TÜRK DESTANCILIK GELENEĞİNİN ÇİZGİ FİLMLER YOLUYLA ÇOCUKLARA AKTARILMASI: AYBEK ÖRNEĞİ

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 40, 163 - 178, 15.09.2024

Rabia Gökcen Kayabaşı , Veyis Bursa

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1469859

Öz

İnsanlar tarih boyunca çeşitli kültürel birikimler oluşturmuşlar, bu birikimleri sözlü gelenek aracılığıyla ve yaşama biçimleriyle sonraki nesillere aktarmışlardır. Millî kültürün aktarımını sağlayan unsurların başında halk edebiyatı anlatı türleri gelmektedir. Destanlar da Türk destancılık geleneği aracılığıyla günümüze kadar ulaşmayı başarmış olan anlatı türleridir. Destanlar aracılığıyla millî kültürü oluşturan unsurların aktarımı sağlanmakta ve millet olma bilinci yaşatılmaktadır. Zaman içerisinde yazılı kaynakların artması, dijital okuryazarlığın başlaması ve sözlü kültür geleneğinin yaygınlığını kaybetmesi çeşitli anlatı türlerinin etkisinin azalmasına neden olmuştur. Destan, efsane ve masal gibi kültürel kaynakları yeni nesillere aktaracak alternatif yöntemler gerekli hâle gelmiştir. Kültürel birikimin, yazılı kaynaklar içerisinde kendine yer bulmasıyla başlayan bu süreç, teknolojinin ilerlemesiyle beraber; filmler, çizgi filmler ve çeşitli dijital ortamlar aracılığıyla kültürel aktarımın sağlanması şeklinde devam etmiştir. Bunun sonucunda destanlar ile diğer geleneksel anlatı türleri, teknolojinin ve sanatın birleştirilmesiyle oluşturulmuş birçok ürünün kaynağı hâline gelmiştir. Sinema filmleri, diziler, animasyonlar, bilgisayar oyunları ve çeşitli cep telefonu uygulamaları kültür aktarımında önem kazanmaya başlamıştır. Millî kültürün aktarılmasını sağlayan teknolojik unsurlardan biri de çizgi filmlerdir. Yapılan araştırmalar çizgi filmlerin çocuklar üzerinde önemli etkiler bıraktığını, öğretilmek istenen bilgilerin akılda kalıcılığı artırdığını göstermektedir. Kültürel unsurları ve millî değerleri eserlerine yansıtarak çocukların bilinçlenmesini sağlamak isteyen yönetmen ve senaristler de çizgi filmler aracılığıyla bu amaçlarını gerçekleştirmektedirler. Bu senarist ve yönetmenler teknolojik imkânları kullanarak kültürel özellikleri yansıtmakta ve bunları çocukların algılayıp özümseyebileceği bir şekilde sunmaktadırlar. TRT Çocuk kanalı da Maysa ve Bulut, Ramazan Davulcusu ve Köpeği, Küçük Hezarfen, Pepee, Keloğlan Masalları, Nasreddin Hoca Zaman Yolcusu, Doru, Sagun, Babamın Gölgesi, Niloya ve Rafadan Tayfa gibi çizgi filmler yayımlayarak millî kültürün aktarımına aracılık etmektedir. Aybek adlı çizgi film de Türk milletinin kültürel miraslarından olan Türk destan anlatım geleneğini yansıtan bir çizgi film olarak dikkat çekmektedir. Bu çalışmada Barış Güngör ve Oğuzhan Durmaz’ın senaryosunu yazdığı, Alperen Durmaz’ın kurgulayıp yönettiği, yapımcılığını Oğuzhan Durmaz’ın üstlendiği, TRT Çocuk tarafından 2021 yılında Han Çizgifilm’e yaptırılıp 2022 yılında yayımlanmaya başlanan Aybek adlı çizgi film, Türk destancılık geleneği açısından incelenmiştir. Bu çizgi filmlerin tiplerinin, konusunun ve olay akışının Türk destancılık geleneğini ne ölçüde yansıttığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Kültürel özellikleri, millî ve manevi değerleri çizgi filmlere uyumlu hâle getirmek için neler yapıldığı da araştırılan konulardandır. Ayrıca Türk destancılık geleneğinin ve kültürel mirasın çocuklara aktarımında çizgi filmlerin etkisi belirlenmeye çalışılmıştır. Türk kültürü ile ilgili yapılan çalışmalara katkı sağlamak da çalışmanın amaçları arasındadır. Yapılan çalışma, 2022 yılı Haziran ayına kadar TRT Çocuk kanalında yayımlanan ilk beş bölüm üzerinden gerçekleştirilmiştir. İncelenen çizgi filmlerde yer alan halk bilimine ait birtakım uygulamalar ve mitolojik unsurlar da çalışmanın konusuna dâhil edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk Destancılık Geleneği, Millî Kültür, Kültür Aktarımı, Çizgi Film, Aybek

Transferring the Turkish Epic Tradition to Children Through Cartoons: the Case of Aybek

Öz

Throughout history, people have created various cultural accumulations, transmitting them to future generations through oral traditions and ways of life. Folk literature narrative genres are among the primary elements that enable the transmission of national culture. Epics are narrative genres that have survived to the present day through the Turkish epic tradition. Through epics, the elements that make up the national culture are transferred and the awareness of being a nation is maintained. Over time, the increase in written sources, the onset of digital literacy, and the decline of oral cultural traditions have diminished the impact of various narrative forms. The necessity for alternative methods to convey cultural sources such as epics, legends, and tales to new generations has emerged. As written sources gained prominence and technology advanced, the process evolved into cultural transmission through films, animations, and various digital platforms. Consequently, epics and other traditional narrative forms have become sources for a multitude of products combining technology and art. Movies, TV series, animations, computer games and various mobile phone applications have begun to gain importance in cultural is transmission. On of the technological elements that enable the transfer of national culture is cartoons. Research has shown that cartoons; It shows that it leaves a significant impact on children and increases the memorability of the information to be taught. Directors and scriptwriters aiming to reflect cultural elements and national values through their works use cartoons as medium to raise awareness in children. Utilizing technological possibilities, they depict cultural features in a way that children can perceive and assimilate. TRT Çocuk channel also mediates the transmission of national culture by broadcasting cartoons such as Maysa ve Bulut, Ramazan Davulcusu ve Köpeği, Küçük Hezarfen, Pepee, Keloğlan Masalları, Nasreddin Hoca Zaman Yolcusu, Doru, Sagun, Babamın Gölgesi, Niloya and Rafadan Tayfa. The cartoon named Aybek also stands out as it reflects the Turkish epic storytelling tradition, a cultural heritage of the Turkish nation. In this study, the cartoon named Aybek, which was written by Barış Güngör and Oğuzhan Durmaz edited and directed by Alperen Durmaz produced by Oğuzhan Durmaz was commissioned by TRT Çocuk in 2021 by Han Çizgifilm and started to be broadcast in 2022, was examined in terms of Turkish epic traditions. The extent to which the characters, plot and narrative flow of these cartoons reflect Turkish epic tradition is explored. The research also investigates how cultural features and national values are adapted to align with the cartoons. Additionally, the study aims to determine the impact of cartoons on transmitting Turkish epic tradition and cultural heritage to children. Contributing to studies related to Turkish culture is also among the objectives of this research. The study is based on the first five episodes aired on TRT Çocuk channel until June 2022. Some folklore practices and mythological elements in the cartoons examined were also included in the subject of the study.

Anahtar Kelimeler

Turkish Epic Tradition, National Culture, Cultural Transmission, Cartoon, Aybek

Kaynakça

• Aça, Mehmet. 2007. "Güney Sibirya Türklerinde Ava Destancı ve Masalcı Götürme Geleneği". TÜBAR(XXI): 7-16.
• Aça, Mehmet, Ekici, Metin ve Yılmaz, A. Müge. 2017. "Anonim Halk Edebiyatı", Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ed. M. Öcal Oğuz. Ankara: Grafiker Yayınları, 133-238.
• Aktaş, Erhan. 2016. Hakas Destan Geleneği ve Kahramanları. Konya: Kömen Yayınları.
• Alptekin, A. Berat. 2010. "Türk Halk Hikâyelerinde Halk Hekimliği". Millî Folklor 86: 5-19.
• Altıer, Semiha. 2022. "Anadolu Türk Kültüründe Buğday/Başak ve Görsel Dile Aktarımı". Kültür Araştırmaları Dergisi (12): 30-62.
• Atsız, H. Nihal. 2022. Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Banarlı, N. Sami. 1971. Resimli Türk Edebiyatı Tarihi (Cilt I). İstanbul: Millî Eğitim Yayınları.
• Bars, M. Emin. 2018. "Sözlü Gelenekten Elektronik Döneme Bilgelik Dönüşümü: Irkıl Ata'dan Şahin Ağa'ya". Millî Folklor 117: 120-130.
• Bayat, Fuzuli. 2018. Türk Mitolojik Sistemi 2. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Bayat, Fuzuli. 2021. Mitolojiye Giriş. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Bayraktar, Zülfikar. 2014. "Geleneğin Güncellenmesi Bağlamında Masaldan Çizgi Filme Keloğlan Tipi Üzerine". Türk Dili ve Edebiyatı 49(49): 19-51.
• Çoruhlu, Yaşar. 2019. Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi (Cilt II). İstanbul: Ötüken.
• Çoruhlu, Yaşar. 2020. Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Ötüken.
• Davletov, Timur. 2020. Şaman. İstanbul: Asi Kitap.
• Dilek, İbrahim. 2007. "Sibirya Türklerinde Ateşle İlgili İnançlar, Törenler ve Bazı Efsaneler". bilig 43: 33-54.
• Dilek, İbrahim. 2021. Türk Mitoloji Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Durmaz, Alperen, yön. 2022a. Aybek 1.bölüm-hayat suyu. https://www.trtcocuk.net.tr/video/aybek-1-bolum-hayat-suyu adresinden 01.04.2022 tarihinde erişildi.
• Durmaz, Alperen, yön. 2022b. Aybek 2. Bölüm-Hükümdarın Ödülü. https://www.trtcocuk.net.tr/video/aybek-2-bolum-hukumdarin-odulu adresinden 05.04.2022 tarihinde erişildi.
• Durmaz, Alperen, yön. 2022c. Aybek 3. Bölüm-Kıymetli Kitap. https://www.trtcocuk.net.tr/video/aybek-3-bolum-kiymetli-kitap adresinden 10.04.2022 tarihinde erişildi.
• Durmaz, Alperen, yön. 2022d. Aybek 4. Bölüm- Bereketli Ova. https://www.trtcocuk.net.tr/video/aybek-4-bolum-bereketli-ova adresinden 13.04.2022 tarihinde erişildi.
• Durmaz, Alperen, yön. 2022e. Aybek 5. Bölüm-Yanardağ. https://www.trtcocuk.net.tr/video/aybek-5-bolum-yanardag adresinden 20.04.2022 tarihinde erişildi.
• Ekici, Metin. 2008. "Geleneksel Kültürü Güncellemek Üzerine Bir Değerlendirme". Millî Folklor 80: 33-38.
• Ergin, Muharrem. 2021a. Dede Korkut Kitabı 1-2 (Cilt 1). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergin, Muharrem. 2021b. Dede Korkut Kitabı 1-2(Cilt 2). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergin, Muharrem. 2021c. Dede Korkut Kitabı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• İnan, Abdülkadir. 2020. Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Altınordu Yayınları.
• Kamacıoğlu, Büşra. 2017. "Çizgi Filmlerin Kültür Aktarımındaki Rolü ve Hayao Miyazaki Çizgi Filmleri". Sanat ve Tasarım Dergisi 7(2): 1-18.
• Kayabaşı, O. Alp. 2016. Destan ve Hükümdar Türk Destanlarında Devlet ve Yönetim. Konya: Kömen Yayınları.
• Kayabaşı, R. Gökcen. 2019. "Sibirya Sahası Türk Destanlarında Anlatıcı Tipolojisi", Prof. Dr. Ali Berat Alptekin Armağanı. Ed. Esma Şimşek vd. Konya: Kömen Yayınları, 707-719.
• Koçak, Aynur ve Çolak, Selma. 2020. "Varoluş, Mücadele, Son" Eksenlerinde Üç Kadın Kahraman: Ak Çibek Arığ, Altın Arığ, Ay Huucın", Hakas Destan Araştırmaları I. Ed. Erhan Aktaş. Konya: Kömen Yayınları, 279-295.
• Lvova, E. L. ve diğerleri. 2013. Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri Simge ve Ritüel. (çev. Metin Ergun) Konya: Kömen Yayınları.
• Ögel, Bahaeddin. 2020. Türk Mitolojisi (Cilt I). Ankara: Altınordu Yayınları.
• Özcan, Derya ve Varol, Çiçek. 2018. "Kötülük ve Uygur Destan Tipolojisinde Kötü Tipler". Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi (11): 18-30.
• Özcan, Latife. 2019. "Halk Edebiyatı Nesir Ürünlerinin Elektronik Kültür Ortamına Aktarılması ve Halk Hikâyelerinin Senaryolaştırılması". Doktora Tezi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Radloff, Wilhelm. Sibirya'dan 2. 1994. (çev. Ahmet Temir) İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Reichl, Karl. 2011. Türk Boylarının Destanları. (çev. Metin Ekici) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Roux, Jean. Paul. 2008. Türklerin Tarihi Pasifik'ten Akdeniz'e 2000 Yıl. (çev. Aykut Kazancıgil ve Lale Arslan Özcan) İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Sakaoğlu, Saim ve Duymaz, Ali. 2020. İslamiyet Öncesi Türk Destanları. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Sümbüllü, Y. Ziya ve Dedeşin, Seda. 2022. "Geleneksel Ocaklık Kültürü Bağlamında Toparlak Ocağı". Sanat ve İkonografi Dergisi (2): 35-54.
• Şahin, R. Neva. 2019. "TRT’nin Çocuklara Yönelik Çizgi Filmlerinin Türkçe Öğretimi ve Değer Aktarımı Açısından İncelenmesi". Uluslararası Toplum ve Kültür Çalışmaları Dergisi (2): 1-10.
• Taş Alicenap, Çiğdem. 2015. "Kültürel Mirasın Çizgi Film Senaryolarında Kullanılması". Türklük Bilimi Araştırmaları (37): 11-26.
• Yener, Yeşim, Yılmaz, Mustafa ve Şen, Mert. 2021. "Çizgi Filmlerde Değer Eğitimi: TRT Çocuk Örneği". International Journal of Social Sciences and Education Research, 7(2): 114-128.
• Yeten, Gamze. 2022. “Çocuklara Türk Kültürünün Aktarılmasında Çizgi Filmlerin Yeri ve Önemi". Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, 4(2): 71-79.