Türkiye-Rusya İlişkilerinin Gelişimi (1923-2023)

Yıl 2023, Cumhuriyet'in 100. Yılında Türkiye, 24 - 45, 29.10.2023

Muzaffer Ercan Yılmaz

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1252032

Öz

Osmanlı Devleti’nin ardından Türkiye Devleti’nin doğuşu ile birlikte, Türkiye-Rusya ilişkileri de yeni bir döneme girmiştir. Çarlık Rusya’sı ve Osmanlı Devleti ilişkileri genel olarak işbirliğinden çok çatışmanın hakim olduğu ve çok sayıda savaşın yaşandığı bir hasmane ilişkiler ağı şeklindeyken, 1917 Devrimlerinin ardından Sovyet Rusya Türkiye açısından bir tehdit olmaktan çıkmış, hatta Kurtuluş Savaşı yıllarında yeni Türk devletinin en büyük destekçilerinden biri olmuştur. Fakat İkinci Dünya Savaşı’nın ardından durum keskin bir biçimde değişmiş ve Soğuk Savaş dönemi boyunca da iki ülke arası ilişkiler genel olarak gergin ve mesafeli seyretmiştir. Ancak 1990’ların başlarında Soğuk Savaş’ın sona ermesi ve Sovyetler Birliği’nin dağılması, Türk-Rus ilişkilerinde de yeni bir dönemi beraberinde getirmiştir. İki kutuplu uluslararası sistemin ortadan kalkmasıyla şekillenen yeni dünya düzeninde Türkiye ile Rusya arasındaki ilişkiler, hem işbirliği, hem de zaman zaman anlaşmazlık içeren inişli çıkışlı bir yapı sergilemeye başlamıştır. Bu makalenin amacı, Türkiye Cumhuriyeti’nin yüzüncü yılında, Türk dış politikasında çok önemli bir aktör olan Rusya ile ilişkileri geçmiş yüz yıla dönük olarak özetlemek ve değerlendirmektir. Bu çerçevede Türk-Rus ilişkileri 1923’ten İkinci Dünya Savaşı sonuna kadar olan dönem, Soğuk Savaş dönemi ve Soğuk Savaş sonrası dönem olmak üzere üç temel dönemde ele alınacak, ancak daha yakın dönem ilişkileri yansıtması, dolayısıyla güncel dış politikanın bir parçası olması sebebiyle, ağırlık daha çok Soğuk Savaş sonrası döneme verilecektir. Yine bu kapsamda ikili ilişkilerdeki sorunlu alanlar ile olumlu gelişmelere detaylı bir biçimde değinilecek olup, gelecekte ilişkilerin seyrini belirleyebilecek temel bazı dinamikler de tartışma konusu yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk-Rus İlişkileri, Türk Dış Politikası, Türkiye, Rusya.

The Development of The Relations Between Turkey and Russia (1923-2023)

Öz

With the emergence of the new Turkish state after the collapse of the Ottoman Empire, a new era started in Turkey-Russia relations. The previous conflictual relations left their place in cooperative relations as the two states are in need of themselves in the reconstruction period. As a matter of fact, Soviet Russia was one of the greatest supporters of the Turkish state during the war of independence and afterward. This trend continued in the 1920s and to some extent, in the 1930s. Yet the situation radically changed after the Second World War and during the whole Cold War period, the bilateral relations were characterized, in general, by mutual distrust and hostility, despite few cases of cooperation. After the end of the Cold War and the disintegration of the Soviet Union, on the other hand, another interesting era started in Turkey-Russia relations, characterized by a mix of cooperation and dispute. This article aims to summarize and discuss Turkish-Russian relations, focusing on the previous century, the period between 1923 and 2023. The two country’s relations will be handled based on three sub-periods, the 1923-1945 period, the Cold War period, and the post-Cold War period, in that order. Yet the main focus of the study will be the third period, the post-Cold War period, as that period reflects more recent and thus important developments. The strengths and weaknesses in bilateral relations, along with some reasonable projections for future relations, will also be addressed in concluding the study.

Anahtar Kelimeler

Türk-Rus İlişkileri, Türk Dış Politikası, Rus Dış Politikası, Türkiye, Rusya.

Kaynakça

• Akgün, Mensur ve Aydın, Turan, 1999, Türkiye-Rusya İlişkilerindeki Yapısal Sorunlar ve Çözüm Önerileri, İstanbul: TÜSİAD Yayınları.
• Büyükakıncı, Erhan, 2004, “Soğuk Savaş Sonrasında Türkiye-Rusya İlişkileri” Türk Dış Politikası Analizi, Der. Faruk Sönmezoğlu, 3. Baskı, İstanbul: Der Yayınları.
• İnce, Mustafa ve Koçak, Mevlüt Can. 2018. “Rus Savaş Uçağının Düşürülmesi ile İlgili yayınlana Haberlerde Söylem ve İdeoloji” İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7 (3): 1971-1999.
• Karpat, Kemal, 2003, Türkiye ve Orta Asya, Ankara: İmge Yayınları.
• Kona, Gamze Güngörmüş, 2002, Türkiye-Orta Asya İşbirliği Stratejileri ve Gelecek Senaryoları, İstanbul: IQ Kültür-Sanat Yayıncılık.
• Mangıtlı, Ulaş, 2001, Russia, Turkey and Eurasia, Ankara: Bilkent Üniversitesi.
• Oran, Baskın (Ed.), 2002, Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt I 1919-1980, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Pamir, Necdet A. 1999, Bakü-Ceyhan Boru Hattı, Ankara: ASAM.
• Sönmezoğlu, Faruk, 2006, Türk Dış Politikası, İstanbul: Der Yayınları.
• Taşçı, Tekin Aycan. 2021. “Rusya’da Hükümet ve Medyanın Temmuz Darbe Girişimine Yaklaşımları” Erciyes Akademi, 35 (2): 510-542.
• Terek, Argun, 1995, Çeçen Sorunu, İstanbul: Sam Yayınları.
• Tokgöz, Erdinç. 2011. “Dünden Bugüne Türkiye Rusya İlişkilerinde Üç Büyük Dönem” Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (1): 6-14.
• Topsakal, İlyas. 2016. “Tarihi Süreçte Türkiye-Rusya İlişkileri” Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 3 (2): 33-53
• Tunçer, İdil, 1998, “Rusya Federasyonu’nun Yeni Güvenlik Doktrini: Yakın Çevre ve Türkiye” En Uzun On Yıl, Türkiye’nin Ulusal Güvenlik ve Dış Politika Gündeminde Doksanlı Yıllar, Der. Gencer Özkan ve Şule Kut, İstanbul: Boyut Yayınları.
• Yanar, Savaş, 2002, Türk-Rus İlişkilerinde Gizli Güç: Kafkasya, IQ Kültür-Sanat Yayıncılık.
• Yılmaz, Muzaffer Ercan. 2005. “UN Peacekeeping in the Post-Cold War Era” International Journal on World Peace, 12 (2): 15-18.
• ______. 2010. “Soğuk Savaş Sonrası Dönemde Türk-Rus İlişkileri” Balıkesir Üniversitesi, Bandırma İİBF Akademik Fener Dergisi, 13 (1): 27-41.
• ______. 2014. “Suriye’de Barış Nasıl İnşa Edilebilir” Yakın Doğu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (2): 177-200.