı zamanda Başkurt Türklerinin bebeklik çağından itibaren çocuk yetiştirme noktasında, bireysel ve toplumsal anlamdaki duyarlılıklarını hangi kavramlar çerçevesinde ele aldıklarını göstermesi açısından önem arz etmektedir. Başkurt Türk ninnilerinin bu bağlamda, kültürel belleğin açık ve örtük bir biçimde kuşaklararası aktarılması ve sürdürülebilir olmasında önemli birden çok işleve sahip olduğu görülmektedir. Bu makale ile Türkiye’de daha önce çalışılmamış Başkurt çocuk folklorundaki ninniler ilk defa ele alınacak ve tüm detayları ile tartışılacaktır. Bu anlamda makale özgünlüğü ve niteliği ile öne çıkmaktadır. Ayrıca, Başkurt Türklerinde ninniyle alakalı çalışmalara bakıldığında kültürel bellek noktasındaki yeri ve önemine dikkat çekilmediği görülmektedir. Bu makaleyle birlikte Başkurt ninnileriyle alakalı başta işlevsel ve kültürel bellek konularında önerilerin sunulması ve Anadolu sahası ninnileri ile karşılaştırmalı çalışmaların yapılmasına katkı sağlanması amaçlanmaktadır. Makale çalışması esnasında Başkurt Devlet Üniversitesi Kütüphanesi’nde, başkent Ufa’da mevcut diğer kütüphanelerde ve Rusya Bilimler Akademisi’ne bağlı Ufa Federal Araştırma Merkezi Arşivi’nde bulunan literatürden detaylı bir şekilde istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Halk Bilimi, Kültürel Bellek, Sözlü Anlatı Geleneği, Ninniler, Başkurt Türkleri.

Lullabies As Cultural Memory Transmitters in Baskhir Children’s Folklore

Öz

Shared mental representations about events and phenomena belonging to a society are generally referred to as cultural memory or collective memory. In summary, it is possible to state that our societal acceptances and rejections find their place within this area that we can call cultural memory. This area not only contains information about who the individuals living in society are, but also information about what the society is. One of the most important functions of cultural memory is to provide intergenerational cultural transmission and continuity. Lullabies are one of the important types in our oral narrative tradition, which have a function as cultural memory transmitters. Lullabies are melodic and rhythmic words sung by mothers to put children to sleep and soothe them. In these words, the most sacred feelings and wishes of the mother are expressed explicitly and implicitly. Lullabies, which are a common element in the oral narrative tradition of the Turkish world, have shown vitality by being transmitted and updated across generations in the folklore of the Bashkirs. The term beşik yırları, meaning cradle songs, is used for lullabies in the folklore of the Bashkirs. It is possible to classify the lullabies of the Bashkirs as melodic lullabies based on sound harmony, good wishes lullabies, and lullabies sung to protect against evil spirits or objects. In addition, many emotions and thoughts are expressed through metaphors in these lullabies. Especially concepts such as homeland, land, education, profession, knowledge, beauty, leadership, courage, patriotism, heroism, religiousness, and family are frequently mentioned in the lullabies of the Bashkirs. This situation is important in terms of showing which concepts the Bashkirs consider in their child-rearing practices in individual and societal sense from infancy. It is seen that the lullabies of the Bashkir Turks have multiple important functions in terms of the intergenerational transmission and sustainability of cultural memory in an explicit and implicit manner. With this article, lullabies in Bashkir children's folklore, which have not been previously studied in Turkey, will be discussed for the first time with all details. In this sense, the article stands out with its originality and quality. Additionally, it is observed that the place and importance of cultural memory is not emphasized in studies related to lullabies among the Bashkirs. With this article, it is aimed to provide suggestions, especially on functional and cultural memory issues related to Bashkir lullabies, and to contribute to comparative studies with lullabies in Anatolian region.

Anahtar Kelimeler

Folklore, Cultural Memory, Oral Narrative Tradition, Lullabies, Bashkir

Kaynakça

• Bascom, William. 2019. “Folklorun Dört İşlevi”, Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2, Çeviren: Ferya Çalış, Editör: M. Öcal Oğuz ve Selcan Gürçayır, Ankara: Geleneksel Yayınları, 71-86.
• Büyükokutan, Aslı. 2012. Muğla Yöresi Kadın Merkezli Geleneksel Uygulamalar ve İşlevleri, Kömen Yayınları, Konya.
• Çıblak Coşkun, N. 2013. “Türk Ninnilerine İşlevsel Yaklaşım”, Electronic Turkish Studies, 8.4, 499-513.
• Çobanoğlu, Özkul. 2015. Halk Bilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Akçağ Yayınları, Ankara.
• Ehmetyenov, Kim. 1977. Başkurt Halık İcadı, Ufa Yayınevi: Başkortostan Kitap Neşriyeti.
• Eroğlu, Ayşe. 2018. “Türkler’de Ninnilerin Fonksiyonu ile İlgili Bazı Tespitler-Ninnilerle Uyanmak”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 32, 33-50.
• Galin, Salavat. 1993. Başkort Folklorı, Ufa Yayınevi: Başkortostan Kitap Neşriyeti.
• Geleuetdinov, İsmühemet. 1994. Balalar Folklorı, Ufa Yayınevi: Başkortostan Kitap Neşriyeti.
• Kobagoşov, Ayrat. 1994. Bişek Yırı, Ufa: Başkortostan Kitap Neşriyeti.
• Nezerşina, Feruze. 1997. Başkurt Halık Yırzarı, Ufa Yayınevi: Başkortostan Kitap Neşriyeti.
• Özdemir, Burcu. 2016. “Rusya’nın Kırsal Kesiminde Komünist Gençler Birliği’nin (Komsomol) Kuruluşu ve Sovyet İktidarının Güçlenmesindeki Rolü: 1918-39”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 3, 19-30.
• Özdemir, Burcu. 2017. “İkinci Dünya Savaşı Döneminde Sovyet Ordusuna Çocuk Desteği: Tüm Birlik Pioner Teşkilatı”, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (1), 56-66.
• Sultangareyeva, Rozaliya. 2006. Jizn Çeloveke v Obryade: Folklorno-Etnigrafiçeskoye İsledovaniye Başkirskih Semeynih Obryadov, Ufa, Gilem.
• Süleymenov, Ehmet.; Hüseyenov Gaysa. 1995. Başkort Halk İcadı: Yola Folklorı 1 Tom, Ufa, Başkortostan “Kitap” Neşriyeti.
• Şimşek, Esma. 2016. “Anonim Halk Şiiri İçerisinde Ninnilerin Yeri”, Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 4.8, 33-64.
• Uğurlu, Emine Kırcı. 2014. “Kültürel Bellek Aktarıcısı Olarak Ninni”, Millî Folklor, 102, 43-52.
• Zeytunova, Rimma. Keyumova M.L. 2012. Elli-Belli, Bew-Bew: Bişek Yırzarı, Başkortostan Respublikahının Zeyneb Biişeva “Kitap” Neşriyeti Unitar Predpriyatiyehı.