Depremin Psikolojik Etkileri ve Yardım Çalışanları

Yıl 2023, Cilt: 14 Sayı: 1, 206 - 236, 30.06.2023

Ayşe Beyza Bıçakcı , F. Elif Ergüney Okumuş

Öz

Afetler toplumu ekonomik, sosyal ve psikolojik açılardan çok yönlü ve uzun süreli etkileyebilmektedir. Afetler özelinde depremden sağ kurtulan bireylerde başta travma, depresyon ve kaygıya ilişkin çeşitli psikolojik belirtiler görülebilmektedir. Ülkemizde 6 Şubat 2023 tarihinden itibaren görülen depremler, yalnızca depremi deneyimleyen ve bu sebeple çeşitli kayıplar yaşayan bireyleri değil, toplumun bütününü etkileyebilen toplumsal bir travma olarak değerlendirilmektedir. Bu bağlamda özellikle depremden etkilenenlere arama-kurtarma, sağlık ve insani yardım gibi çeşitli alanlarda destek sağlayan yardım çalışanları depremin psikolojik etkilerini dolaylı olarak yaşamaktadır. Yardım çalışanlarında da depremden etkilenenlerdekine benzer travmatik stres belirtileri oldukça yüksek oranda görülebilmektedir. Bu çalışmada öncelikle depremi doğrudan ve dolaylı olarak deneyimleyenlerdeki psikolojik belirtiler, yardım çalışanlarındaki etkisi ve risk faktörleri değerlendirilmiştir. Ayrıca hem depremden etkilenenlere hem de yardım çalışanlarına yönelik uygulanan psikososyal müdahalelerin odağı kısaca ele alınmıştır. Bu doğrultuda özellikle yardım çalışanlarının psikolojik belirtiler açısından taranması ve çalışana destek programlarının rutin olarak düzenlemesinin, sağlanan hizmetlerin devamlılığı ve etkinliği açısından önemli olduğu anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Deprem, Psikolojik Belirtiler, Psikolojik Travma, İkincil Travma, Yardım Çalışanları

Kaynakça

• Aker, A. T. (2006). 1999 Marmara Depremleri: Epidemiyolojik Bulgular ve Toplum Ruh Sağlığı Uygulamaları Üzerine Bir Gözden Geçirme. Türk Psikiyatri Dergisi, 17(3), 204-212.
• Alexander, D.A. and Klein, S. (2009), First Responders After Disasters: A Review of Stress Reactions, At-Risk, Vulnerability, and Resilience Factors. Prehospital and Disaster Medicine, Vol. 24 No. 2, pp. 87-94.
• American Psychiatric Association. (1994). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (4th ed.). Washington, DC:Author
• Amerikan Psikiyatri Birliği (2014) Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabı, Beşinci baskı (DSM-5). Washington DC: Amerikan Psikiyatri Birliği, E Köroğlu (Çev. Ed.), Ankara: HYB.
• Arasan Özbay, Z. (2015). Afet Müdahale Ekipleri İçin Psikososyal Beceri Kazanımı Programının Hazırlanması ve Etkililiğinin İncelenmesi (Master's thesis, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Beaton, R., Murphy, S., Johnson, C., Pike, K., & Corneil, W. (1998). Exposure To Duty Related Incident Stressors in Urban Fire Fighters And Paramedics. Journal of Traumatic Stress, 11, 821–827.
• Bland, S. H., Valoroso, L., Stranges, S., Strazzullo, P., Farinaro, E., & Trevisan, M. (2005). Long-Term Follow-Up of Psychological Distress Following Earthquake Experiences Among Working Italian Males: A Cross-Sectional Analysis. The Journal of nervous and mental disease, 193(6), 420-423.
• Blevins, C.A., Weathers, F.W., Davis, M.T., Witte, T.K. and Domino, J.L. (2015), The Posttraumatic Stress Disorder Checklist for DSM-5 (PCL-5): Development and Initial Psychometric Evaluation, Journal of Trauma and Stress, Vol. 28 No. 6, pp. 489-498.
• Bride, B. E. (2004). The İmpact of Providing Psychosocial Services to Traumatized Populations. Stress, Trauma, and Crisis, 7(1), 29-46.
• Caia, G., Ventimiglia, F., & Maass, A. (2010). Container vs. Dacha: The Psychological Effects of Temporary Housing Characteristics on Earthquake Survivors. Journal of Environmental Psychology, 30(1), 60-66.
• Capretto, P. (2015). Empathy And Silence in Pastoral Care for Traumatic Grief and Loss. Journal of Religion and Health, 54(1), 339-357.
• Carlier, I., Lamberts, R., & Gersons, B. (2000). The Dimensionality of trauma: A Multidimensional Scaling Comparison of Police Officers with and without Posttraumatic Stress Disorder. Psychiatry Research, 9, 29–39.
• Chang, K., & Taormina, R. J. (2011). Reduced Secondary Trauma Among Chinese Earthquake Rescuers: A Test of Correlates and Life Indicators. Journal of Loss and Trauma, 16(6), 542-562.
• Chen, J., Zhou, X., Zeng, M., & Wu, X. (2015). Post-Traumatic Stress Symptoms and Post-Traumatic Growth: Evidence from A Longitudinal Study Following An Earthquake Disaster. PLoS One, 10(6), e0127241.
• Collins, A. (2013). Bullies, Sissies and Crybabies: Dangerous Common Sense in Educating Boys for Violence. Agenda, 27 (1), 71-83.
• Demircioğlu, M., Şeker, Z., & Aker, A. T. (2019). Psikolojik İlk Yardım: Amaçları, Uygulanışı, Hassas Gruplar ve Uyulması Gereken Etik Kurallar. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 11(3), 351-362.
• Dirkzwager, A. J., Bramsen, I., Adèr, H., & van der Ploeg, H. M. (2005). Secondary Traumatization in Partners and Parents of Dutch Peacekeeping Soldiers. Journal of family Psychology, 19(2), 217.
• Ehlers, A., & Clark, D. M. (2000). A Cognitive Model of Posttraumatic Stress Disorder. Behaviour Research and Therapy, 38(4), 319-345.
• Figley, C. R. (1998). Burnout as systemic traumatic stress: A Model for Helping Traumatized Family Members. In C. R. Figley (Ed.), Burnout in Families: The Systemic Costs of Caring (pp. 15–28).
• Friedman MJ. Posttraumatic and Acute Stress Disorders. Sixth Edition. Springer; 2015
• Geronazzo-Alman, L., Eisenberg, R., Shen, S., Duarte, C.S., Musa, G.J., Wicks, J., Fan, B., Doan, T., Guffanti, G., Bresnahan, M. and Hoven, C.W. (2017), Cumulative Exposure to Work-Related Traumatic Events and Current Post-Traumatic Stress Disorder in New York City’s First Responders. Comprehensive Psychiatry, Vol. 74, pp. 134-143.
• Goelitz, A., & Stewart-Kahn, A. (2013). From Trauma to Healing: A Social Worker's Guide to Working with Survivors. New York: Routledge.
• Gökçe, G., & Yılmaz, B. (2017). Afetlerde Yardım Çalışanları: İkincil Travmatik Stres ve Başa Çıkma. Türkiye Klinikleri Psychology-Special Topics, 2(3), 198-204.
• Güre, M. D. P. (2021). Yardım Edenlere Nasıl Yardım Edilecek?: Afetlerde Çalışan Profesyonellerle Bütünleyici Grup Terapisi Uygulamaları. Sosyal Çalışma Dergisi, 6(1), 29-40.
• Işıkhan, V. (2021). Afetlere Müdahale Eden Yardım Personelini Güçlendirme. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 7(2): 399-406.
• Işıklı, S., & Tüzün, Z. (2017). Afetlerin Akut Dönem Psikolojik Etkilerine Yönelik Psikososyal Müdahale Yaklaşımları. Türkiye Klinikleri Journal of Psychology-Special Topics, 2(3), 180-188.
• İkizer, G., Gül, E. (2017) Afetlerin Yetişkinler Üzerindeki Psikososyal Etkileri. Türkiye Klinikleri J Psychol-Special Topics, 2(3):172-9
• Kadıoğlu, M., (2008). Modern, Bütünleşik Afet Yönetimin Temel İlkeleri. İçinde: M. Kadıoğlu, E. Özdamar (Eds.), Afet Zararlarını Azaltmanın Temel İlkeleri (s.1-34), JICA Türkiye Ofisi Yayınları No: 2, Ankara.
• Kahil, A. (2016). Travmatik Yaşantıları Olan Bireylere Yardım Davranışında Bulunan Profesyonel ve Gönüllülerin İkincil Travmatik Stres Düzeylerinin İncelenmesi (Master's thesis, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Kukuoğlu, A. (2018). Doğal Afetler Sonrası Yaşanan Travmalar ve Örnek Bir Psikoeğitim Programı. Afet ve Risk Dergisi, 1(1), 39-52.
• Küçükparlak, İ. (2021) Kitlesel Travmalarda İkinci Travmatizasyon ve Tükenmişlik. Kitlesel Travmalar ve Afetlerde Ruhsal Hastalıkları Önleme, Müdahale Ve Sağaltım Kılavuzu. A Başterzi, Ş Yüksel (Ed), Ankara, Türkiye Psikiyatri Derneği Yayınları.
• Leigh Wills, J., & Schuldberg, D. (2016). Chronic Trauma Effects on Personality Traits in Police Officers. Journal of Traumatic Stress, 29(2), 185-189.
• Ludick, M., & Figley, C. R. (2017). Toward A Mechanism for Secondary Trauma Induction and Reduction: Reimagining A Theory of Secondary Traumatic Stress. Traumatology, 23(1), 112.
• Mandiracioglu, A., & Cam, O. (2006). Violence Exposure and Burn-Out Among Turkish Nursing Home Staff. Occupational Medicine, 56 (7), 501-503.
• Maslach, C., & Jackson, S. E. (1981). The Measurement of Experienced Burnout. Journal of Organizational Behavior, 2(2), 99-113.
• McBride, D., Porter, N., Lovelock, K., Shepherd, D., Zubizaretta, M., & Burch, J. (2018). Risk and Protective Factors For The Course of Post-Traumatic Stress Disorder in Frontline Workers After The Christchurch, New Zealand Earthquake. Disaster Prevention and Management: An International Journal, 27(2), 193-206.
• O’Mahony, S., Gerhart, J. I., Grosse, J., Abrams, I., & Levy, M. M. (2016). Posttraumatic Stress Symptoms in Palliative Care Professionals Seeking Mindfulness Training: Prevalence and Vulnerability. Palliative Medicine, 30(2), 189-192.
• Nakajima, Ş. (2012). Deprem ve Sonrası Psikolojisi. Okmeydanı Tıp Dergisi, 28(2), 150-155.
• Nakaya, N., Nakamura, T., Tsuchiya, N., Narita, A., Tsuji, I., Hozawa, A., & Tomita, H. (2016). Prospect of Future Housing and Risk of Psychological Distress at 1 Year After An Earthquake Disaster. Psychiatry and Clinical Neurosciences, 70(4), 182-189.
• O’Toole, V.M. and Friesen, M.D. (2016), Teachers as First Responders in Tragedy: The Role of Emotion in Teacher Adjustment Eighteen Months Post-Earthquake. Teaching and Teacher Education, Vol. 59, pp. 57-67.
• Pacella, M.L., Hruska, B. and Delahanty, D.L. (2013), The Physical Health Consequences of PTSD and PTSD Symptoms: a Meta-Analytic Review. Journal of Anxiety Disorders, Vol. 27 No. 1, pp. 33-46.
• Pietrzak, R.H., Feder, A., Singh, R., Schechter, C.B., Bromet, E.J., Katz, C.L., Reissman, D.B., Ozbay, F., Sharma, V., Crane, M., Harrison, D., Herbert, R., Levin, S.M., Luft, B.J., Moline, J.M., Stellman, J.M., Udasin, I.G., Landrigan, P.J. and Southwick, S.M. (2014), Trajectories of PTSD Risk and Resilience in World Trade Center Responders: An 8-Year Prospective Cohort Study. Psychological Medicine, Vol. 44 No. 1, pp. 205-219.
• Plug, Simone; Collins, Anthony (2018): It Hurts to Help: Vicarious Trauma in Sensitive Research and Community Projects in South Africa. Australian Community Psychologist: The official journal of the APS College Of Community Psychologists. Vol. 29 No: 1, pp.22-34
• Ruzek, J. I., Brymer, M. J., Jacobs, A. K., Layne, C. M., Vernberg, E. M., & Watson, P. J. (2007). Psychological First Aid. Journal of Mental Health Counseling, 29(1), 17-49.
• Schauer M, Schauer E (2010) Trauma-Focused Public Mental-Health Interventions: A Paradigm Shift in Humanitarian Assistance and Aid Work. Trauma Rehabilitation after War and Conflict, E Martz (Ed), New York, Springer.
• Sönmez, M. B. Depremin psikolojik etkileri, Psikolojik Destek ve Korkuyla Baş Etme. TOTBİD Dergisi 2022; 21: 337-343
• Surgenor, L.J., Snell, D.L. and Dorahy, M.J. (2015), “Posttraumatic stress symptoms in police staff 12-18 months after the Canterbury earthquakes”, Journal of Trauma and Stress, Vol. 28 No. 2, pp. 162-166.
• Şeker, Z. (2021). Öykü ve Fiziksel Temas Yoluyla Psikolojik Travmaya Maruz Kalan Meslek Gruplarında, Dolaylı Travmatizasyon, Merhamet Düzeyi ve Yorgunluğu, Psikolojik Sağlamlık ve Travma Sonrası Büyümenin Araştırılması, Yayımlanmamış doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Tedeschi, R. G., & Calhoun, L. G. (2004). Posttraumatic Growth: Conceptual Foundations and Empirical Evidence. Psychological Inquiry, 15(1), 1-18.
• Tol, W. A., Barbui, C., Galappatti, A., Silove, D., Betancourt, T. S., Souza, R., ... & Van Ommeren, M. (2011). Mental Health and Psychosocial Support in Humanitarian Settings: Linking Practice and Research. The Lancet, 378(9802), 1581-1591.
• Tural U, Coskun B, Onder E ve ark. (2004) Psychological Consequences of the 1999 Earthquake in Turkey. J Trauma Stress 17: 451-9.
• UNDHA (1992), Glossary (Internationally Agreed Glossary of Basic Term Related to Disaster Management), Geneva.
• World Health Organization. (2018). Occupational Safety and Health in Public Health Emergencies: A Manual for Protecting Health Workers and Responders. Cenevre.
• Witteveen, A.B., Bramsen, I., Twisk, J.W., Huizink, A.C., Slottje, P., Smid, T. and Van Der Ploeg, H.M. (2007), Psychological Distress of Rescue Workers Eight And One-Half Years After Professional İnvolvement in The Amsterdam Air Disaster. Journal of Nervous and Mental Disorders, Vol. 195 No. 1, pp. 31-40.
• Yanbolluoğlu, Ö. (2019). İkincil Travmatik Stresin Meslek Elemanları Üzerindeki Etkileri: Bir Derleme Çalışması. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(36), 141-164.
• Yelboğa, N. (2023). Kahramanmaraş Depremi Özelinde Travmatik Yas ve Sosyal Hizmetin Yas Danışmanlığı Müdahalesi. Uluslararası Toplumsal Bilimler Dergisi, 7(1)97-121.
• Yıldırım, E., İskender, G. (2021) Akut Dönemde Ruhsal Yaklaşımlar. Kitlesel Travmalar ve Afetlerde Ruhsal Hastalıkları Önleme, Müdahele ve Sağaltım Kılavuzu, Ş Yüksel, A Başterzi (Ed), Ankara, Türkiye Psikiyatri Derneği Yayınları.
• Yıldırım, M (2021) Kitlesel Travmalarda Erken Dönem Etkilenme. Kitlesel Travmalar ve Afetlerde Ruhsal Hastalıkları Önleme, Müdahele ve Sağaltım Kılavuzu, Ş Yüksel, A Başterzi (Ed), Ankara, Türkiye Psikiyatri Derneği Yayınları.
• Yıldız, M. İ., Başterzi, A. D., Yıldırım, E. A., Yüksel, Ş., Aker, A. T., Semerci, B., ... & Hacıoğlu Yıldırım, M. (2023). Deprem Sonrası Erken Dönemde Koruyucu ve Tedavi Edici Ruh Sağlığı Hizmeti-Türkiye Psikiyatri Derneği Uzman Görüşü. Turkish Journal of Psychiatry, 34(1).
• Yılmaz, B. (2007). Yardım Çalışanlarında Travmatik Stres. Klinik Psikiyatri Dergisi, 10(3).