HAMAMS AS AN ELEMENT OF TRADITIONAL ARCHITECTURE: THEIR SYMBOLC REPRESENTATION IN FOLK SONGS

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 42, 107 - 124, 25.03.2025

Dilek Türkyılmaz

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1572765

Öz

Folk songs are important oral culture products that reflect social life, cultural values and historical accumulation. In Turkish culture, baths are not only places used for bathing, but also have an important place as the center of social interactions and rituals. Therefore, the treatment of the hammam motif in folk songs helps to reveal the multifaceted functions and cultural symbolism of these places in social life. In some folk songs, the hamam (way) is depicted as a place where minstrels meet or meet for the first time, while in others, the hamam is depicted as a place where traditional rituals are performed. Such usages indicate that baths appear in folk songs as symbolic places where themes such as love, longing and female beauty are dealt with. In folk songs, the bathhouse carries both physical and symbolic meanings. It is also seen that the motif of the hammam is used in folk songs as a theme of social class differences, male-female relations and individual freedoms. In this study, how baths are reflected in folk songs will be analyzed through examples in TRT Turkish Folk Music repertoire. For this purpose, the corpus on the website Repertükül was taken as a basis and repertoire numbers were used as reference. As a result of the analysis, it will be tried to be determined that Turkish folk songs depict baths not only as architectural structures but also as living spaces loaded with social, cultural and emotional meanings. It will be emphasized that baths, which are an important part of traditional architecture, enter folk songs as a symbol of daily life and social relations and some rituals. Thus, it will be concluded that baths have an important place in folk music not only as a place but also as a medium in which social and cultural values are processed, and in this sense, the place of the bath in folk songs offers important clues in understanding the social life of the people. The analyses of the folk songs in this study are based on the author's personal evaluations and therefore may contain errors or exceptions. Therefore, it should not be assumed that the interpretations presented carry absolute accuracy.

Anahtar Kelimeler

Folk Song, Hamam, Traditional Architecture, Social Life

GELENEKSEL MİMARİ UNSURU OLARAK HAMAMLARIN TÜRKÜLERDEKİ SEMBOLİK GÖRÜNTÜSÜ

Öz

Türküler toplumsal yaşantıyı, kültürel değerleri ve tarihsel birikimi yansıtan önemli sözlü kültür ürünleridir. Türk kültüründe hamamlar ise sadece yıkanma için kullanılan mekânlar değil, aynı zamanda sosyal etkileşimlerin ve ritüellerin merkezi olarak önemli bir yer tutar. Dolayısıyla, türkülerde hamam motifinin işlenmesi, bu mekânların toplumsal hayattaki çok yönlü işlevlerini ve kültürel sembolizmini ortaya koymaya yardımcı olur. Bazı türkülerde hamam(yolu), âşıkların ilk kez karşılaştığı veya buluştuğu yerler olarak tasvir edilirken, bazılarında da hamam, geleneksel ritüellerin gerçekleştirildiği mekânlar olarak betimlenir. Bu tür kullanımlar, hamamların türkülerde aşk, özlem ve kadın güzelliği gibi temaların işlendiği sembolik mekânlar olarak karşımıza çıktığını gösterir. Türkülerde hamam, hem fiziksel, hem de sembolik anlamlar taşır. Sosyal sınıf farklarının, kadın-erkek ilişkilerinin ve bireysel özgürlüklerin teması olarak da hamam motifinin türkülerde işlendiği görülür. Bu çalışmada, hamamların türkülere nasıl yansıdığı, TRT Türk Halk Müziği repertuarındaki örnekler üzerinden incelenecektir. Bu amaçla, Repertükül adlı internet sitesindeki külliyat temel alınmış ve repertuar numaraları referans olarak kullanılmıştır. Analizler sonucunda, Türk halk türkülerinde hamamların sadece mimari yapılar olarak değil, aynı zamanda sosyal, kültürel ve duygusal anlamlarla yüklü yaşam alanları olarak tasvir edildiği tespitinde bulunulmaya çalışılacaktır. Geleneksel mimarinin önemli bir parçası olan hamamların, türkülere günlük yaşamın ve toplumsal ilişkilerin ve bazı ritüellerin bir sembolü olarak girdiği üzerinde durulacaktır. Böylelikle hamamların halk müziğinde sadece bir mekân olarak değil, aynı zamanda toplumsal ve kültürel değerlerin işlendiği bir mecra olarak önemli bir yer tuttuğu ve bu anlamda, hamamın türkülerdeki yerinin halkın sosyal yaşantısını anlamada önemli ipuçları sunduğu sonucuna ulaşılmaya çalışılacaktır. Bu çalışmada türkülerle ilgili yapılan analizler, yazarın kişisel değerlendirmelerine dayanmaktadır ve bu nedenle hata veya istisnalar içerebilir. Dolayısıyla, sunulan yorumların mutlak doğruluk taşıdığı varsayılmamalıdır.

Anahtar Kelimeler

Türkü, Hamam, Geleneksel Mimari, Sosyal Hayat

Kaynakça

• Abalı, İsmail. 2021. "Folklorun “El Değmemiş” Bölgesi: Halk Türkülerinde Yüceltilmiş Bakirelik Algısı" Folklor-Edebiyat 27(2): 397-417.
• Abdülaziz Bey. 2002. Osmanlı Adet, Merasim ve Tabirleri, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Akyol, Pınar Kasapoğlu.2020. “ ‘Suyla Arınma’dan Modern Zamanların ‘Gelin Hamamı’na: Tarihi Karacabey Hamamı’nda Gelin Hamamı. Folklor-Edebiyat 26(3):691-705.
• Başgöz, İlhan. 2008. Türkü. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Bratton, Fred Gladstone. 1995. Yakın Doğu Mitolojisi. (Çev. Nejat Muallimoğlu), İstanbul: MÜİFV. Yayınları.
• Busbecg, Oginer Ghiselin. Türkiye’yi Böyle Gördüm. (Haz: Aysel Kurutluoğlu) İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser Serisi (31)
• Çıblak, Nilgün. 2007. “Tarsus Kültürünün Tanıtımında Şahmeran Efsanalerinin Önemi”. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (16), 1: 185-196.
• D'ohsson, Mouradgea. 18. Yüzyıl Türkiye’sinde Örf ve Adetler, (Çev. Zerhan Yüksel) İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser Serisi (3)
• Dramur, Rengin. 1989 “Bursa Kaplıcaları”, Türk Halk Hekimliği Sempozyumu Bildirileri (23-25 Kasım 1988) Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Eliade, Mircea. 1992. İmgeler ve Simgeler. (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay), Ankara: Gece Yayınları.
• Eliade, Mircea. 2015. Doğuş ve Yeniden Doğuş, İnsan Kültürlerinde Erginlenmenin Dini Anlamları, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Eliot, Sir Charles. Avrupadaki Türkiye.(Çev. Adnan Sınar, Şevket Serdar Türet), İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser Serisi (96).
• Esin, Osman. 2018. “İnanç Temelinde Suyun Yaradılış Düşüncesi Ve Geleneksel Yapı Üzerindeki Etkisi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 58(11):61-69.
• Eyice, Semavi. 1997, “Hamam/Tarih ve Mimari”. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.15: 402-430 İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• Gazimihal, Mahmut Ragıp. 2006. Anadolu Türküler ve Musiki İstikbalimiz (Haz. Metin Özarslan) İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Gennep, Arnold van. 2022. Geçiş Ritleri. (Çev. Oylum Bülbül Beşler), İstanbul: Nora Kitap. Ilıcak, N. Gamze. 2020. “Kültürel Bir Değer Olarak Hamam ve Efsanelerde Kullanılışı”. Tarih Okulu Dergisi (13), 48:3581-3603.
• Kaplan, Yunus. 2010. “Türk Hamam Kültürünün Divan Şiirine Yansımaları”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 44: 131- 155.
• Kaya, Doğan. 2000. “Halk Şiirinde Gelin Kaynana”Âşık Edebiyatı Araştırmaları, 341-360. İstanbul.
• Kramer, Samuel Noah. 1999. Tarih Sümerde Başlar. (Çev. Hamide Koyukan), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Küçükyıldız, Damlanur. 2017. “Atma Türkülerde Gelin Kaynana Çatışması”. Anasay, 1: 57-71.