SOME OBSERVATİONS ON THE DEMOGRAPHİC SİTUATİON OF EDİRNE (1787-1841)

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 42, 447 - 465

Sadık Emre Karakuş

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1622182

Öz

In this article, the city population of Edirne between 1787 and 1841 is determined and the results obtained in terms of household population, number of children in families, polygamy and crude birth rate are shared. In addition, the accuracy of the avarizhane records and the probity of the tereke books, which were used in the estimated population calculations, were also the subject of the study. The aim is to present the demographic characteristics of Edirne during these years based on comparable data. At the same time, by drawing attention to the inherent problems of population calculations based on assumptions prior to 1830, the study aims to contribute to more accurate household population calculations based on avariz records and tereke books. Demographic studies, which are important for urban monographs, contain important data and information not only for the discipline of history but also for other disciplines. In this study, the main sources of information are the shar'iyye registers, tereke books, population books and avariz records between the years 1787-1841. The results of this study are expected to contribute not only to the population studies of Edirne but also to the demographic studies of the Ottoman period in general. Among the findings, the information that allows for the clarification of the avarizhane coefficient used in the cities and villages, the battle-related deaths that were ignored when determining the household population from the tereke books and their impact on population estimates, and the crude birth rate calculated based on the population vukuat books come to the fore.

Anahtar Kelimeler

Ottoman History, Modern History, Edirne, Edirne Population, Edirne Demography

EDİRNE’NİN DEMOGRAFİK DURUMU HAKKINDA BAZI TESPİTLER (1787-1841)

Öz

Bu makalede, Edirne’nin 1787-1841 tarihleri arasındaki şehir nüfusu tespit edilerek aynı tarihler arasındaki hane nüfusu, ailelerin çocuk sayıları, çok eşlilik ve kaba doğum hızı konularında ulaşılan sonuçlar paylaşılmıştır. Bunların yanı sıra, tahmini nüfus hesaplamalarında kullanılan avarızhane kayıtları ile tereke defterlerinin sıhhati de çalışmaya konu edilmiştir. Amaçlanan gaye, bahsedilen yıllarda Edirne’nin demografik özelliklerini mukayese edilebilir verilere dayalı olarak ortaya koyabilmektir. Aynı zamanda 1830 yılı öncesindeki varsayımlara dayalı nüfus hesaplamalarının kendine has problemlerine dikkat çekerek bilhassa avarız kayıtları ile tereke defterleri üzerinden yapılan hane nüfusu hesaplarının daha sağlıklı yapılmasına katkı sunabilmektir. Zira şehir monografileri için önem arz eden demografik çalışmalar, ortaya koyduğu sonuçlar itibariyle sadece tarih disiplini için değil aynı zamanda diğer bilim dalları için de önemli veri ve bilgiler ihtiva etmektedir. Bu çalışmada, ana kaynak olarak 1787-1841 yılları arasındaki şer’iyye sicilleri, tereke defterleri, nüfus defterleri ve avarız kayıtlarından istifade edilmiştir. Yapılan çalışmayla yalnızca Edirne nüfus çalışmalarına değil genel olarak Osmanlı dönemi demografik araştırmalarına da katkı sağlayacağı düşünülen sonuçlar ortaya çıkmıştır. Elde edilen bulgular arasında, şehir ve köylerde kullanılan avarızhane katsayısının netleştirilmesine imkân tanıyan bilgiler, tereke defterlerinden hane nüfusu belirlerken göz ardı edilen muharebe kaynaklı ölümler ile bunların nüfus tahminlerine etkisi ve nüfus vukuat defterlerine esas alınarak hesaplanan kaba doğum hızı konuları öne çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Tarihi, Yakınçağ Tarihi, Edirne, Edirne Nüfusu, Edirne Demografisi.

Kaynakça

• Barkan, Ömer Lütfi. 1953. “Tarihî Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Devleti.” Türkiyât Mecmuası 10-11(2): 1-25.
• Barkan, Ömer Lütfi. 1942. “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I, İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler.” Vakıflar Dergisi 2: 279-386.
• Barkan, Ömer Lütfi. 1970. “Research on the Ottoman Fiscal Surveys.” In Studies in the Economic History of the Middle East, edited by M. A. Cook. London: Oxford University Press.
• Barkan, Ömer Lütfi. 1968. Edirne Askerî Kassamı’na Âit Tereke Defterleri (1545-1659). Belgeler: TTK Türk Tarih Belgeleri Dergisi 3(5-6) (Ayrıbasım). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Çadırcı, Musa. 1980. “1830 Genel Sayımına Göre Ankara Şehir Merkezi Nüfusu Üzerinde Bir Araştırma”. Osmanlı Araştırmaları I. 110: 109-132.
• Demirel, Ömer, Adnan Gürbüz, ve Muhiddin Tuş. 1992. “Osmanlılarda Ailenin Demografik Yapısı.” Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, C. 1. Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu.
• Emecen, Feridun Mehmet. 1998. “Tarih Koridorlarında Bir Sınır Şehri: Edirne”. Edirne: Serhattaki Payıtaht. ed. Emin Nedret İşli ve Mehmet Sabri Koz. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Fraser, James Baillie. 1838. A Winter's Journey (Tâtar), from Constantinople to Tehran; with Travels through Various Parts of Persia. London.
• Galt, John. 1812. Voyages and Travels in the Years 1809, 1810, and 1811: Containing Statistical, Commercial, and Miscellaneous Observations on Gibraltar, Sardinia, Sicily, Malta, Serigo, and Turkey. London.
• Göyünç, Nejat. 1997. “Hâne”. ss. 552-553 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 15. İstanbul.
• Gökbilgin, Mehmet Tayyib. 1994. “Edirne”. ss. 425-431 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C.10. İstanbul: TDV Yayınları.
• Gökbilgin, Mehmet Tayyib. 2008. Rumeli’de Yürükler, Tatarlar ve Evlâd-ı Fatihân. 2. Baskı. İstanbul: İşaret Yayınları.
• İnciciyan, P. L., ve H. D. Andreasyan. 1974. Osmanlı Rumelisi Tarih ve Coğrafyası. İstanbul: Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi Matbaası
• Karakuş, Sadık Emre. 2018. “Osmanlı İdaresinde Edirne (1789-1839)”. Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karal, Enver Ziya. 1997. Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831. 2. Baskı. Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü.