KAZAKİSTAN–TÜRKİYE İLİŞKİLERİNİN SON DURUMU: HEDEFLERE ULAŞILDI MI?

Yıl 2021, Cilt: 12 Sayı: 1, 60 - 94, 28.06.2021

Serdar Yılmaz

Öz

Bu çalışmanın konusu, 16 Aralık 1991 tarihinde bağımsızlığını ilan eden Kazakistan ile bu bağımsızlığı tanıyan ilk ülke olan Türkiye ile arasındaki siyasi, ekonomik, kültürel-eğitim, askeri ve son dönem ilişkileri rasyonel ve eleştirel bir bakış açısıyla incelemek ve 1991-2020 arası Kazakistan-Türkiye ilişkilerine odaklanmaktır. Kazakistan-Türkiye ilişkileri 29 yılda istenilen seviyeye ulaşmış mıdır? Hayır ulaşmamıştır. Bunda Türkiye’nin Kazakistan’a yönelik özel bir politikasının olmaması etkili midir? Evet etkilidir. Türkiye’de meydana gelen iktidar değişikliklerine rağmen aslında Türkiye’nin Orta Asya bölgesine yönelik politikaları Özal’ın ölümüyle birlikte rafa kalkmış mıdır? Görüldüğü kadarıyla kalkmıştır. Zira Kazakistan, Türkiye’de meydana gelen iktidar değişikliklerine rağmen, Türkiye’nin Orta Asya politikasında kayda değer bir gelişme olmayacağını kavramış ve ortak dil, soy, din ve tarih anlayışının Kazakistan-Türkiye ilişkilerini belirlemede artık tek başına yeterli olmayacağını anlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Kazakistan, Türkiye, İkili İlişkiler, Vaatler, Hedefler

Kaynakça

• • “Istan bulda Mektebi Bar Abaydın” (İstanbul’da Abay’ın Okulu Var), Egemen Kazakhstan Gazetesi, No: 123-124 (23334), 29 Haziran 2004, s. 2.
• • “Kazakhstan Jane Turkıya Basşıları Turkistan Törinde” (Kazakistan ve Türkiye Cumhurbaşkanları Türkistan Topraklarında), Egemen Kazakhstan Gazetesi, No: 15 (48), 19 Ekim 2000, s. 6.
• • “Kazakhstan Men Turkiya Dostık Jane Intımaktastık Turalı Şartka Kol Koydı” (Kazakistan ve Türkiye Dostluk ve İşbirliği Anşalmasını İmzaladı), Egemen Kazakhstan Gazetesi, No: 181 (20818), 19 Ekim 1994, s. 1.
• • “Kazakhstan-Turkiyanın Strategiyalık Ariptesi” (Kazakistan Türkiye’nin Stratejik Ortağı), Egemen Kazakhstan Gazetesi, No: 42 (762), 22 Ekim 2009, s. 1.
• • “Kızmet körsetu sapası jaksarıp keledi” (Kaliteli hizmet alma isteği geldi), Egemen Kazakhstan Gazetesi, No:180 (21645), 13 Eylül 1997, s. 2.
• • “Köne Tarıhtın Janarğan Xolı” (Eski Tarihin Yeni Yolu), Egemen Kazakhstan Gazetesi, No: 118 (24076), 28 Mayıs 2005, s. 1.
• • Aitken, Jonathan, Kazakistan’ın Efsanevi Lideri NAZARBAYEV, (Çev) Ali C. Akkoyunlu, Hayat Yayınları, İstanbul, 2010.
• • Aypbayeva, Ardak, “Kazakhstan-Turkiya Bilim Salasındağı Baylanıstar” (Kazakistan-Türkiye Bilim Alanındaki İlişkiler), Akikat (Hakikat) Dergisi, No: 2, 2002, ss. 26-28.
• • Brzezinski, Zbigniev, Büyük Satranç Tahtası: Amerika’nın Küresel Üstünlüğü ve Bunun Jeostratejik Gereklilikleri, (Çev) Yelda Türedi, İnkilap Kitabevi, İstanbul 2005.
• • Budak, Feyzullah, Kazakistan Dünü, Bugünü, Yarını, Ocak Yayıonları, Ankara, 1999.
• • Dündar, Merthan, Panislamizm’den Büyük Asyacılığa Osmanlı İmparatorluğu, Japonya ve Orta Asya. Ötüken, İstanbul, 2006.
• • Hunter, Shireen, “Central Asia Since Independence”, The Washington Papers, No. 168, Praeger, Westport 1996, ss. 157-159.
• • İbrahim, Damira ve Türk, Vahit, Kazakistan’da Kızıl Kıtlık (1929-1933), Bilge Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2016.
• • Kaıgısız, Cumhur, Türetsko- sovetskoye otnoşeniye v kontekste mejdunarodnoi voenno- politiçeskoi konfrontasii (1920-1990), Nasionalni isledovski Nijegorodskoi gosudrstvennı üniversitet imennı N.İ. Lobaçevskovo, Yayınlanmamış doktora tezi, Nijnıy Novgorod 2017, s. 40- 46
• • Kara, Abdulvahap – Yeşilot, Okan, Avrasya’nın Yükselen Yıldızı Kazakistan, İTO Yayınları, İstanbul 2011.
• • Abdulvahap Kara, Kazakistan’ın Yeniden Doğuşu 1986 Aralık Olayları, Ufukötesi yayınları, İstanbul, 2006.
• • Kazakstan Respublikasının Sırtkı Sayasatı, Kazakstan Bilim jane Gılım Ministiri, Almatı 2012.
• • Kesici, Kayyum, A. Dün Bügün ve Hedefteki Kazakistan, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2003.
• • Kut, Gün. “Yeni Türk Cumhuriyetleri ve Uluslararası Ortam”, Bağımsızlığın İlk Yılları, (Der) Büşra Ersanlı, TC Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1994. • Medvedev, Roy, “Kazakistan Modeli Ekonominin Oluşumu”, (Stanovleniye Kazahstanskoy Modeli Ekonomiki), Kazahstanskaya Pravda Gazetesi, 13 Ekim 2006, s. 1.
• • Nuskabayev, Orazbek - Budak, Feyzullah, “Kazakhstan-Turkiya Intımaktastığı” (Kazakistan-Türkiye İlişkileri), Akikat (Hakikat) Dergisi, No: 4, Haziran 2003, ss. 11-17.
• • Orazalıkızı, Akjelen, “Turkiya Jane Kazakhstan Arasındağı Ekonomikalık Katınastar” (Türkiye ve Kazakistan Arasındaki Ekonomik İlişkiler), Geographiya jane Tabiğat (Coğrafya ve Tabiat Dergisi), No: 4 (16), Temmuz-Ağustos 2005, ss. 27-30.
• • Özal, Turgut, “Türkiye’nin Önünde Hacet Kapıları Açılmıştır”, Türkiye Günlüğü, Sayı 19, Yaz 1992, s. 13.
• • Saray, Mehmet, Kazakların Uyanışı, Tika Yayınları, Ankara, 2004.
• • Saray, Mehmet, "Osmanlı İmparatorluğu'nun Türkistan Siyaseti". Osmanlı, C. 2. Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999.
• • T.C. M.E.B, Türkiye ile Türk Cumhuriyetleri ve Türk Toplulukları Arasında Yapılan Anlaşmalar, İlişkiler ve Faaliyetler, 1990-1992, Talim ve terbiye Kurulu Başkanlığı, Türk Cumhuriyetleri ve Türk Toplulukları Daire Başkanlığı Dairesi Yayınları, Yayın No.I/1, Birinci Kitap, Ankara, 1993.
• • Tüfekçioğlu, Hayati, “Küreselleşme Önünde Türk Dünyası”, I. Türk Dünyası Sosyologlar Kurultayı, (Der) Ebulfez Suleymanov, 25-27 Kasım 2005, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yay., Kocaeli 2005, ss.140-141.
• • Türk, Fahri, Türk Dış Politikasında Orta Asya ve Orta Doğu: 1990′lardan Günümüze, Paradigma Akademi Yayınları, Edirne 2013
• • Türkiye ile Türk Cumhuriyetleri ve Türk Toplulukları Arasında Yapılan Anlaşmalar, İlişkiler ve Faaliyetler, 1990-1992, T.C., M.E.B., Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Türk Cumhuriyetleri ve Türk Toplulukları Daire Başkanlığı Dairesi Yayınları, Yayın No.I/1, Birinci Kitap, Ankara 1993.
• • Yılmaz, Hakan, “Turkey and Central Asia: challenges and change”, Central Asian Survey, C:15, No:12, Haziran 1996, ss.165-166.
• • Yılmaz, Serdar, “Economy Comes First” Initiating Turkish-Kazakh Relations, Who Undertook the Responsibility?, International Journal Turkic Studies Review, Vol:1, Number:1, 2014, ss. 28-40.
• • Yılmaz, Serdar, “Kazakistan-Türkiye Ekonomik ve Kültürel İlişkileri: Vaatler ve Gerçekler”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 2, 2017, ss. 817-818. • Yılmaz, Serdar, Kazakistan’ın Türkiye Politikası İç Yapı, Söylem, Dış Politika ve Lider Etkeni, Nobel Yayınları, Ankara 2016.
• • Yılmaz, Serdar, Asya Bozkırlarında Yüksekten Uçan Kartal NAZARBAYEV’İN KAZAKİSTANI, Astana Yayınları, Ankara, 2019. İnternet Kaynakları
• • “2010 Jılğı ‘ Jeltoksanda Astanada Joğarı dengeidegi AGIT’ın Jumısın Ayaktadı” (2 Aralık 2010 tarihinde, Astana'daki üst düzey AGİT Zirvesi çalışmalarını tamamladı), 02.12.2010, http://www.akorda.kz/kz/page/page_2010-zhylhy-2-zheltoksanda-astanada-zhohary-dengeidegi-ekyu-nyn-sammiti-zhumysyn_1348722976?print=1 (01.06.2018).
• • “Cumhurbaşkanı Erdoğan: Aksakalımızın verdiği desteğe teşekkür etmek istiyorum”, NTV, 09.09.2017, https://www.ntv.com.tr/dunya/cumhurbaskani-erdogan-aksakalimizin-verdigi-destege-tesekkur-etmek-istiyorum,A7CC-KjXu0aXq8QcgxuK3g (04.06.2018).
• • “Dışişleri Bakanlığı, Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan Ve Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in İslami Yakınlaşmaya İlişkin Ortak Bildirisi”, İstanbul, 13 Nisan 2016, http://www.mfa.gov.tr/joint-declaration-of-the-president-of-the-republic-of-kazakhstan-nursultan-nazarbayev-and-the-president-of-the-republic-of-turke.tr.mfa (04.06.2018).
• • “Joğarı Dengeili Strategiyalık Intımaktastık Keneşi” (Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi), 23 Haziran 2012, http://www.inform.kz/kaz/article/2466312 (01.06.2018).
• • “Kazakhstan ASELSAN Injınırıng Jana Zavotın Aştı” (Kazakistan ASELSAN Engineering yeni fabrikasını açtı), 10.12.2013, http://today.kz/kz/news/kazakhstan-news/2013-12-10/47560-2/ (12.06.2018).
• • “Kazakhstan Rispublikası 2014-2020 Sırtkı Sayasat Kınsepti” (Kazakistan Cumhuriyeti 2014-2020 Dış Politika Konsepti), http://www.mfa.kz/index.php/kz/aza-stanny-syrt-y-sayasaty/aza-stan-respublikasy-syrt-y-sayasatyny-2014-2020-zhyldar-a-arnal-an-t-zhyrymdamasy (20.06.2018).
• • “Kazakhstan Statistika Agenttigi” (Kazakistan İstatistik Ajansı), http://www.stat.gov.kz/faces/oracle/webcenter/portalapp/pages/home.jspx?_afrLoop=6589650841778763#%40%3F_afrLoop%3D6589650841778763%26_adf.ctrl-state%3Dkatssiuty_4 (01.06.2018).
• • “Kazakhstan: Trade Statistics”, globalEDGE, https://globaledge.msu.edu/countries/kazakhstan/tradestats (01.06.2018).
• • “Kazakistan Expo 2017’ye Sembol İnşaat Damgası”, Yeni Projeler, 15.06.2017, http://www.yeniprojeler.com/emlak/kazakistan-expo-2017ye-sembol-insaat-damgasi (06.06.2018).
• • “Kazakistan lideri Nazarbayev TBMM'de: Doğu'ya da dönün”, Dünya Bülteni, Ekim 2009, http://www.dunyabulteni.net/index.php?aType=haberArchive&ArticleID=93169 (04.06.2018).
• • “Kazakistan ve Türkiye Askeri Personel Eğitiminde İşbirliği Yapacak”, HABERLER, 09.04.2018, https://www.haberler.com/kazakistan-ve-turkiye-askeri-personel-egitiminde-7174202-haberi/ (13.06.2018).
• • “Kazakistan, kış olimpiyatları için daha çok Türk şirketi bekliyor”, http://emlak.kanald.com.tr/t/kazakistan_yatirim_firsatlari/Kazakistan_kis_olimpiyatlari_icin_daha_cok_Turk_sirketi_bekliyor/6477.aspx, (07.06.2018).
• • “Kazakistan’da NATO’nun aracısı Türkiye”, Sol Haber Günlük Siyasi Gazete, Sayı, 205, 12 Aralık 2006, http://arsiv.sol.org.tr/?yazino=6114, (01.06.2018).
• • “Kazakistan'da faaliyet gösteren Türk İnşaat Şirketleri”, Referans Gazetesi, 09.09.06. http://www.yapirehberi.net/Haberler36.htm, (07.06.2018).
• • “Kazakistan-Türkiye Siyasi İlişkileri”, Kazakistan Ankara Büyükelçilik Resmi İnternet Sitesi, www.kazakhstan.org.tr/index.asp?sayfa=36 (02.06.2018).
• • “Kazakların Rotası İzmir”, EBSO (Ege Bölgesi Sanayi Odası), 16.07.2014, http://www.ebso.org.tr/tr/haberler/ebso-haberler/kazaklarin-rotasi-i%CC%87zmir- (10.06.2018).
• • “Milliyetlerine Göre Gelen Yabancı Ziyaretçiler”, TÜRSAB, https://www.tursab.org.tr/tr/istatistikler/milliyetlerine-gore-gelen-yabanci-ziyaretciler (17.06.2018).
• • “Nazarbayev: Türkiye'nin Şangay İşbirliği Örgütü içinde olmasını destekliyoruz”, Cumhuriyet, 05.08.2016, http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/580025/Nazarbayev__Turkiye_nin_Sangay_isbirligi_Orgutu_icinde_olmasini_destekliyoruz.html (04.06.2018).
• • “Tikelei Şeteldik İnvestiyalardın Kölemdiligi” (Yabancı Doğrudan Yatırım Miktarı), Invest in Kazakhstan, http://www.invest.gov.kz/?option=content&section=4&itemid=75 (13.06.2018).
• • “TSK'dan Kazakistan'a askeri yardım”, 28 Kasım 2005, Milliyet, http://www.milliyet.com.tr/2005/11/28/son/sondun36.html (12.06.2018).
• • “Turist Sayısı ve Turizm Geliri”, TÜRSAB, https://www.tursab.org.tr/tr/turizm-verileri/istatistikler (17.06.2018).
• • “Türk firmalarının yurtdışındaki yatırımları 17,3 milyar dolar”, Temmuz 2010. http://www.emlaktasondakika.com/haber/Yurtdisi/Turk_firmalarinin_yurtdisindaki_yatirimlari_173_milyar_dolar/3160.aspx, (04.06.2018).
• • “Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurul Tutanağı”, Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev'in, Genel Kurula hitaben konuşması, 23. Dönem 4. Yasama Yılı 10. Birleşim, 22 Ekim 2009. http://tbmm.gov.tr/develop/owa/tutanak_g_sd.birlesim_baslangic?P4=20475&P5=B&PAGE1=30&PAGE2=32 (01.06.2018).
• • “Türkiye ve Kazakistan, 2018 askeri işbirliği planını imzaladı”, SPUTNİK, 30.01.2018, https://tr.sputniknews.com/savunma/201801301032022375-turkiye-kazakistan-2018-askeri-isbirligi-plani/ (13.06.2018).
• • “Yeni Sinerji Ortak Ekonomi Planına Kısa bir Bakış”, Avrasya Araştırma Enstitüsü Online Bülten,
• • 21-27.04.2015, No 17, http://www.ayu.edu.tr/static/aae_haftalik/aae_bulten_tr_17.pdf (02.06.2018).
• • Büyük Öğrenci Projesi, 6. Geleneksel Mezuniyet Töreni, 24.04.2009, http://www.meb.gov.tr/buyuk-ogrenci-projesi/haber/3504, (04.06.2018).
• • DEİK, Kazakistan Ülke Bülteni, s. 15, www.deik.org.tr/Contents/FileAction/2597 (14.06.2018).
• • Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, Katalog, ss. 6-16, http://www.yesevi.edu.tr/static/tanitim/univ_tanitim_br_eylul_2013.pdf (25.06.2018).
• • Kaboğlu, Tarık Ziya, “Kazakistan Aselsan için hedef 5 yılda 100 milyon dolarlık satış”, Anadolu Ajansı, 23.05.2018, https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/kazakistan-aselsan-icin-hedef-5-yilda-100-milyon-dolarlik-satis-/1154963 (12.06.2018).
• • Kazakhstan Ulttık Bankı (Kazakistan Milli Bankı), http://www.nationalbank.kz/?docid=522&switch=kazakh (14.06.2018).
• • Şilibekova, Aygerim, “Görevimiz Güvenlik: Kazakistan-Türkiye İlişkilerinde Yeni Dönem”, 21. Yüzyıl Dergisi, s. 59, http://www.21yuzyildergisi.com/assets/uploads/files/163.pdf, (11.06.2018).
• • T.C. Astana Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği, Kazakistan Cumhuriyeti 2014 Yılı Müteahhitlik ve Teknik Müşavirlik Hizmetleri Ülke Notu, http://www.ekonomi.gov.tr/portal/content/conn/UCM/uuid/dDocName:EK-159402;jsessionid=l7ULDoG1dKm19mMOZLLUq_BFvcJd9c8fVWnCSCYoKw8Wp76hUs52!-532753600 (18.06.2018).
• • TİKA, Tarihçemiz, www.tika.gov.tr/tr/sayfa/tarihcemiz-22, (01.06.2018).
• • TİKA, 2013 Faaliyet Raporu, www.tika.gov.tr/upload/oldpublication/faaliyet-raporu-2013.pdf).ss. 101-102. (01.06.2018).
• • Türkiye Bursları, Türkiye Mezunları İletişim Formu, http://www.turkiyeburslari.gov.tr/index.php/tr/mezunlar-form (20.06.2018).
• • Türkiye İstatistik Kurumu, Ülkelere göre Dış Ticaret, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1046 (06.06.2018).
• • Türkiye Kazakistan İş Konseyi, https://www.deik.org.tr/Konsey/57/T%C3%BCrkiye_Kazakistan.html (14.06.2018).
• • TÜRKSOY, http://www.turksoy.org.tr/en/turksoy/about_us (10.06.2015).
• • Tüymebayev, Canseyit, “Kazakhstan men Turkiya Senimdi Strategiyalık Ariptester” (Kazakistan ve Türkiye Güvenilir Stratejik Ortaktırlar), Kazinform, 2011, http://www.inform.kz/kaz/article/2426728 (15.05.2018).
• • Tüymebayev, Canseyit, “Kazakistan ile Türkiye arasındaki ilişkiler gelişiyor”, EKO VİTRİN (Mart 2015), s. 119. http://www.ekovitrin.com/dergi2015/mart/kazakistan.pdf (12.06.2018).
• • Yılmaz, Sedar, “Kazakistan’ın BM Güvenlik Konseyi Geçici Üyeliği’nin Nedenleri”, EkoAvrasya Dergisi, 29.03.2017, http://ekoavrasya.net/Duyuru.aspx?did=247&lang=TR (10.06.2018).
• • Yunus Emre Vakfı Kanunu, 5/5/2007, http://mevzuat.meb.gov.tr/html/26526_0.html (08.06.2018).
• • Zorlu, Kürşad, Erdoğan'ın ziyareti Kazakistan ile stratejik ortaklığı pekiştirecek, AljazeeraTURK, 15.04.2015, http://www.aljazeera.com.tr/gorus/erdoganin-ziyareti-kazakistan-ile-stratejik-ortakligi-pekistirecek (04.06.2018).
• Mülakatlar Nargis Kassanova, KİMEP Üniversitesi, Kazakistan. (11.02.2015). Ahmet Taşağıl, Yeditepe Üniversitesi, Türkiye. (28.09.2015).
• Mehmet Arslan, El-Farabi Üniversitesi, Kazakistan. (26.04.2015).
• Sabri Hizmetli, KARİYER Üniversitesi, Kazakistan. (07.01.2015).
• Ahmet Dağduran, Türk Halkları Medeniyet Vakfı, Kazakistan. (01.08.2015).
• Askar Turgunbayev, TRKSOY Almatı, Kazakistan. (22.04.2015).
• İbrahim Yıldırım, Yunus Emre Türk Kültür Merkezi Astana, Kazakistan. (29.03.2015).